De Oude Schans

HISTORISCH:

De juiste oprichtingsdatum van deze schans is niet gekend.

Een akte van 10.04.1628 omschrijft dat de gemeente van Zelem grond verwerft voor het bouwen van een fort of schans. Grenzend west aan de beek. Het gaat m.i. over de oude schans.

Deelnemers aan de schansen werden vrijgesteld van taksen verschuldigd aan de heer. Taksen voor de armen- of Heilige Geesttafel dienden wel betaald. Zo lezen we in de schepenakten dat Claes Swerts op 21.01.1658 in hoedanigheid van H. Geestmeester in recht verschijnt tegen Goovaert Moons, bouwmeester op de Oude Schans voor 6 gulden die de schans jaarlijks aan de armentafel diende te betalen. Ook op 23.11.1699 legde Jan Kinckels "in noem des H.Geestboeck van pastoor Droogen saliger aenleggere" klacht neer tegen de bewoners van de oude schans voor achterstallige betaling van 6 gulden Luiks geld.

In 1642 brandde de Oude Schans volledig af. Tijdens deze brand gingen alle gemeenterekeningen van de burgemeesters in de vlammen op, want ze werden bewaard in het huis van de secretaris, die binnen de omheining van de schans woonde.

In de burgemeestersrekening van Zeelhem wordt in 1672 vermeld:

• Item een slot tot den draijboom aende oude schansse gekocht cost 1 - 10
• Item van de drij draijboomen te weten Bakel, aende oude schans, kerck ende den draijboom aent Zeelhomsbroeck te her..ghen betaelt van arbeijt aenden timmerman met noch het slot aende kerck 8

De schans ligt in een moerassig gebied aan de oevers van de Zwarte Beek, tegenover een kleine maar scherpe heuvel. Door de moerassige aard van het gebied is ze slechts langs één zijde toegankelijk. De ingang is noordwest gericht, en alleen via een pad bereikbaar. Het is niet echt een grote schans.

De schanslocatie werd later ook gebruikt als schooltje.

KARTOGRAFISCH: (Google+)

• Uittreksel uit een figuratieve kaart van het Demerbekken, 1769
• Kaart: op de kaart van Ferraris zien we mooi links boven het centrum de oude schans, grenzend aan de Zwarte Beek.
• Kaart: ook in de atlas der buurtwegen is de omgrachting nog duidelijk aanwezig (de witte plekken op het plan zijn een gevolg van het niet geheel in mekaar passen van twee kaartdelen).
• Overname kadasterplan 1998 + Luchtfoto + topografische kaart met waterlopen (via Marijke Wouters, Ruimte en Erfgoed, Limburg).
• Satellietbeeld: ter plaatse is niets meer terug te vinden van deze oude schans behoudens de straatnaam (Oude Schansstraat) die eraan herinnert. Rechts in het vierkant het Loboskasteel met nog een deel van de oude omgrachting.
• Foto: Zicht op de locatie richting zwarte beek. Het perceel (de schans bevond zich links op de foto) ligt nu geheel lager dan de omgeving.
• Foto: Binnen het kader van het natuurgebied Vallei van de Zwarte Beek werd een wandeling uitgestippeld. Er is geen verwijzing naar de schans maar de keuze van haar ligging (het stuk weiland met vermelding "leunen-stal") wordt wel deels verklaard: aan de noordzijde grensend aan een moerasgebied, aan de oostzijde aan de Zwarte Beek.
• Kaart: uittreksel uit het digitaal kadasterplan. De voormalige schans bevond zich op het perceel nr. 495d. De verwijzing 'Oude Schans' is behouden in dit nieuwe plan.