Verwijzingen naar schanshuisjes

Kauliller- of Rakerschans (Bocholt)

De oudste benaming ”ons forte” (1637) stamt uit een akte tussen de gemeente en pastoor Goirt a Ligno (Godefriedus Vandenhout) voor de aanvraag om de toelating een woning te mogen bouwen op de schans, maar geen schuur. De grond bleef eigendom van de gemeente (Gicht van Pelt 1637).

Schans van Tongerlo (Bree)

Jan Janssens, staende synen houwelyck met Catharina Corstiens heeft vercregen ene plaetse op ditto schans, en daer op getimmert een huys, stal en schure, en op goede fondamenten in d'aerde met playen en schoutsel.

Sledderloschans (Genk)

• dat in 1649 Jan Hennen op de schans woonde. Was hij er soms de portier?

Winterslagschans (Genk)

• oude registers van 1635 waarin er sprake is dat de schepenbank op de schans zetelde: Voor Peter indie Haege en S. Meyers verschenen Willem op die Hostaerdt samen met Peter Conincx en releveerde een goed met name "die olijmoelen ende een huys staende op die schans".

Oude schans (Zelem)

• In 1642 brandde de Oude Schans volledig af. Tijdens deze brand gingen alle gemeenterekeningen van de burgemeesters in de vlammen op, want ze werden bewaard in het huis van de secretaris, die binnen de omheining van de schans woonde.

Borgelen schans (Schulen - Herk-de-Stad)

• Deling op 28 oktober 1605: het deel van dochter Catlijn vermeldt: Catlijn Swinnens deel: 1) een huis staande op de Borchlijn schans, belast aan Henrick Everaerts met 30 stuivers jaarlijks

Halschans (Heusden)

• In 1681 werd het schanshuis op de Exelschans ook Halschans genoemd verkocht (Schepenbank Beringen, nr. 43 RAH). In 1754 werd het schanshuis nog eens verkocht (notarisacte nr. 1841 RAH).

Brelaarschans (Houthalen)

• In 1601 maakt men reeds melding van een "huysinghe op die schans gelegen, genaemt die brele schans". Overblijfselen van een huis werden gevonden door de zonen Vandebeek.
• Achter hun huis legden ze enkele jaren geleden ongeveer een 75 cm onder de begane grond, een pad van keien bloot, van 60 cm breed en 10 a 15 m lang. Het eindigde op een put, eveneens met keien afgezet en 1 m diep. Verder vonden ze veel bakstenen, dakpannen en scherven.

Nieuwe schans (Linkhout)

• Met een akte van 30.11.1758 wordt een "huis en stal + een waermoeshofken" verkocht op de nieuwe schans. Een akte van 20.06.1793 regelt de verkoop van 2 perceeltjes hof op de nieuwe schans.

Rekhoven (Lummen)

De schans werd opgericht in 1638: Aenden wel Edelen Gestrengen wijsen ende seer voorsienighen Heere Heere Guillam van Elderen Heere ter selver plaetschen, Lau, Reckhoven etcetera Wel eEele wijse ende seer voorsienighe Heere

Geven reverentelijck te kennen die gemeynte van Reckhoven uw Edele dienstwillige ondersaten hoe dat sij onlanx int jaer 1638 met consent van uw Edele hebben opgeworpen ende gebauwen seecker fort om in tijde van noot hen vluchten daerop te nemen ende dat alles onder distinct van uwe Edele hen alsdoen soo schriftelijck als verbalick voor gehalden van te blijven in geheel onderdanich ende subject alle servituten die sij den huijse van Lau onderworpen sijn, uuijtgenomen dat alle ende iegelijcke ondersaten timmerende opde schans huijsen, sullen mogen volstaen (: comende afflivich te worden :) mits betalende eenen ceur, oft mortismain soo sij tot noch toe ende van alden hercomen gedaen hebben, te verstaen dat allen die ghenen die beneden ende opde schans sijn huijsen hebbende sullen volstaen mits betalende eenen ceur maer alle ende iegelijcke beneden henne huijsen aff breeckende ende opde schans settende, oft opde schans timmerende ende maer een huijs hebbende sullen vervallen ende sculdig sijn in gelijcken ceur. Biddende daerom oetmoedelijck dat uwe edele gelieve hen hierinne te voorsien, tzij schriftelijck met zegel ende brieffve, oft ten minsten met schriftelijcke apostille hieronder te setten, waerbij sij, ende henne naecomelingen niet voorder van mortismain beswaert oft belast en werden. Allet sonder prejuditie van uwe Edele jurisdictie. D’welck doende etcetera. (Lau = Loye)

Geneiken (Lummen)

• De schans wordt aangehaald in een acte van scheiding en deling van 07.07.1650. Hierbij wordt verwezen naar een huyis op de schans.

Broeseinderdijk (Neerpelt)

In 1634 is er sprake van een huijsken op de schans.

Kleine Brogelschans (Peer)

Tevens was er een schanshuis met strooien dak (vermeldingen in 1747-1756-1769-1776).

Stalkerschans (Zutendaal)

• Vele jaren is schepen Peter Symens van Stalken er schansmeester geweest. Met toestemming van de andere deelgenoten verkocht hij in 1602, aan pastoor Sauwen, een schansplaats, "los en vrij van wacht en lasten". Deze betaalde daarvoor 25 gulden, een ton bier en een schaap. Ongetwijfeld moesten deze laatste zaken dienen voor het jaarlijks "schansfeestje" . De pastoor bezat er op zijn deel, een huis en een stal. Hij ruilde het huis met dat van Peter Symens en verkocht het aan het klooster van Rekem in 1615, voor 70 gulden. De stal werd in 1659 afgebroken en herop getimmerd aan de schuur van de pastorie.

Gerheide (Balen)

• In 1637 verleende prelaat Nikolaas Brolis, abt van Averbode, aan de inwoners van de wijk Balen-Gerheiden de toelating om een schans op te richten.
• Kort samengevat lezen we in deze tekst het volgende: Er mag in Gerheide een schans worden opgericht met vesten en grachten en een oppervlakte van 2 zillen. Er diende een ophaalbrug voorzien te worden en elke schansgezel mocht zijn gedeelte betimmeren met een huis, stal en hut. De pachter van Gerheide had recht op een dubbele plaats evenals de prelaat of het Godshuis.

Bokkenrode (Meerhout)

In 1634, twaalf jaar na het eerste akkoord, werd dit aangevuld en uitgediept. Was dit omdat er nieuwe eigenaars waren of uit noodzaak omdat de vorige voorwaarden niet werden nageleefd? Er werd uitdrukkelijk vermeld dat op het perceel hutten mochten getimmerd worden. Ter beveiliging mocht een ophaalbrug geïnstalleerd worden en de wallen rond de schans mochten verhoogd worden met russen uit de beemd.

In 1634 maken Henrìch coymans en Elisabeth Truyens, schoonzoon en dochter van Peeter Truydens een aanvullend akkoord.

”Boven dese voogaede Concitien syn die van Bockenrode alsnu noch naerder veraccordeert met Mr Henrieh coymans man van Elisabeth Truyens peetersdochter datte gemeyne nabueren dese scansse sullen mogen betìmmeren met boyen aft hutten‚ een optreckende brugge maeken indient hen beliefft, inden beempt russen mogen steken ter minste schaden over de wallen van de scransse te hoogen ist noot.

Abdijschans (Tongerlo)

F.W. Van Spilbeeck, De Abdij van Tongerlo, geschiedkundige navorsingen deelt bij de oudst bekende afbeelding van de abdij, anno 1610, mede dat er op het voorplein van de abdij een aantal boerenhutten zijn te zien, die in momenten van nood en gevaar tot schuilplaats dienden voor de gezinnen. Ten gevolge van misbruiken moest men op de duur schuilplaats zoekenden weigeren. Ca. 1637 werden de huisjes gesloopt. Voortaan konden de mensen zich verschansen in de buurt, vb. op het kerkhof. Van die schansen bleef niets meer over.

Tungelroy (Weert-NL)

De eerste vermelding van de schans betrof de verkoop van een schanshuis in 1647.

Zelem

• 5. In geval deze geldelijke maatregel niet zal volstaan, dan zal «de misbruycker met gemeyn verdragh van de schanse afgedreven worden ent confisceeren syn plaetse met den timmer oft hem condemneren in alsulcke peen als sy sullen vinden te behooren
• 11. De gouverneur zal de plaatsen en huizen die aan vreemden werden verkocht mogen veranderen ten bate van de schans, zonder dat de vrienden van de verkoper hiertegen iets in te brengen hebben «daer eenighe actie toe sullen hebben om te vernadere want dieselve gehouden woorden voer gereede have».
• 15. Niemand mag 's nachts of overdag koeien, paarden of varkens op de schans laten lopen in schuren, stallen of huizen, zonder dat ze gebonden zijn, dit om geen beschadigingen aan te brengen, op de boete van 1 gulden en de betaling van de geleden schade.
• 28. Niemand mag 's nachts in de stallen gaan, noch gevaarlijke 'plaatsen betreden met kaarsen of andere lichten zonder lantaarnen op de boete van 6 gulden.
• 32. Eenieder zal «den solder boven die keucken ten minste een ghebondt doen solderen oft plecken met leem, sender dat hoey, strooy oft andere foeyeragie meer daer al door hangt daer peryeckel af komen kan» op de boete van 30 stuivers.
• 33.Eveneens moeten alle schouwen «die te meer voor andere daecken komen gehooght worden naer behooren» op de boete van 30 stuivers.

Houthalen

• Zo een schansgezel zijn hut of huis zou verkopen of overmaken, moet hij de schansgezellen voorkeur geven...
• De portier of schansmeester zal elke morgen, wanneer de schansgezellen in hun huis binnen de schans zijn, toezien dat de huizen in goede staat zijn, zoniet de luitenant verwittigen.

Mellaer (Lummen)

• Art.21 Niemand mag groter bouwen dan waarvoor toestemming is gegeven. De boete hierop is 20 stuivers Brabant. Tevens zal hij moeten afbreken hetgeen hij meer getimmerd heeft.

Genebroek (Meerhout)

• Elke bewoner van de "aertganck" Genebroek had het recht op de schans een onderkomen te timmeren en erin te vluchten, op voorwaarde dat hij elk jaar zijn aandeel in de pacht betaalde. De constructies, die hij er aanbracht, konden blijven staan zolang ze nodig waren voor "dese" oorlog, uiteraard op voorwaarde dat hij zijn jaarlijkse pacht voldeed. Eens de troebele tijden voorbij, moest elkeen zijn "timmeragie" weghalen en konden de verhuurders het perceel beheren te eigen nutte.

Moeselschans (Weert)

• 18. Een ieder moet zijn plaats zodanig beplanten, dat deze niet verdort; anders zal hij een nader vast te stellen boete moeten betalen.
• 19. Een ieder moet zijn deel van de gracht goed zuiver houden en het zand uitschieten en de boorden van de wal onderhouden.
• Alle noodzakelijke werkzaamheden zoals het slaan van putten of de bouw van ovens zullen voor gezamenlijke rekening geschieden.