Veldhoven, de Groote-Wijerschans

HISTORISCH:

De keuze van locatie van de Groote-Wijerschans in het Kwaadmechelse gehucht Veldhoven was, strategisch gezien, gewoon perfect. Mits de nodige waarschuwingstijd -de schans bevond zich op 600 tot 800m van de bewoningskern- konden de Veldhovenaars zich met een gerust hart achter de wallen terugtrekken. De schans werd immers opgericht in een heidegebied dat wemelde van vijvers en vennen en de grootste van deze 'wijers' omringde haar langs drie zijden. Met enkel de noorderkant toegankelijk, kunnen we hier rustig van een schiereiland spreken. De Ferrariskaart toont de schans zelfs als een echt eiland dat enkel via een lange loopbrug kon worden bereikt, maar deze voorstelling is waarschijnlijk niet volledig accuraat.

In de zomer van 1629 verzochten de inwoners van Veldhoven de heer nederig om de oprichting van deze schans  met de volgende woorden:

"Aen mijnen Hoochweerdighen Edelen ende Welgeboren  Heere des Lants Oisthamme etc. G

heven met alle oitmoet ende eerbiedinghe te kennen U. Hoochw. Ondersaten van Quamechelen hoe dat sij in desen onsalighen tijt van oirloghe, henne meubelen, bestialen ende andere cleynodien nyet en kunnen bewaren in de kercke, ende oversulx geintentioneert souden wesen soo verre U. Hoochw. gelieft sijn gratiensen te verghunnen een schansse te maken op U. Hoochw. grooten wijer onder Quamechelen U. Hoochw. bekendt, ende  diese schansse oft wallen van, dyen met hout ende dorens te moghen beplanten, ende tot fortificatie vande dijeken ende schanssen sulx te gebruycken, dwelck sij remonstranten sullen maecken sonder cost oft intrest van U. Hoochw. voerschreven wijer, dan ter contrarien sal wesen tot voirdelen ende profijt van den selve wijer, met limitatie dat cesserende de oirloghe, dese ondersaten sullen den schansse demolieren oft affbrecken sonder intrest van U. Hoochw. oft u. Hoochw. wijer des nochtans dat die voerschreven suppleanten sullen moghen affbrecken hunne bomen ende timmeragien die sij daeroppe van intentie sijn te doen, daerenboven geloven die suppleanten dat sij die selve schansse nierstelijck sullen bewaeren naer behoiren, dwelck doende etc."  

Samen gevat: de Kwaadmechelse kerk en het ommuurde kerkhof volstaan niet meer voor de beveiliging van mensen, goederen en dieren in geval van een troepenpassage. De in woners van Genenbos wensen daarom een schans op te richten in de Grooten Wijer, eigendom  van de grondheer. Zij zullen alle kosten dragen, de wijer hierbij goed onderhouden en de site weer in zijn oorspronkelijke toestand herstellen wanneer de oorlogen voorbij zullen zijn. Zij vragen al leen dat zij in dat geval het hout van de huisjes, poorten, brug en afsluitingen mogen meenemen.

Uldaric van Hoensbroek stemde op 27 augustus 1627 toe. 

"Apostille Marginael. Accorderende aen die suppleanten het opwerpen van de schansse alhier versocht sonder nochtans eenighe preiudicie van onsen hoogh. Jurisdictie schade aft intrest van ons aft onse wijers ende gerechticheyt, ende vorts op alsulcke conditien ende reglement als bij ons en onsen officier met die suppleanten aft schansgezellen sullen qeaccordeert, bewillicht ende gesloten worden declarerende wijders hier in oock willen begrepen hebben onse ondersaten van Hamme, in cas hen soa gelegen is ende hier inne begheren te assisteren, dat is in onsen huyse van Oisthamme den 27e Augusti 1629."

De Groote-Wijerschans bevond zich in het niemandsland tussen de bewoningskernen van de gehuchten Veldhoven en Genebos en werd door de inwoners van beide benut. Thans rest er van deze schans geen spoor. In 1858 werd immers het kanaal Antwerpen-Luik (verbinding Kwaadmechelen-Dessel) aangelegd en dit sneed de meest zuidelijk gelegen hoek af. Bij een latere verbreding van deze waterweg verdween meer dan 50% van de schans en in 1929 werd de chemische fabriek langs het kanaal in het wijergebied ingeplant. Schans en schanswal samen besloegen een oppervlakte van 86a 70ca.

KARTOGRAFISCH:      (Google+)

Kaart: Atlas der Buurtwegen: de Groote-Wijerschans werd in 1629 opgericht. Men beschouwde de kerktoren als wijkplaats niet langer effectief en verzocht daarom de heer om toestemming tot de oprichting van een schans.

Uittreksel uit de militaire kaart Vandermaelen (1851). Het geplande tracé van het kanaal is hierop weergegeven. De schansweergave komt overeen met die in de Atlas der Buurtwegen.

Overname kadasterplan 2001 + Luchtfoto  + topografische kaart (via Marijke Wouters, Ruimte en Erfgoed, Limburg).

Topografische kaart met fietsroutenetwerk en weergave van de schansen in Kwaadmechelen en omgeving.