ئەڤین دحەیرانوکێدا
ئەشق وئەڤین دحەیرانوکێدا:
ڤیان – ڤین – ئەڤین : الحب: love
ڤیان ناهێتە گرێدان ب رامانەکا تایبەتڤە چنکی هەستەکا سەربخۆیە ناکەڤتە دبن کونترولکرنا خودانی ونەشێت موکمکەت دلەپێ خۆدا. جهێ وی یا ددلیدا یا پر هەستە ودلوڤانی یە یا بەربەلاڤە ب گەلەک لایانڤە وەک: ڤیانا خودێ، دەیبابان، خویشک وبران، هەڤالان، یاران، هەڤژینێ وهندەکێت دی. ئەڤ هەستە دهێتە داپەشکرن ودان وبەلاڤەکرن بێ مروڤ هزرێ تێدا بکەت. ڤیانێ زۆر تەرزێت دهەین دبن ڤان تیپ وشوپانڤە دچن ئەڤە هندەکێت سەرکینە: حەژێکرنا رومانسی، دلسوزی، خێزانی، لەشینی، کارینی، خۆڤیکی، بێمەرجی، نەخۆگرتی، بێ بەرامبەر، مت یان بێدەنگ ودەملدەست وچەندەکێت دێ نە جهێ گوتنێ یە ل ڤی بابەتی.
دحەیرانوکێت کوردیدا، نەخاسمە ئەوێت دهاتین ل سەر زراڤ ودەڤێت دوست ویار ودلدار وئەڤیندان ل دەڤەرا بادینان ب تایبەت بو مە دیاردکەت کو ئەڤ رەنگە هوزانێت ڤەهاندی ب شێوازەکێ جان وتازە ل سەر دەڤ وزاراڤێت وان کەسان کو ئەڤ هەمیت تەرزێت ڤینداریێ تێدا دپەیدانە ب ئاشکرایی وحەتا ردادەکا بلند. دڤان حەیەانوکاندا هەر دو لایان چ کچ یان کور، لاو یان دەلال وخوشەویست، یار یان دەزگر هەمیان خۆ یێت بەرهەڤکرن کو رابن ب ڤێ شێوەی هو یێ جوان وهەژی. وان ئەڤ پەیڤێت ب کار ئیناین دوان پارچە هوزانێت رێک ئێخستی وجان وبەندکری. هەر وەکی مە ل زۆر جهێت دی گوتی کو ئەڤە نامێت ئەڤیندارانە ب کورتی شیان ب گەهینە ئێک وپشتی هنگێ ئەو نامێت ئەڤینی بەر بەلاڤ بوین ل دەڤەرێ بو هەمیان وهاتینە بەلاڤکرن ل سەر دەڤ وزارێت وان بو خڕ دەڤەرێت کوردستانێ وەک فلکلورێ زاردەڤ.
ئێکەم: رەنگێت ڤیانێ – أنواع الحب – types of love
پەیڤێت ڤیانێ دگەل رونکرنێ ب کوردی
١- ئەڤین: ڤینا دژوار
٢- ئەڤینی: ڤین: ڤیان
٣- بەخشیک: گرێدانا حەژێکرنێ ب ئاخڤتنا نەرم یا ب سەنی ومەنی
٤- پەرستن: ڤیانا کول ومڵ، بەنیێ ئەڤینداری، ڤینا دڵسوزی ودڵخوازی
٥- شەوق: دیناتیا عەشقێ
٦- حەژێکرن: عەشقا دژوار یا ب خەمگینی
٧- خەریبی: ڤینا نازک
٨- خەریکی: هەستا شەوقێ بەرەف یارێ
٩- دڵبرین: ڤینا دڵگر وپێڤەنیس
١٠- دڵخوشی: ئەڤینا هەستیار
١١- دلداری: دلوڤانیا دلسوز یا دکەڤیتە پەقژکێت دلی
١٢- شێتی: ئەڤینا پێچا ب سویچ
١٣- عەشق: ئاشقی: زێدە ڤیان، پڕڤینی
١٤- ڤین: خۆشەوستی: عەشق وپێڤەنستن کو نەشێن ژێکڤەبن
١٥- هوگری: ڤیانا دوستینی یا پاقژ
١٦- هەڤکاری: پڕحەژێکرن
١٧- هەڤینی: ڤینا ڤەکێش
١٨- موحەبەت: ئەڤینی
١٩- سەوداسەر:بێهشی وچونا مەژی ژبەر ئشق وڤیانێ
٢٠- هەوا: ب نکڤە چون یان ئەڤین
دووەم: سالوخەتێت ڤیانێ
١- بندەستکرن: ئەو ڤیانە یا دبیتە ئەگەر بو خۆشکاندنێ وبەندیێ
٢- پەیوەندی: دوو کەس بگەهنە ئێک ب رەوشا ڤینداری
٣- خورکومانی: عێجزی وخەم ل سەر ڤینا بۆری
٤- خەریبی: کام بو دیتنا یارێ
٥- خەمگینی: ڤیانا خەمێ وکەربێ وکوڤانا دهینیت
٦- خەمگینی: قەهرا دژوار
٧- خەوتەیێ: ئەو ڤیانە یا خەوێ دڤەهەرڤینیت
٨- دامایێ: ئەو ڤیانە یا مروڤی دویرتێخیت وجودادکەت وبێ هزردکەت
٩- دیناتی: تەنگەسەری: تەنگەزارێ دنیایێ دبیت ژبەر ڤیانێ، ڤیانا هش وسەودا دبەت
١٠- دەرد: نەخوشی، خلتێ دگریت
١١- ژانداری: ژانەوەر: ڤینا پڕ ژان وبێهشی، کەوا ڤیانێ
١٢- سوتن: ڤیانا دلی دسوژیت ودکوزرینیت ب خەریبیێ
١٣- سوتن: ئێشان وکوڤان ژڤیانێ
١٤- هشیاربون: ڤیانا قەلەقێ وخەمگینیێ دهینیت
١٥- هشیاری: ڤیانا خەوێ دبەت
قەفتەکا حەیرانوکان ژبێدەرا دلدار وئەڤینداێت کورد ل دەڤەرا بادینان ل سەر عەشق وئەڤنێ ب رەنگێ گڤت وگویێ. ئەڤە ژلایێ منڤە یێت دهاتین جان وبەندکرن وبەرهەڤکرن دا جهێ خۆ پتر بکەت ل دەف خویندەڤانێ هێژا وبەرکەڤتی.
بەندێت کچ وکوران
کورک دبێژیت
ئەز کەوم کەوەکێ دینم
بەرمڵکا دەرێ دوڵکا دخوینم
خوزیا من ئەوە تە ببینم
کچک دبێژیت
ئه زا دينم ئەزا دينم
ئەز نزانم ل كيڤه روينم
دەما عەزیزێ من دهێت دا ببینم
کورک دبێژیت
ئەز بلبلم بلبلەکی دینم
شەڤ دنڤم ب رۆژێ دخینم
ئەز عاشقێ بەژنا شرینم
کچک دبێژیت
ئەز سەر بانی تو دحەوشێدا
دو گول شین بون دحەدیقێدا
یا ژخەلکی ڤە ئەزا دینم
وان نەزانی عاشقا بەژنا شرینم
کورک دبێژیت
ئەز نە دینم، تە دینکرم
ژئاقل وسەودا خلاس کرم
کرمە پور وعەبدال
ب چول وبەیارێت وەرکرم
کچک دبێژیت
ئەز بو تەمە
عاشقا چاڤیت تەمە
خوتو چ بکەی هەر بوتەمە
کورک دبێژیت
ئەز ل سەر بانا تێم ودبورم
یاژ خەلکی ڤە ئەزێ کورم
خەلک نزانن ئەز عاشقێ
بەژنا بلند ودیمێ سورم
کچک دبێژیت
ئەز ددەرێدا تو دەرێدا
گوشتێ حەلیای دسەر هەستیدا
ئەز هینگێ تەرکا بەژنا بلند بکەم
مری رابن دکفنێ سپیدا
کورک دبێژیت
ئەز قەری مە کە ریێ قەرێ دینم
ب شەڤێ دنڤم ب روژێ دخوینم
ئەز عاشقا لێڤێت شرینم
کچک دبێژیت
ئەرێ دایێ تۆ دەى نەکە
بەختێ خۆ دگەل من خراب نەکە
ئەڤینا دلێ من بەرزە نەکە
کورک دبێژیت
ئەڤینێ چ خۆش ئەڤینی
بدار وبەرا بکەڤی دحەلینی
چ کەسێ ناڤ منو بەژنا بلند باخڤیت
یێ ژهەمیا عەزیزتر ئەو ب هەلینیت
کچک دبێژیت
ئێڤاری ب ناڤن، ئێڤاری ب ناڤن
قودیکیت قەدیفە تیرازێت ئارمیشی دناڤن
کچ ئاشقێ سمبێلێت رەشن کور ئاشقێ بەژنێت زراڤن
کورک دبێژیت
ئەڤیندارم ئەز هەر ئەزم
دێ خو کەمە زرکێتک ودەستێ بابێ تە گەزم
تو حازرکە بوخچکا چلا دەستی بدەڤە یێ تە درەڤینیت ئەزم
کچک دبێژیت
ئەم جیرانین دەر ب دەربین
خزێم شورین، خزێم زەرین
هەتا مرنێ دل کوڤان وکەسرین
کورک دبێژیت
ئەڤینی خوش ئەڤینی
دێ بلا یارا من ببا شانا هنگڤینی
دا هەرو سپێدێ من خاربا ب لەخرینی
کچک دبێژیت
ئەرێ دایێ تۆ دەى نەکە
بەختێ خۆ دگەل من خراب نەکە
ئەڤینا دلێ من بەرزە نەکە
کورک دبێژیت
ئەم جیرانێت دەر ب دەرى ڤە
گوشتێ حەلیاى ب سەر هەستى ڤە
ئەز هینگێ تەرکا بەژنا بلند کەم
حەتا مرى رادبن ب جانگێ سپیڤە
کچک دبێژیت
ئەزا کورکوی مە
عاشقا چیا وگل وگیا
هەرشەڤ خازگین یێت من دهێن
من کەس نە ڤیایە ژهەمیا
دێ تو وەرە من بخازە
یان برەڤینە سەرێ چیا
کورک دبێژیت
چاڤا کلدە کل تێنە
بسکا بادە بادێنە
کچک سوتن کورکا های ژێنە
کچک دبێژیت
بهار شين بو ل كاڤله گوندا
ده خل زه ربو جەهی گولدا
مرادا منو لاوكێ ده لال ما ددلدا
کورک دبێژیت
باکەکێ دهێتو ل هەمى دەما
یێ دهەژینیت کولیلکێت چەما
پشتى چاڤێت رەش وبەژنا بلند
سۆتم وحەلیام چێ دمن نەما
کچک دبێژیت
باکەکێ دهێت هەمى دەما
یێ دهەژینیت بەلگێت چەما
پشتى بەژنا بلند ئەز حەلیام وچ دمن نەما
کورک دبێژیت
تاریە هەرە بەر چرایێ
ما من چ گوتیە دلکێ تە ژمن مایێ
هند قەهرا بابێ یە هند یا برایێ
کچک دبێژیت
بێلاکا گوندێ مە یا هینە
شەڤ باکێ شەڤێ لێدا بویە ستوینە
دەلالێ دلێ من ل مال نینە
خەوا من ناهێت هێجەت پێشینە
کورک دبێژیت
تو بومنی، تو بو منی
هەمی دەما ل بیرا منی
تو ئەڤینا دلی منی
بەس چ بکەم تو دیری منی
کچک دبێژیت
باران باری قەت ڤەنەکر
تاڤێ لێدا زوها نەکر
ئەڤینا من وکورکی
یا ژمێژە بو فایدە نەکر
کورک دبێژیت
جیرانین دەر بدەری ڤە
تە چەرم برە سەرهەستی ڤە
ئەز هینگێ تە ب هێلم مری رابن ب جانگی ڤە
کچک دبێژیت
تو ل سەربانا مەش مەش نەکە
پەلا جگارێ ل من گەش نەکە
ئەز یا تە مە خو گێژ نەکە
کورک دبێژیت
جانى نازدارى ته نارەڤینم
نه يى كيم ئاقلم ئو نه يى دينم
دى جابەکا خێرێ بوته ئينم
ته كه مه بيك وخەملینم
کچک دبێژیت
چ دەم دەمێ جەهێت دروینا
بەژنا بلند یێ نساخە ل ناڤ نڤێنا
ئەڤینا من ولاوکێ دەلال
بو سماقا پێ کوچکا تام تێ نینا
کورک دبێژیت
چ سپێدە یە وەختێ چایێ
تە چاڤ رەشێ دەرمان دایێ
کچکا خەلکی ئەزێ سوتم وحولاندم ل سەر دونیایێ
کچک دبێژیت
جانێ لەزکە هەرە چیا
لاوکێ تە یێ نەخوشە لناڤ جیا
دەرمانێ دەردێ ویە گیا
کورک دبێژیت
چ هاڤینە قەولێ تویا
ئێشەکا کەتیە سەری، ئێکا کەڤتیە بنێ پیا
عەشق وئەڤینا خەلک وعالەمێ یا کەتیە دلی
یا من یا کەتیە کومکێت ڤان هەستیا
کچک دبێژیت
چ هاڤینە وەختی تیا
ئاخینکەک هاتبو ژبنێ پیا
خوزی من زانیبا کا تە کی ژمن خوشتر دڤیا
کورک دبێژیت
چیا دبلندن ب تە دفوکرم
روندکێت من تێن خوار خو ناگرن
پشتی چاڤێت رەش وبەلەک
یان دێ دینبم یا دێ مرم
کچک دبێژیت
چێا دبلندن تە نابینم
نامەکێ فرێکە ئەز ب خوینم
هەکە تو نەساخی ئەز نەمینم
هەکە تو برینداری، ئەز حەکیمم
کورک دبێژیت
ل سەر بانا تێم ودروینم
روندکا ژچاڤا دوەرینم
خالا خەلکى درەوینم
ئەز ئاشقێ چاڤێت شینم
کچک دبێژیت
بيسته كى ل مالا مه رينه
ده ستا دگه رده نى ورينه
ده رد وژانا بکەوینە
خه ميت دلى بره ڤينه
کورک دبێژیت
غەریبو لاوو ، هەی هوت
کچا خەلکی دلێ من سوت
ما خودێ وپێغەمبەرا هو گوت
ئەز ئەڤینێ بکەم وئێکێ دی بخوت
کچک دبێژیت
جوتیارو جوتیارێ جوتی
من بەندەکا سترانا ب تە گوتی
بەندا دی دلێ من ب تە سوتی
کورک دبێژیت
سوتم سوتم بو مە رەژی
من پاڤێنە برکەکا تژی
دەردی ئەشقی چەند گرانە
خودێ بکەتە رسقێ وەژی
کچک دبێژیت
رێکا کانیێ ب هاتن وچونە
شەلوال شینە، قەمیس جونە
نەزانی عەشق وئەڤین هەمی دهونە
کورک دبێژیت
سەر بانا تێم ودمەشم
یا ژخەلکی ڤە ئەز نە خوەشم
کەس نزانیت ئەز عاشقێ چاڤێت رەشم
کچک دبێژیت
تو ل سەر بانا یێ دمەشى
ژخالا خەلکێ ڤە نەخۆشى
ما نزانن تۆ نەخۆشێ بەژنا بلند وهەردو چاڤێت رەشى
کورک دبێژیت
ئەز ل سەر بانا تێم ودگەرم
ئەز نە دینم، نە یێ کەرم
بەلێ عاشقێ بەژنا بلندو دێمێ تەرم
کچک دبێژیت
چیا دبلندن، دچیا وەربوم
حەودکێت گول وریحانا سور وزەربون
ئەشق وئەڤینا خەلکی یا خوش بو
یا من ودەلالێ دلێ من کول ودەردبون
کورک دبێژیت
کچێ دینی شوخ وشەپالی
ئەو رۆژا تو نە ل مالی
دلکێ من ژبەر تە دنالی
کچک دبێژیت
حەیرانو جوتیارێ جوتی
چ بەند وەنینن من ب تە نە گوتی
بەندا دوماهیکێ تە دلێ منێ سوتی
کورک دبێژیت
خەمێت دلا ئەز حەلاندم
کرمە تەشتێ هەرشاندم
تە کی دیتی یە، ئەز حەییراندم
کچک دبێژیت
خەمێت سالا ئەز پیتکرم
جەحێلێت گوندێ مە ئەز خواستم
خرابێت خەلکی ئەز ژخورا برم
کورک دبێژیت
ئەڤینێ خوش، خوش ئەڤێنێ
بەس گوت گوتکا ژمنرا بێژە
نابن دەرمانێ ڤێ برینێ
کچک دبێژیت
خەما تە ئەز پیرکرم
روندکێت چاڤا ئەز کورم
سالا ئەڤێ سالی دەردێ ئەشقێ ئێخسیرکرم
کورک دبێژیت
ئەز ل زۆزانا، تو ل زۆزانا
لاوکێ دەلال، هارو دینبو ل کولانا
هەکو چاڤێت من ڤێ دکەڤن ئەز دمرم ب قەهر وکوڤانا
کچک دبێژیت
چ دارەکا ل بانیا چەما
باکەکێ دهێت ودهژینیت هەمى دەما
ئەشق وئەڤینا من ولاوێ من بوسماقا شویشتى وتام تێ نەما
کورک دبێژیت
کچێ دینێ رەش ئەسمەرێ
چوکێ خۆ دانە، سەرێ خۆ دانمە سەرێ
کول وکوڤانێت من گەلەکن دا بێنە دەرێ
کچک دبێژیت
بەژنا دەلالێ من رحانە رحانا دری
بای لێدابو بهێن لێ فری
هەکو بیرێت تە تێنە من ژدلێ من دچیت ئاگر وگوری
کورک دبێژیت
بەژنا بلند چو بالاڤێ
ل هەمی کوچکا، دانا کوچکێ ناڤێ
تە ئەز سوتم، تە حەلاندم
بەژن بلندێ، چاڤ رەشی، دێم زراڤێ
کچک دبێژیت
عەورەک هاتو پنی پنی
ل سەر سەری من سەکنی
خوزیکا من زانیبا تو عاشقێ چاڤێ منی
یان مێڤانێ مالا بابێ منی
کورک دبێژیت
کچێ دینێ گل وگشتێ
پارزینى پاڤێژە پشتێ
ئەڤینا دلێ من گەهشتێ
کچک دبێژیت
ئەڤینی ئەڤینا عەولی
بییە موحەبەت کەڤتیە دلی
خودێ کارێ نەمامێت گوندێ مە راست نە هینیت
وەناکەن ئەز ودەلالێ خۆ پێک ب حەسلی
کورک دبێژیت
ئه‌ز نه‌وێرم، ئەز نەوێرم
ئه‌ڤینێ خه‌لک دکه شه‌رم، ئه‌ز هو دنێرم
به‌ر هندی ئه‌ز ئه‌ڤینا خوه ڤه‌دشێرم
کچک دبێژیت
سیار نەبە ل چ هێسترا
پەیا نەبە ل دۆر کەپرا
عەشق وئەڤینا من وتە
بی کەلەک وگەمی ل دۆرێت پرا
گرنگیا ئەشق ڤیانێ ل نک ئەڤینداران
کچا دلدار وکورێ ئەڤیندار ڤیان خۆ یا پێش نیاسکری بو خەلکەکێ ب شێوەکێ جوان وب شێوازەکێ ئەدەبی یێ پڕهش وهەست وڤیانا خۆ یا بەرچاڤکری ویا گەهشتی یە وێ پلا بەرز وبلند مینا ئەشق وڤیانا وان ئەڤیندارێت کەڤن دمێژویا ئەڤینێدا وەک: مەم وزینێ، ستی وفەرخا، لەیل مەجنون دکوردیدا بویە مەجریم، ئو ستی وزینێ. ب رەنگەکێ تازە یا هاتی ل دیوماهیکا بەندا حەیرانوکێ ب ڤان پەیڤان:عەشق وئەڤین پێگڤە یان پەیڤا ئەڤین بتنێ یان پەیڤا عەشق جودا ژئەڤینێ. ئەڤە چەند نمونەکن ل ژێری ڤێ چەندێ ئاشکرادکەت.
کورک دبێژیت
ئەز ل زەڤیێ، تو ل پەنجەرێ
بەژن بلندێ ناڤ تەنگ زراڤێ، کەزی زەرێ
عەشق وئەڤینا من وتە یا بویە یا ستی وفەرخێت بەرێ
کچک دبێژیت
ئەڤی خەلکی چ ب دیف مەڤە ئینا
هەکو لاوێ من هاتی من خۆ تێ وەکر وەکی دینا
بەس وان نەزانی عەشقا من ووی وەکی عەشقا مەم وزینا
کورک دبێژیت
تو ل پەنجەرێ، ئەز ل پەنجەرێ
کەزی شۆرێ ل سەر کەمەرێ
عەشق وئەڤینا من وتە یا لەیل ومەجریمێت بەرێ
کچک دبێژیت
حەیران شڤانێ بەرخا
تو بدە من دەورانا ئەز دێ دەمە تە چەرخا
ئەڤینا من وتە یا ستی وفەرخا
کورک دبێژیت
حه‌یرانا من شڤانا به‌رخا
تو بدە من دەوەورینا
ئه‌ز دێ ده‌مه‌ته چه‌رخا
ئه‌ڤینا من وته یا ستی وزینا
کچک دبێژیت
حه‌یران تێت ژ کانیکا
ته پشتی گرانه ژکمکێت نێزیکا
ل به‌ر خودا بنێره کا رستکا موریکا
ئه‌ڤینا من وته یا ستی وزینکا
٢٥-٥-٢٠١٩ دهوک – ئەحمەد عەلی حەسەن
Ċ