Wie gaf toestemming ?

Dorpsschans / Schootschans (Heusden):

In 1654 gaf Willem van Hoensbroeck, Heer van Beringen en Ham, een "ordonnantie" voor de schans van Heusden, gelegen in het gehucht Schoot. Ze werd de "Schoot Schans" genoemd.

Brelaarschans (Houthalen):

De Schans van Brelaar werd opgericht in 1601. Dit blijkt uit het antwoord dat de Heer Vogelsanck gaf, gedateerd 15 september 1601, op de aanvraag van de inwoners van Berkenen, onder Zonhoven, om een schans te mogen graven te Brelaar, dat nochtans op Houthalens gebied lag (zie overname van de akte onderaan). De heer van Vogelsanck scheen wel niet gans gerust te zijn met deze vestingen in zijn land. Zou men die later mogelijk niet tegen hem kunnen gebruiken? Hij behield het recht ze ten allen tijde en naar zijn believen te doen slopen en eiste dat zijn onderdanen zoals vroeger, zijn kasteel moesten blijven bewaken.

Makkenschans (Molenbeersel):

Op 18 januari 1634 verzochten 32 inwoners van Molenbeersel (onder Neeritter) aan het St-Lambertuskapittel van Luik om een schans te mogen oprichten: "Op het smeekschrift der inwoners van Molen-Beersel onder Neeritter, vragende toelating om een schans op te richten in een bunder van de gemeente van die plaats op hun eigen kosten ter vrijwaring van hun goederen en dieren tegen de aanvallen van de soldaten, is toevertouwd aan de heeren directors te overwegen en verslag uit te brengen" Conclusions capitulaires reg. 139, 1633-1644, bladzijde 187 A.E.L. aan het kapittel van St-Lambertus te Luik. Autorisation acoordée aux manants précités 21 Januari 1634.

Rekhovenschans (Lummen) :

De schans werd opgericht in 1638: Aenden wel Edelen Gestrengen wijsen ende seer voorsienighen Heere Heere Guillam van Elderen Heere ter selver plaetschen, Lau, Reckhoven etcetera Wel eEele wijse ende seer voorsienighe Heere

Geven reverentelijck te kennen die gemeynte van Reckhoven uw Edele dienstwillige ondersaten hoe dat sij onlanx int jaer 1638 met consent van uw Edele hebben opgeworpen ende gebauwen seecker fort om in tijde van noot hen vluchten daerop te nemen ende dat alles onder distinct van uwe Edele hen alsdoen soo schriftelijck als verbalick voor gehalden van te blijven in geheel onderdanich ende subject alle servituten die sij den huijse van Lau onderworpen sijn, uuijtgenomen dat alle ende iegelijcke ondersaten timmerende opde schans huijsen, sullen mogen volstaen (: comende afflivich te worden :) mits betalende eenen ceur, oft mortismain soo sij tot noch toe ende van alden hercomen gedaen hebben, te verstaen dat allen die ghenen die beneden ende opde schans sijn huijsen hebbende sullen volstaen mits betalende eenen ceur maer alle ende iegelijcke beneden henne huijsen aff breeckende ende opde schans settende, oft opde schans timmerende ende maer een huijs hebbende sullen vervallen ende sculdig sijn in gelijcken ceur. Biddende daerom oetmoedelijck dat uwe edele gelieve hen hierinne te voorsien, tzij schriftelijck met zegel ende brieffve, oft ten minsten met schriftelijcke apostille hieronder te setten, waerbij sij, ende henne naecomelingen niet voorder van mortismain beswaert oft belast en werden. Allet sonder prejuditie van uwe Edele jurisdictie. D’welck doende etcetera. (Lau = Loye)

Tessenderlo

Op 26.08.1622 werd door de Prinsbisschop toestemming verleend om een schans op te richten.

Ferdinand bij Gods genaede Ertsbischop tot Ceulen des Heyligen Roomsehen

Rijcx deur Italien, Ertscancellier ende Ceurvorst en Bischop tot Luyck, Hildesheim, Munster, Paterborne, Coadiuteur tot Berchtesgaden, Administrateur tot Stavelot, Palsgrave bij Rhijn, Hertoch in Oever ende Neder Beyeren; Westphalen, Engeren ende Bouillon, Marcgrave tot Franctumont, Grave tot Loon, Loringne, Horne, Echt. Allen den gheenen die dese sullen sien oft hoeren lesen, saluyt. Wij hebben ontfangen d'oytmoedige supplicatie van onse lieve ende beminde die gemeene ingeseetenen ons dorps Tessenderloe inhoudende dat alsoe zij gelegen sijn ende renende aen het landt ende steden van Brabant, ende onderworpen veele, jae daegelicxe passagien ende repassagien, logeringe ende uuyteringe der soldaeten, ende dat om llet belach der stadt van Bergen op Zoom zij noch meerder schaeden zijn verwachtende, ende soo geduerende het bestandt oft treve, hunne vlucht plaetsen ende schansen sijn te nyet gegaen, zîj gevonden hebben seekere plaetsen seer bequaeme om aldaer te maecken schansen oft sterckten dienende tot hunne conservatie ende verseekerheyt hunner beesten ende meubelen, ons oytmoedelick biddende om oerloff ende consent die selve op te richten; doen te weeten dat ernstelick geleth op hun verseuck, ende daerop gehoert d'advies van onsen rentmeester in het quartier voers. ende dat alles streckt tot verseekerheyt ende defensie onser armer ondersaeten, hebben hun gegunt, gegeven ende geconsenteert, gunnen, geven ende consenteren mits desen oerloff ende consent die versochte schansen op te richten daer sij die selve alder bequaemste, sullen vinden, om in- die selve in tijd van noode hunne persoonen, beesten ende meubelen te salveren ende vluchten, behoudens dat sulcx geschiede sonder ymandts particuliere interest. Ordonnerende ende bevelende allen ende eenygelick van OAse officieren gerichtsluyden ende ondersaeten die voers. supplianten onse ondersaeten van Tessenderloe van dese onse gratie, oerloff ende concessie te laeten vrijelicken ende vredelick te genieten, sonder hun te doen oft laeten geschieden eenich beleth, hinder oft obstaeckel, want ons alsoe gelieft ende ernstiger wille is. Gegeven in onse stadt Luyck desen XXVI Augusti XVlc ende tweentwintich.

Schoterschans (verhuring dd. 06.01.1690) - (Tessenderlo)

Ingevolghe ordonantie van sijne Doorl. Hoocheyt onsen Genadighen prince van Luyck, naer voorgaende kerck gebodt publicelijcken sullen verpachten de borgm(eeste)rs der heerganck

Scoot, namentleyck Hen.Rutten en Geert Van Den Ven met overstaen van scepenen naer genoempt, als oock die rodtm(eeste)rs van den selven heertganck ende den heerwagelt, met alsulcken conditie ende restrictie dat niemandt op, die voors.scanse van Scoot ensal moeghen sijne woonplatse nemen, ten sij den pachter alleen; ten waere dat iemandt ten contentemente van der heerwagen, voor alle peryckelen soo van brandt als anderslns, sullen hebben te stellen goede, vaste ende behoorlijcke binne borghe, deser bancke betwancbaer. Ende sal die selve scanse opgehangen ende opgeroepen worden door des heeren dienaer, ende den meesten daer voor bidende sal pachter bleyven, nu ten half meerdt die selve scanse te aenveerden gedurende eenen termeyn van drij naest volgende jaeren, alles achtervolghens ordonantie als boven, etc. Item dat den pachter van die scanse sal hebben naer te comen alle andere conditien, soo van brandt, uyt gaen der beesten, verckens, etc. seynde vervolgens oock dat den selven sal verobligeert wesen alle jaeren sijne pachte te betalen aen den moderne borgem(eeste)r overmits dat den selven borgm(eeste)r sal behoorlijcke prereparatie doen, soo aen die brugge als elders, alles noet seynde met overstaen van den heerwagen, ende is naderhandt voor die somme van 24 guldens aen Magriet Van Geel verbleyven.

Actum hac 6ta ja(nuar)ii 1690 coram Geerinckx ende Janssens scepenen.

Kolverenschans (Zonhoven)

Al in april 1604 waren de voorbereidingen voor de oprichting van een schans voor de inwoners van Kolveren en Eijcken gestart. Uit een akte van 1 april 1604 blijkt dat een zekere Cornelis Jacobs ‘een stuck broeck, gelegen aen die Broeckstraet, groet ontrent een halff bonder’ afstond ‘ter behoeff der gemeijnten Eijcken ende Colveren, om daer te stichten ende vestighen eijnder fortken oft schansen’. Deze overdracht geschiedde voor zeven gulden Brabants ‘jaerlix erf rent, los ende vrij van alle inconvenienten’ (Molemans & Mertens, 1982). De aanvraag tot het oprichten van een schans werd niet gericht aan de heer van Vogelsanck, zoals de meeste schansen in Zonhoven, maar aan de Prinsbisschop van Luik. Op 21 augustus van datzelfde jaar verleende deze de toelating voor het ‘op te werpen van twee schantzen, de ene onder Eijcken ende Colveren, d’ ander ter Meulen’ (Melis, 1947). Zowel de Prinsbisschop als de keizer ‘beschermden’ de schans met hun blazoen: ‘ende op dat niemans hiervan ignoratie ende pretendere hebben den voirs (voorschreven) onssen ondersaeten van Zoenhoven, op die voirs. schantsen ende forten te stellen den keijzerlijcke maiesteit oock onsse blasoen in teijken van sauvegarde’.

Gerheideschans (Balen)

In 1637 verleende prelaat Nikolaas Brolis, abt van Averbode, aan de inwoners van de wijk Balen-Gerheiden de toelating om een schans op te richten.

Kort samengevat lezen we in deze tekst het volgende: Er mag in Gerheide een schans worden opgericht met vesten en grachten en een oppervlakte van 2 zillen. Er diende een ophaalbrug voorzien te worden en elke schansgezel mocht zijn gedeelte betimmeren met een huis, stal en hut. De pachter van Gerheide had recht op een dubbele plaats evenals de prelaat of het Godshuis. De vis bleef eigendom van de abdij evenals het water.

Zeven Zillen (Vorst-Laakdal)

Op 24 mei 1637 werd een overeenkomst getekend door de regeerders en rotmeesters van de kleine schans. Samengevat: de ingezetenen van Beustereinde en enkele anderen, als huurders, en Hendrik Van Hamme als verhuurder van de schans buiten de Borcht gaan volgende overeenkomst aan: nadat in Meerlaer een schans gegraven werd, hadden zijzelf 'het schansken' gegraven door de gracht van de Berent te verbinden met een gracht op de westkant van de zeven zillen en huurden zij de schans van mr. Johan Van Hamme. Het stuk westelijk van de schans hoorde thans toe aan Hendrik Van Hamme tot in de waterkuil noordwaarts. Door het voortdurende voorbijtrekken van de legers waren ze genoodzaakt naast hun beesten en meubelen ook graan, hooi en stro op de schans te bewaren. Daarom was de schans te klein geworden en verzochten de huurders Hendrik Van Hamme het perceel van 7 veerdelen westelijk van de schans gelegen, bij de schans te voegen. Zij zouden zelf de schans graven en met een brug over de kleine schansgracht de twee schansen verbinden.

Genebroek (Meerhout)

Op 21 mei 1637 duikt de schans van Genebroek voor het eerst op in oude archieven. Die dag verschenen Jan Willems de oude met zijn wettige kinderen enerzijds en de "gemeyne ingesetenen" van de "aertganck" van Genebroek anderzijds, voor Hendrik Belmans. Hij was notaris en tevens secretaris van de Vrijheid Meerhout. Willems verklaarde en bekende, ook ten overstaan van zijn kinderen, dat hij voor de "aertganck" Genebroek verhuurd had "een sekere placke heytschomme" (hoge onvruchtbare grond te midden van weiden gelegen) in zijn beemd alhier te Genebroek, waarop ze voor enige jaren al een schans hadden ingericht die ze nu wilden vergroten.

Heel (Leudal - Nederlands Limburg)

Op 04.05.1584 geeft de kathedraal van Luik de bewoners van Neeritter de toelating hun dorp te beveiligen (Fortifier).

Toevoegsel bij de schansreglementen van de Lechtenschans (Bocholt)

Over deze schans staat nog iets vermeld betreffende een «verdrach der gemeijnte van Bocholtz toucherende het bewoonen der schanse ende andere puncten»:

• wie op de schans wil tymmeren, woonen ofte vaste domicilie houden moet cautie ende borge stellen ter somme van 3.000 gl.
• die opde selve schanse begeren te wonen sullen hen moeten bij sufficiante probatie goet ende vroem maecken van naem ende faeme soo aen den heer baron de Bocholtz als grondtheere als oock aen de gemeijnte.