Sint Jorisschans of Reyschans

HISTORISCH:

In de publicatie "Historische schets van de gemeente en parochie Schulen" uit 1969 van de hand van kannunik Jozef Aerts, wordt gesteld dat de schans reeds bestond voor 1609, jaar waarin Geert Coex werd vernoemd als 'regent van den schansen geheyten St Jorisschans' (RAH, Archief Lummen, A, rollen Loons recht, nr.24 bis, fol 271,verso).

Schepenbank Lummen Loons recht # 80 Schulen en Koersel: 1626, 25 juni. Blz. 261v

Goosen Jaupen kwijt de panden van Dirick Palmarts onder Schuelen aan 'St. Joris schanse' gelegen, genaamd 'die Hanen Heyde', van 24 stuivers jaarlijks uit een grotere rente van 6 gulden jaarlijks. De andere delen trekken Maria Mieuwkens en Willem Geerts kinderen. Goosen is tevreden van het kapitaal en de verlopen van de 24 stuivers jaarlijks. Dirick is met recht tot de gichte gekomen.

Schepenbank Lummen Loons recht # 80 Schulen en Koersel: 1627, 27 oktober. Blz. 326

Jan, Enneke, Leysbeth en Maria Gielis en Jan Corthouts man en momber van Cattleyn Gielis dragen aan hun broer Godfroij Gielis al hun rechten en erfelijkheid op die hen samen toebehoren in een stuk erf in Schulen gelegen, genaamd 'die Schomme', grenzend Jan Pondtmans 1), mr. Wouter Taelmans 2), de straat 3), voor 30 rinsgulden eens boven de lasten. Dat zijn 10 halster en 3 derde delen koren jaarlijks aan de H. Geest van Lummen.

Enneke voorschreven is geassisteerd door haar momber Marcelis Robeyns, Elisabeth met haar momber Jan Pondtmans, Maria met haar momber Jacop Waghemans. De 30 rinsgulden eens zal Jan Corthouts als man en momber heffen voor zijn deel vermits de andere medegeringen door Godfroy Gielis in de hoff van Wauwenroey in Herck of in Stevort voldaan zijn op deze datum. Godfroij kan de 30 gulden niet dadelijk betalen en hij belooft Corthouts daarvoor 30 stuivers jaarlijks te gichten. Godfroij Gielis is met recht ter gichte gekomen.

De boven geschreven partijen hebben uit goede gunst aan hun broer Godfroij het huis gegeven dat op de Sint-Jorisschans staat in Schulen, maar Corthouts zal de huur ervan van dit jaar trekken.

1635, 01 maart. Blz. 365v

Jan Corthouts, die procuratie heeft van Willem Geerts zoals hierna geregistreerd is, heeft gekweten aan de inwoners van de St. Joris schanse van Schuelen zoals hierna in de akte is vermeld.

De akte: Op 29 januari 1629 verschenen voor de notaris en getuigen in Schuelen op de schans ten huize van Lenardt Van Swarttenbroeck de volgende personen namelijk Willem Coirselius alias Geerts 1) en enige personen van de schans, namelijk Lenaerdt Van Swarttenbroeck, Wauter de zoon van Lenardt voorschreven als gouverneur van de schans, Peeter Stessens, Aerdt Stapparts en anderen 2). Willem zegt dat hij machtig is om zijn gerechtigheid te laten kwijten die hij aan de schans heeft. Ze maken zich gelijkerhand sterk voor hun schans en ze staan hem toe om de schans te kwijten en hij heeft beloofd mits deze akte om te verzaken aan zijn rechten op de schans. Tevens wil hij dat de inwoners van de schans hun vaart zullen hebben ten allen tijde over 'den Witten Deyck' naar sheeren straete toe. Hij machtigt daarom Jan Corthouts om in recht in zijn naam afstand te doen van zijn gerechtigheid. 

Getuigen: Jan Seyssens, Willem Bleckenberchs en meer anderen. 

Was ondertekend: Arnoldus Scherpenberch 'presbiter vicarius' in Schuelen als schrijver. 

In de marge stond nog: Guilhelmus Corselius alias Geerts.

RAH: Schepenbank Lummen # 82: 1637, 22 januari. Folio 56r: 

Frans Wauters draagt tot behoef van Gielis Leuyten een wermoeshof op aan de St. Joris schans gelegen in Schuelen. Hij paalt de schansgrave 1), de Schanswermoeshof 2), Jan Christiaens erfgenamen 3), "den Witten Deyck" 4). Voor 35 guldens eens, godspenning 1 stuiver, lijcoop 24 stuivers. 

RAH: Schepenbank Lummen # 82: 1639, 26 mei. Folio 223r: 

Jan Gielis is sterfelijke gichtdrager geworden van de Sint Joris Schans van Schuelen, waar Henrick Stessens zaliger als laatste sterfelijke gichtdrager is uitgestorven.

De Sint Jorisschans bevond zich in het gehucht Rey. In een akte van 09.11.1651 van scheiding en deling wordt een huis en stal op de St-Jorisschans toegewezen aan Marie Polmans. 

Ze wordt verder nog vermeld op 23.05.1652: 'Jan Luyten vercoopt aan Frans Ivan soeckeren moeshof gelegen aen Sint Joris schans te Schuelen. Reg. Cornelis Cox oosten, den voors. schans moeshof vesten, die schans straet oft witten deijck zuiden, die schans grave of vitten noorden'.

Op 16.12.1653 verkoopt Wauter Christiaens aan zijn zwager Godvrie Lavarts heide met een land erin, ongeveer 5 of 6 halsters zaaiens gelegen in Schulen op “die Cruystraet” boven St. Joris Schansche, regenoten Godtvree Lavardts.......

Ze wordt nog vermeld in 1689 en op 15 juli 1702 worden volgende renen aangeduid: 'het schans backhuys ende de watte off grachte der selve' (RAH, Archief Lummen, B, bundel 95, uittreksel der gichten). Uit een akte van 04.12.1726 blijkt dat er een huis stond op de schans. 

Een akte van 09.12.1777 vermeldt de Sint Jorisschans. Net in die buurt waren pannenbakkers actief in de 18de en 19de eeuw, maar werd ook de spoorweg Diest-Hasselt aangelegd, die mogelijkerwijze dwars door de schans loopt. Het is dan ook begrijpbaar dat er ter plaatse geen sporen meer zijn terug te vinden gezien de plaatselijke situatie door pannenbakkersactiviteiten en aanleg van spoorweg volledig zijn verstoord. De foto's in bijlage tonen de plaatselijke situatie.

(met dank aan Jan van Duffel en Ria Lemmens voor de uittreksels uit de gichten)

KARTOGRAFISCH:          (Google+)

• Kaart: Villaret-kaart uit 1748 met weergave van de Sint Jorisschans ten oosten van Schulen.

• Kaart: atlas van De Ferraris (1777) met een zelfde situering van de schanslocatie.

• Kaart: Kaart van Vandermaelen (1846-1854). Hierop de boven de gehuchtsnaam Rey de vermelding "schans" opgenomen.

• Er is echter geen duidelijke weergave van een schans meer. Wanneer echter de benaming 'schans' zou slaan op het links van de naam ingekleurde rechthoekige perceel (met aan de zuidzijde een gracht/weg?) zou dit ongeveer overeenkomen met de Ferraris-voorstelling.

• Kaart: AB. In de Atlas der Buurtwegen is geen duidelijke schans meer waar te nemen. De contouren van droogloodsen van de latere pannenbakkerij(en) zijn duidelijk herkenbaar. 

• Satellietbeeld: benaderende situering van de schans verdergaand op Villaret, De Ferraris en Vandermaelen.

• Uittreksel uit het digitaal kadasterplan van 2012. De vroegere configuraties zijn sowieso verstoord door de voormalige pannenbakkerijen en de aangelegde spoorweg. De kaart geeft geen rechtstreekse aanduiding van een schanslocatie.  Het perceel 121b, langs de noordzijde doorsneden door de spoorweg, lijkt het meest in aanmerking te komen als vermoedelijke schanslocatie. Het nog aanwezige, doodlopende pad (zuid-westzijde) kan tevens in die richting wijzen.