Embedded Files
OMAGI A TÒTÒ
(òm ëd mond përchè ch'a l'avìa fàit, për tre ani, 'l bajet a Coni)
I doma ambelesì doi libere version an piemontèis ëd l'avosà poesìa 'd Tòtò " 'A LIVELLA" scrivùa, a lòn ch'a smija, a dispet ëd Sua Autëssa 'l prinsi Antonio Maria Giuseppe De CURTIS GAGLIARDI GRIFFO FOCAS ëd Bisansi ch'a l'é vivù an ësfrutand ij profit dël travaj ëd col gran còmich. " 'A LIVELLA" a l'é col atrass da murador ch'a serv për fé muraje e vòlte an pian e a l'istessa autëssa a rispet dël fil ëd l'orisont e che noi, sì an Piemont, i ciamoma " ËL LIVEL" o la "bola d'aria". La prima version a l'é ed Ermanno Salvaia, la sconda ed Fabrizio Pignatelli.
ËL LIVEL
Minca n'ann al doi 'd november a-i é l'usansa
d'andé, për ij Mòrt, al simiteri,
ògnidun a dev fé 'sta penitensa,
pròpi tuti: furb e bonomeri
e, minca n'ann, pontual 'me n'esator,
an costa sombra e piorosa ricorensa,
ëdcò mi i vad a porté doe fior
sle tombe 'd barba Giaco e 'd magna Censa.
E 'st ann a l'é 'ncapitame n'aventura
pen-a ch'i l'avìa compì col trist omagi.
Madòna s'i jë penso! Na paura
ch'a l'é 'ndame 'n bel tòch a 'rpijé coragi.
La facenda a l'é costa, da nen chërde!
A s'avzinava l'ora dla sarura
e mi, pian pianòt, i stasìa për seurte
an campand l'euj su quaica sepoltura:
"Qui dorme in pace il nobile marchese
del Gallo, di La Morra e di Verduno
ardimentoso eroe di mille imprese
morto l'undici maggio del trentuno"
L' arma, con la coron-a, 'nsima a tut,
sota la cros, archincà da 'd cherubin,
tre mass ëd reuse 'd plastica, bin brut,
candeile, candeilòt e...tre ciairin.
Pròpi tacà a 'sta tomba bin cudìa
n'àutra tomba pì cita, 'n tumolin,
con na cros sempia 'd pera, 'ndoa 's lesìa:
"PAUTASS Gioann Batista brav ëspassin"
An vardandla, che pen-a ch'i provava
për ës mòrt sensa gnanca 'n cit lumin;
"Parèj a l'é la vita" mi i pensava
"Quaidun a l'ha avù pòch e d'àutri motobin;
chi sa se 'sto pòr cristo as lo spetava
d'esse 'dcò ant l'àutr mond un dësgrassià ?"
Antant ch'i-j'era lì ch'i gabolava
a calava l'ambrun e mi i-j'era malsoà
dë sté an col' aria ch'as fasìa scura
con la sola companìa dij mè pensé
e con lë stòmi sarà da la paura
dëdnans a cole cros e a coj candlé.
Ëd bòt an blan, antërdoà com' un badòla
i l'hai vist doe ombre avzinesse 'n cola leja
e i l'hai pensà:"Costa a l'é bin dròla:
i deurmo e i seugno o a l'é na fantasia?"
Autër che fantasìa: a l'é 'l marchèis
con la tuba, la caramela e l'astracan
e col ch'a j' va daré, un brut arnèis
tut ëscrossì, con la ramassa 'n man,
col-lì a l'é d' sigur Pautass Gioanin,
ël mòrt dësbeddrinà e povracion;
mi 'sta facenda i la vëddo nen tant bin
se ij mòrt a torno sì, bele a pioton.
Beh! Im na stasìa lì quand che 'l marchèis
as fërma e, pasi, con un cit anchin
e con un ton ëstudià, fauss e cortèis,
a boca stòrta a j' dis a Gioanin:
"Giovnòt o,bin pì giust, voita carògna,
i vorerìa savèj da ti, brut ësfacià
con che bech it ses fate ti, për mia vërgògna,
sotré dacant a mi,un blasonà,
it ses nen par a mi e gnanca 'n mè amis
e tò còrp a 'ndasìa, sì, sotrà,
ma 'nt ël camp comun o, mej, fongà 'nt lë mnis
che 'l sens ëd le distanse a va guernà.
It l'has-to capi a la fin che mi i sopòrto mal
la toa presensa, ch'it ses ëspussolent;
fa donca anpressa a sërchete n'àutr fossal
an mes a coj coma ti, a la toa gent".
"Monsù 'l marchèis, a l'é nen colpa mia,
mi i l'avrìa mai pì fave cost gran tòrt,
a l'é mia fomna ch'a l'ha fàit 'sta folarìa,
mi i podìa nen fevlo: i j'era mòrt.
S'i fussa viv, mi iv farìa content,
i ciaperìa mia cassiëtta e ij mè quatr òss
e, bele subit, adess, an cost moment,
i porterìa mia rumenta ant un àutr fòss".
"Còs' it ëspete donca ti, malnà e vilan,
ch'a më s-ciòpa 'l fot e i perda la passiensa,
s' i fussa nen tant blasonà e 'n pò Artaban,
pòr tì, i l'avrìa già dàit man a la violensa".
"Fomla curta, pistin, con toa prepotensa,
an vrità i 'n n' hai pien ij cojon
ëd toe boricade, e s'i perd la riverensa
im dësmentio d'esse mòrt e...a son ësgiaflon.
Ma chi ch'it chërde d'esse ti, 'l Cristo crocifiss?
Si i soma tuti istess: ti it ses mòrt e mòrt i son ëdcò mi,
ognidun com' a l'é nà a l'é tornà, precis
e i chërdo franch dësutil dite 'd pì".
"E ti, brut porsel, it sarìe tant ësfacià
da paragonete a mi, ch'i l'hai avù 'd nataj
da fé invidia a prinsi e nobiltà
e 't vorerìe dime ch'i soma tuti uguaj?"
"Ma che Nataj, Pasque e Pifanie,
it veules-to butete ant ël servel
ch'it ses malavi grav ëd fantasìe:
la mòrt, s'it lo sas nen,a l'é 'n "livel".
Un re,un magistrà, fin-a 'n grand òm,
passand da 'sta frà a l'han sarà ij cont
ëd la vita: a l'han chità sò tut,përdù sò nòm.
E ti 't l'has nen capì d'avèj passà col pont.
Antlora scotme mi, fa nen ël gadan,
sopòrtme lì davzin,fame nen ës tòrt.
Ste cojonade a son mach ij viv ch'a j' fan,
i soma serio sì, 'nt ël regn ëd la mòrt".
(Ermanno SALVAIA)
Sì da noi, 'l doi 'd novèmber a-i é usanza
për tuti ij mòrt andé al Simanteri.
Ciaschëdun a deuv prëstesse a l'oservansa;
ciaschëdun a deuv ten-e cost grand doveri.
Minca agn, puntualment a la matin,
për costa arnosa e nècca ricorensa,
ëd cò mi i vad, con dij fior moisin
soagné, la tomba bela 'd Magna Censa.
Ëst'ann l'é capitame na ventura
apress d'avèj faità ël trist omagi
Madòna...! se mi i penso, che paura!
ma peuj, l'hai ciapà ànima e coragi.
La dròla la facenda, steme a senti;
giomai a l'era ora 'd saré 'l pòrte:
e mi, dasiòt, i j'era lì për seurti
antant ch'i beicava dle gent mòrte.
"Sì a deurm an pass ël Nòbil Marchèis
në Sgnur ëd Rovigh e 'dcò ëd Belun
un baldansos Eròe 'd milanta imprèis(a)
arpassà l'11 ëd magg del '31.
N'ansëgna con coron-a a sël pì bel...
...sota na cros modlà a lampadin-e;
trè mass ëd reuse con un deul-bindel
peuj candele, candiòte e ses lumin-e.
Pròpe 'ndvinà la tomba dë sto Sgnor
a-i era n'àutra tomba picinin-a,
bandonà, sensa gnanca në pcit fior;
e ëper segn, na crosiòla chin-a chin-a.
Sta biòca 'd cola cros pen-a as lesìa:
"Esposito Gennaro neturbin"
anvardand-la, che pen-a ch'am fasìa
ësto mòrt sensa gnanca un cit lumin!
Costa a l'é vita! ma teston pensava...
chi a l'ha avù tant chi mach ëd ghignon!
Sto pòvewr ëspiantà a së spetava
che 'dcò ant l'àut mond a vnìa 'n barbon?
'Ntramentre ch'i modlavo sto pensé,
a l'era tòst rivaje mesaneuit.
I son restam-ne andribta a përnisé
smòrt ëd paura... dëdnans a cola neuit.
E 'd bòt-amblan còs' vëddo a l'anviron?
Doe mascheugne vsinesse a l'ombra mia...
L'hai pensà: stran-a gent an cost canton...
Son vnì mat... deurmo, o strata 'd fantasìa?
Barbis che fantasìa: a l'era 'l Marchèis:
spatussiand con la tuba e col pastran:
l'àut drera al Nòbil, l'era 'n brut arnèis;
tut fiairos e con na ramassa an man.
Chiel-lì l'é seriament col don Gennaro...
'ndait-su da povracion... ël ramassòiro.
Dròla sta facenda, un bel trigomiro
a son mòrt ma a st'ora a viro e tòiro?
A j'ero sì rivame a na brancòta,
quand che 'l Marchèis a l'é fërmasse 'd bòt
anvirand la biòca... seriosa e cheta,
l'ha dìt a don Gennaro: "Giovinòt!
Mi da chiel i veuj savé, vil carògna,
con che bèch iv ancale a sta burlà
a feve vnì suplì për mia vërgògna,
aranda a mi che son un blasonà!
La rassa è rassa e va, sì, rispetà,
l'eve sperdù ël sens e la misura:
la Vòsta piassa a andava, sì, sotrà
ma 'nvertojà dabin sla ramassura!
E veuj pì nen savèjne 'd soporté
ël Sò avzin ch'a fiaira n'assident,
a fà dabzògn, ch'in sërche n'àut roché
con cola ciorma, tra la vòstra gent".
"Sgnor Marchèis, sòn a l'é nen colpa mia
mi i l'avìa mai fave sto gran tòrt:
l'é 'd mìa fomna sta bruta drolarìa,
còs i podij-ne fé se j'era mòrt?
S'ìi fussa viv iv farìa bin content,
im ciaprìo sto cassiòt e sti quatyr òss,
e con un sàut, precis... an cost moment
farìa meison andrinta a n'àutr përtùs".
"Còsa të spete, scros e malforgià;
che la fùria bin esclinta am trapassa?
Sìi fussa nen ëstàit un òm rangià
i l'avrìa già tacà a fé povrassa!".
"Fame vëdde... ambranché sta violensa.
'N verità, Marchèis, son rompime ij ciàp
e parèj, s'a më scapa la passiensa,
'm dësmentio ch'i son mòrt e fas né s-ciòp.
Ma chi chërde d'esse vnì... 'n Paregrand?
Al simanté, soma pa tùit j'istèss?
...òrt ses ti, mòrt dcò mi fin-a an fond,
Un a val l'àut, sensa gnanca un complet!".
"Lurid crinass!... Ma come ch'it permëttes
mzurete a mi ch'i l'hai avù 'd nataj
barlusent, nobij e pien dë steilëtte?
da sbossé anghicio al Prinsi Reaj?".
"Belessì, Natal... Pasqua e Epifanìa!!!
'T veule piantet-lo drinta... la corbela
ch'it ses pitòst malavi 'd fantasìa?
La mòrt it sas còs l'é? L'é na livela...
Pa gnun re, gnun magìster, o grand'òm,ù
a l'ha ciapà sto uss 'me ch'a vorìa
e tuti a l'han lassà la vita e l'nòm:
it l'has pa 'ncora fate sta teorìa?
Parèj, stame a senti... fa pa 'l cativ,
ten-me sì davzin a l'é un gran tòrt?
Ste boricade ai fan malvërs ij viv:
noi soma rudì... i foma part dij mòrt!.
Antonio De Curtis (Totò)
(Virà an Lenga piemontèisa da Fabrizio Pignatelli).
Page updated
Google Sites
Report abuse