Gerhoeven - Dutselaerschans

HISTORISCH:

De Dutselaerschans van het gehucht Gerhoeven was zonder twijfel een heus bolwerk met bastions op de vier hoeken. De ingang en het schans huis bevonden zich aan de zuidwestelijke zijde. Zij werd gebruikt door de inwoners van de gehuchten Genebemde en Gerhoeven, die een redelijk grote afstand moesten afleggen om haar geborgenheid te bereiken (1,4km voor Genebemde en 900 tot 1600m voor Gerhoeven). De oppervlakte van schans + omgrachting bedroeg: 1ha 26a 80ca.

De oudste vermelding dateert van 31 maart 1634. Toen stelden Willem Schooffs en Quirijn Cruys berghs de volgende vraag aan de grond heer:

"Mr. Willem Schooffs is gecompareert op het huys van Oostham ende heeft aen S. Ed. Heeren Willem van Hoensbrouch heere des landts van Ham etc. te kennen gegheven van weghen die ghemeyntenaren van Gherhoeve ende Ghenendbempt onder Quamechelen ghelijck oock tselve gedaen Quirijn Cruysberghs, gesworen voor dat jaer, dat sij doer grooten noot ende desen miserabelen tijt souden ootmoedelijek begheren ende bidden wederom souden moghen oprechten ende hermaecken een sekere heele vervallen schansse geleghen tot Gherhoeve ende overmidts die soldaten die planeken vande brugghe vande selve schansse hadden gerooft ende wechgevoert, versoecken oock aen den S. Ed. voorschreven hen te willen consenteren een en boome op die ghemeynte staende te  moghen affhouden ende totte voorscreven brugghe vertimmeren."

De aanvragers wensten de schans van Gerhoeven 'wederom op te richten en te hermaken'; Waarschijnlijk is de schans aangevallen en verwoest geweest, er is immers sprake van soldaten die de planken van de brug geroofd hadden. 

Schooffs en Cruysberghs spreken in naam van de inwoners van Gerhoeven èn Genebemde! Men zou verwachten dat de boeren van Genebemde de kerk in het centrum als wijplaats verkozen. Toch hadden ook zij een plaatsje 'gereserveerd' op de Gerhoevense schans.

De toestemming werd onmiddellijk verleend, waarschijnlijk lag de botsing met de troepen van Salazar nog vers in het geheugen. Men mocht zelfs een boom, staande op gemeentegrond, kappen om de brug te repareren, maar de takken waren dan wel voor de heer!

"S. Ed. alles voorgaende considereren de heeft aen den voorsereven ghemeyntenaeren qeconsenteert die voorscreven schansse wederom te moghen opmaecken ende fortificeren, midtsgaeders oock een en alsulcken boom affhouwen als hen doer den rentmeester van S. Ed. gewesen is, affgeteekent is behoudens dat die toeken s. Ed. sol doen boelen. Alles welck geschiet is geleyck boven."

Een volgende vermelding dateert van 20 april 1710:

"De ondergeschreven suppliceren en declareren aem msr. Drossardt Lebon in den naeme van den Eedelen heer van Oostham, hoe dat over eenighen tijt is komen af te branden het schanshuys van Geroven, en aengesien dat men tot wederbouwen vont selve geen en middel en con vinden bij mancquement van suppstantie, waerom de ondergeschreven declaranten oen mijn heer drossard voorscreven sijn supplieerende hem geliven de goethyt te nemen van ons declaranten te loeten affkappen eenighe boomen tot helpen bouwen het schanshuys voorschreven, staende op de gemijnte van Quamechlen mits declaranten sijn belovende in de plaetse daer sij de voornoemde boomen sullen affkappen, te herplanten andere ionghe boomen, op dat alsoo den Eedelen Heere machte de gemijnte voorschreven hier door geene preiudicie en soude komen te lijden."

Het huis van de schansportier was dus afgebrand en men vroeg de heer om enkele bomen van de  gemeente om dit te herstellen. In ruil voor de gekapte exemplaren zouden jonge bomen worden  aangeplant. De grondheer ging meteen op deze vraag in.

Tussen 1771 en 1778 passeerden de dienaars van de Graaf van Ferraris om (militaire) kaarten van onze gewesten op te stellen. In hun beschrijving staat: "ln het noorden van het dorp Kwaadmechelen ligt een gelijknamige schans die nog in goede staat is, maar deze in het zuidwesten is praktisch volledig vernield." De Gerhoevense schans was tegen het eind van de 18de eeuw dus nog in goede staat en zelfs zo imposant dat ze op de kaart werd aangeduid als 'Redoute de Quaetmechelen' of 'Schans van Kwaadmechelen'. Met het gelijknamige exemplaar in het zuidwesten werd ongetwijfeld deze van Genendijk bedoeld.

In 1858 werd het kanaal Hasselt-Dessel doorheen de westelijke zijde van de Gerhoevense schans getrokken.

KARTOGRAFISCH:      (Google+)

• Kaart: op de Ferrariskaarten is de schans weergegeven als 'Redoute de Quaetmechelen'. De schans was noordelijk van Gerhoeven ('Groeven') gelegen.

• Kaart: ook in de atlas der buurtwegen vinden we de schans terug (zonder weergave van enig schanshuisje).

• Overname uit de militaire Vandermaelen-kaart (1851). Ook hier is de schans nog duidelijk weergegeven. 

• Overname kadasterplan 2001 + Luchtfoto + topografische kaart (via Marijke Wouters, Ruimte en Erfgoed, Limburg).

• Afb.: schans en vijver werden door de aanleg van het kanaal Antwerpen-Luik in 1858 gescheiden. Een  kadasterkaart (1960) toont hoe het kanaal door verbredingen steeds meer schansterrein afknaagde en uiteindelijk slechts een miniem gedeelte liet bestaan, het welke heden gebruikt wordt als weiland.