Schans van As

HISTORISCH:

In het oudst bekende gichtregister van de schepenbank van As wordt in de eerste folio's voortdurend gewag gemaakt van een brand op de schans (mogelijk in 1636) : "Bekentenis Lenart Schonen tot behoef Jan Claes van Exelt van eender gichten verbrant int branden onser schansen" (1637, S 1, 4). Tijdens deze brand zijn alle op de schans bewaarde registers in de vlammen opgegaan! Voor de goede gang van zaken op de schans was er een schansreglement, dat voor As evenwel niet is bewaard.

Het was in 1636 dat de beruchte Jan van Weert en zijn bende in heel de streek plunderden, moorden en brandden. Met veel waarschijnlijkheid verwijzen de aangehaalde feiten dan ook naar deze rooftochten.

Volgende vermeldingen van de schans van As zijn bekend:

• Die schanse, 1639, S 1, 37 v.; 1754, S 3, 142 v.; de gemeyn schans, schans hofken met het water en den dyck, 1805, AG 43, 15.
• Den schans graeue, 1639, SI, 37v.; de schansqraeue, 1775, S 3, 217;
• Schansbrugge, 1661, S 13, 75 v;
• Gegeven aen Hendrick den smet van de wippe der schansen te maecken, 1711, S 6, 91 v. - (Mnl. wippe "werktuig om iets op te wippen, hefboom; middel om iets op te hijschen, takel; ook zwengel" (MW IX, 2670-71).
• Blessen schanshuijs op der schansen van asch, 1646, SI, 72 v.; Wouter Huueners : seeckere plaets ende huijs oft schanshuijs, 1645, S 1, 68.

In 1637 waren er te As ongeveer 38 schansgerechtigden, in 1649 ongeveer 46 gezinnen.

Toen de schans in de l8de eeuw alle betekenis als verdedigingswerk verloor, werd ze verhuurd:

Schansgraaf : 1719 die heure van den schansgraef (AG 8); 1730 Jan Bams voor den schans qraeue .' 3 gl. (AG 8/2, 27); den 1 7bris 1802 ontfangen van Leonard Schoenmackers drij gulden voor de huer van drij jaeren jaerlijks 1 gulden voor den schansgraef (H 2, 11).

Schansweide en -hof: 1730 Peter Cruesen voor die schansweyde; 5 gl. 10 st., Renier Boijen voor den moeshof ende schans bemtien; 1 gl. 10 st. (AG 8/2, 27); 1746 van Peeter Beuls ontfangen die heure van die schans.' 5 gl. 10 st. (id., 192); 1768 van Peter Jorissen voor de huer van de schans met den moeshof; 5 gl. 5 st. (id., 596); den 15 meert 1801 is de gemijnte schans verheurt voor drij jaeren aen Jan Clijnen van Asch jaerlijks voor zeven gulden t.hien stuvers (H 2, 2).

In 1828 verkocht het gemeentebestuur de schans aan Maria Boschet, weduwe Jan Billen: een perceel weiland genaamd de schans (Hermans 1828, min. 58).

KARTOGRAFISCH: (Google+ )

• Deze schans is niet terug te vinden in de Atlas van Ferraris.
• Uittreksel uit de Atlas der Buurtwegen met situering van de schans tov. het centrum van As.
• Uittreksel uit de militaire kaart Vandermaelen (1851). de schans van Niel is duidelijk weergegeven, die van As niet.
• Satellietbeeld : vergelijkbaar beeld met zicht op het huidige tuincentrum.
• Kadasterplan uit 1806.
• Zelfde kadasterplan met mogelijke reconstructievorm van de schans door M.Driessen.
• Topografische kaart midden: situering schans en nabije waterlopen.
• Overname van de kadastrale percelen in 2001 (kaarten rechts via Marijke Wouters, Ruimte en Erfgoed, Limburg).
• Uittreksel uit het digitaal kadasterplan (2012). De schans besloeg de perceelnummers: 278c, 281c, 279f, 279c, 280b.