Gerhees

HISTORISCH:

De 'Loop' verbond vroeger de poelen van 'Gazerons Delle' met de Schansvijver. Het vloeide langs een deel van de Westzijde van een hoger gelegen oppervlak via de noorderkant langs een deel van de O-zijde en tekende zo een U-vorm af. In deze hoek bouwden de inwoners van Gerhees hun schans. Ze werd gebruikt door de inwoners van de gehuchten Gerhees (ca. 600m van de schans) en Geneberg (ca. 1400m van de schans).

• 09.1622 - Attestie gegeven ten versuecke vande Gesworens van Beverlo...Jan Bomans schepenen intertyt des Iandts van Oisthamme..‚ Proces over de diefstal van een paard van een ruiter uit het leger van baron Vandermeerssen in het huis van Jan Boonen te Heppen. in de daaropvolgende verhoren werd op 12 december verklaring afgelegd door Peter Marien en Goris Stalmans Janssoon die de schans van Gerhees ter sprake brachten: in den avont oft des nachts als den voirgenoempden heer coronel met zyn volck oft regiment perden pernocteerden tot Beverlo, gecomen zyn een quantiteyt soldaten te voet binnen Oisthamme tot den gehuchte genaemt Gerheze aende sohansse, versueckende aldaer teten ende te drincken, dwelck hun voorde porten derselve schanssen gehanteert is, welcke soldaten te voet verclairden tegen hun voerscr. comparanten dat zy op t minten eynde by Joost Beckers huys in een kleyn huysken geheel’: hadden een wit peert toebehoirende eenen perdenruyter vanden voerscr. trouppe die aldaer geloigeert was ende dat zy van intentie waren oyck zynen mantel te nemen, dan vreesden dat hy wacker soude worden‚.. (R.A.H., Oostham Schepenbank, nr. 116, f°6Or+v, 12.12.1622)
• 19.11.1631 -Attestie gegeven ter instantie van die van Gerheze. Joes Bomans schepen tot Osthamme. Schansportier Henricus Vanden Zande wordt door de inwoners van Gerhees en Geneberg aangeklaagd dat hij zijn zoon (soldaat) enkele dagen op de schans liet verblijven. Hiermee ging hij zijn bevoegdheid te buiten, temeer de schansgezellen niet op de hoogte waren. De taak van de schansportier bestond er enkel in de schansse te bewaren tot dienst ende vluchtern der ondersaten hunderen meubelen ende bestialen‚ waarom sy denselven hebben opgericht...ende nergens anders toe. Als gevolg van zijn misbruik werd de schansmeester uit zijn taak ontheven. (R.A.H‚, Oostham Schepenbank, nr. 116, f°169r+v, 19.11.1631)
• 1650 — Peeter Raeymaeckers heeft voer die sauvegarde op Gerese sohansse gedaen een vat haveren XXVst met een hespe van 4 pont XXlls. (R.A.H‚‚ Oostham Gemeente, Vrechtboek, nr. 41, p.61, 28.02.1650)
• Frans Theunis heeft gedaen vijf vat haver aen de sauvegarde van de Osnabruggers op die sohansse van Gerhese. Oost ieder halster twee guldens, facit Vgl. (R.A.H., Oostham Gemeente, Vrachtboek, nr. 42, 1676)
• 1668 — De Hamse schepenen stellen vast dat Herman Janssen den afloop van versoncken tot Gerhese achter die sohansse had gedempt. (R.A.H., Oostham Gicht, nr. 18 (memoriaelboeck der schepenen), f°91-92‚ 909011668)
• Muntvondst op het einde van de 19de eeuw: 17 munten uit de eerste helft van de 17de eeuw, aardenwerken pot waarop jaartal 1583 en wapen van Oostenrijk, 2 cilindrische loden vaasjes met versiering in Italiaanse stijl (Zie Bertrands).
• C. Bamps, ‘Trouvailles'‚ L'Ancien Pays de Looz, 5(9): 55-56 (1901): enkele jaren geleden informeerde F‘.J. Maes, inspecteur van het middelbaar onderwijs in Limburg, ons over een vondst in Oostham. Bij werken aan de schans van het gehucht Gerhees ontdekten de arbeiders munten, een aardewerken pot en twee kleine versierde loden vaasjes. Ik begaf me met de heer Maes naar het gemeentehuis, waar deze vondst werd bewaard. Een aantal van de 17 muntstukken droegen de beeltenis van Albrecht en Isabella en anderen dateerden van de regeerperiode van Filips IV, de eerste helft van de zeventiende eeuw dus. Op de verbrokkelde aardewerken pot was het jaartal 1583 en het wapen van Oostenrijk aangebracht. De twee cilindrische loden vaasjes waren 5 tot 6 centimeter hoog, versierd met charmante motieven zoals arabesken in de stijl van de Italiaanse renaissance. De schroefdeksels vertoonde de gevleugelde St. Marcusleeuw van Venetië, waar de potjes volgens het opschrift ‘Ex officina Santa Marco’ dan ook vervaardigd werden. Naar onze mening werden dergelijke potjes gebruikt voor het bewaren van geneesmiddelen of cosmetica. Mogelijk bevatte het een likkepot (een potje met een stroperig geneesmiddel waaraan men diende te likken), misschien zelfs Porviétan (eigenaardig genoeg moeten we deze substantie volgens de woordenboeken vertalen als ‘kwakzalverzalf), het beroemde product dat samengesteld was uit wel 80 verschillende substanties. Onze voorouders bewaarden deze middelen liefst in dergelijke loden potjes. Zij meenden immers dat dit metaal hun natuurlijke frisheid kon bewaren omdat het deze vluchtige substanties verhinderde te verdampen, zo informeerde ons M.L Merebout in zijn ‘agasin Pittoresque’ van 1863. Dit werk bevat trouwens een illustratie van dergelijk vaasje die treffend gelijkt op deze gevonden te Oostham...
• Er is een voorschans aan de noordzijde.
• Deze schans is de best bewaarde in Ham en spreekt nog tot de verbeelding. Er bestaan plannen tot restauratie: ontwerp van infoborden

KARTOGRAFISCH: (Google+)

• Uittreksel uit de Atlas van De Ferraris. De schans (ten westen van Heppen in vierkant kader) is niet echt als schans weergegeven. Er zijn in ieder geval geen huisjes op getekend.
• In de Atlas der Buurtwegen (rechts) is de schans evenmin als dusdanig herkenbaar. Het gaat om de percelen centraal (tegen de grens met het oude Beverlo (Heppen).
• Overname kadasterplan 2001 + Luchtfoto + topografische kaart (al deze kaarten via Marijke Wouters, Ruimte en Erfgoed, Limburg).
• Kaart: uittreksel uit het digitaal kadasterplan (2012). Er zijn geen rechtstreekse verwijzingen meer terug te vinden naar de vroegere schans.
• De schans betrof de percelen: 1473d, 1474, 1473e, 1473n, 1473g, 1477t, 1470a, 1477f, 1477e, 1477d2, 1477n, 1477m
• De oudste vermelding van de schans dateert van 1622.
• Hiernaast een opmeting door Marcel Bertrands. De kruisjes stellen dennenbos voor, de streepjes: weiland.
• In de atlas der buurtwegen is de schans niet meer als schans herkenbaar.
• Een aquarel met een mogelijke voorstelling van de schans. De schans is in minimale vorm gerestaureerd.
• Foto aan de noordzijde van de schans met links het hoger gelegen schansterrein, rechts de lager gelegen schanswijer.
• Op de satellietfoto ziet men toch wel het verschil in begroeiing op de aangrenzende schansvijvers (blauwe lijn) met tussenin de ondertussen beboste schans (geel).