Search this site
Embedded Files
geertvanwou.nl
  • Homepage
  • Geert van Wou 500
    • rondzendbrief-maart 2024
      • Rundschreiben März 2024
    • rondzendbrief-nov2024
      • Rundschreiben - nov 2024
      • cirkulär november 2024
  • Van Wou komt naar Kampen
  • Geert van Wou sr
    • Geert van Wou sr als mens
  • Klokkenkaart
    • Domkerk Osnabruck
    • Eusebiuskerk Arnhem
    • OLV- of Buitenkerk Kampen
    • St. Nicolaas- of Bovenkerk Kampen
    • Domkerk Utrecht
  • Van Wou als geschutgieter
  • Geert van Wou als koopman
  • giethuis Geert van Wou sr.
    • klokgieten Geert van Wou
  • Archiefakten over Geert van Wou
  • Hasse en Clara
    • getuigenis Johan van Breda
  • Kinderen Van Wou
    • Willem van Wou
    • Jasper van Wou
    • Johan van Wou
    • Geert van Wou jr.
    • Mette van Wou
    • Jutte van Wou
  • compagnons
    • Johan Schonenborch
  • Leerlingen van Geert van Wou
    • Johan ter Steghe en Engele
    • Hinrich von Kampen, Lübeck
    • Segewin Haitisern, Zutphen
    • Wolter Westerhues, Münster
    • Hinrich van Dortmund
    • Heinrich von Schwichel, Königsberg
    • Johan Frese, Osnabrück
    • Johannes von Cappeln, Osnabrück
  • Klokgieters
    • jonge Geert van Wou
    • Peter Clockgieter en Anna ten Hove
    • de stomme
    • Rijck Timmerman, Geert Geertsz en Henrick van Zwolle
  • na Van Wou
    • Henrick Woltersz. Wegewaert
      • Ivan Mazeppa studeert geschutkunde
        • Republiek als wapenleverencier
        • Geschutkunde
        • Geschutgieters Wegenwaert
    • Geesken Lochums
    • Kiliaen Wegewaert
    • Henrick Vestrinck
    • einde Kamper gieterij
    • Frans Roen, gieter van Geluckstadt
  • geraadpleegde bronnen
  • colofon
geertvanwou.nl
  • Homepage
  • Geert van Wou 500
    • rondzendbrief-maart 2024
      • Rundschreiben März 2024
    • rondzendbrief-nov2024
      • Rundschreiben - nov 2024
      • cirkulär november 2024
  • Van Wou komt naar Kampen
  • Geert van Wou sr
    • Geert van Wou sr als mens
  • Klokkenkaart
    • Domkerk Osnabruck
    • Eusebiuskerk Arnhem
    • OLV- of Buitenkerk Kampen
    • St. Nicolaas- of Bovenkerk Kampen
    • Domkerk Utrecht
  • Van Wou als geschutgieter
  • Geert van Wou als koopman
  • giethuis Geert van Wou sr.
    • klokgieten Geert van Wou
  • Archiefakten over Geert van Wou
  • Hasse en Clara
    • getuigenis Johan van Breda
  • Kinderen Van Wou
    • Willem van Wou
    • Jasper van Wou
    • Johan van Wou
    • Geert van Wou jr.
    • Mette van Wou
    • Jutte van Wou
  • compagnons
    • Johan Schonenborch
  • Leerlingen van Geert van Wou
    • Johan ter Steghe en Engele
    • Hinrich von Kampen, Lübeck
    • Segewin Haitisern, Zutphen
    • Wolter Westerhues, Münster
    • Hinrich van Dortmund
    • Heinrich von Schwichel, Königsberg
    • Johan Frese, Osnabrück
    • Johannes von Cappeln, Osnabrück
  • Klokgieters
    • jonge Geert van Wou
    • Peter Clockgieter en Anna ten Hove
    • de stomme
    • Rijck Timmerman, Geert Geertsz en Henrick van Zwolle
  • na Van Wou
    • Henrick Woltersz. Wegewaert
      • Ivan Mazeppa studeert geschutkunde
        • Republiek als wapenleverencier
        • Geschutkunde
        • Geschutgieters Wegenwaert
    • Geesken Lochums
    • Kiliaen Wegewaert
    • Henrick Vestrinck
    • einde Kamper gieterij
    • Frans Roen, gieter van Geluckstadt
  • geraadpleegde bronnen
  • colofon
  • More
    • Homepage
    • Geert van Wou 500
      • rondzendbrief-maart 2024
        • Rundschreiben März 2024
      • rondzendbrief-nov2024
        • Rundschreiben - nov 2024
        • cirkulär november 2024
    • Van Wou komt naar Kampen
    • Geert van Wou sr
      • Geert van Wou sr als mens
    • Klokkenkaart
      • Domkerk Osnabruck
      • Eusebiuskerk Arnhem
      • OLV- of Buitenkerk Kampen
      • St. Nicolaas- of Bovenkerk Kampen
      • Domkerk Utrecht
    • Van Wou als geschutgieter
    • Geert van Wou als koopman
    • giethuis Geert van Wou sr.
      • klokgieten Geert van Wou
    • Archiefakten over Geert van Wou
    • Hasse en Clara
      • getuigenis Johan van Breda
    • Kinderen Van Wou
      • Willem van Wou
      • Jasper van Wou
      • Johan van Wou
      • Geert van Wou jr.
      • Mette van Wou
      • Jutte van Wou
    • compagnons
      • Johan Schonenborch
    • Leerlingen van Geert van Wou
      • Johan ter Steghe en Engele
      • Hinrich von Kampen, Lübeck
      • Segewin Haitisern, Zutphen
      • Wolter Westerhues, Münster
      • Hinrich van Dortmund
      • Heinrich von Schwichel, Königsberg
      • Johan Frese, Osnabrück
      • Johannes von Cappeln, Osnabrück
    • Klokgieters
      • jonge Geert van Wou
      • Peter Clockgieter en Anna ten Hove
      • de stomme
      • Rijck Timmerman, Geert Geertsz en Henrick van Zwolle
    • na Van Wou
      • Henrick Woltersz. Wegewaert
        • Ivan Mazeppa studeert geschutkunde
          • Republiek als wapenleverencier
          • Geschutkunde
          • Geschutgieters Wegenwaert
      • Geesken Lochums
      • Kiliaen Wegewaert
      • Henrick Vestrinck
      • einde Kamper gieterij
      • Frans Roen, gieter van Geluckstadt
    • geraadpleegde bronnen
    • colofon

Johan ter Steghe en Engele ten Hoeve

klokrand / Glockenband  Johan ter Steghe


Getuigenis Johan van Breda 

De getuigenis van stadssecretaris Johan van Breda over het huwelijk tussen Clara van Wou's nicht Engele en Geert van Wou's knecht Jan was een prachtvondst. De combinatie Engele en J(oh)an was al bekend. Dr. C.N. Fehrmann schreef in zijn boek ''De Kamper klokgieters'' al over klokgieter Johan ter Steghe en zijn vrouw Engele. Dankzij de door cultuurZIEN gevonden getuigenis kon voor het eerst via archiefstukken een leerling-meester verhouding met Van Wou sr bewezen worden. 

Dankzij de getuigenis van Johan van Breda weten we nu dat Johan ter Steghe vanaf 1519 in de leer was bij Geert van Wou sr. In 1521 was Johan twee jaar in dienst bij van Wou en had hij nog vier jaar te gaan. Johan ter Steghe zal in 1525 zijn meesterstuk hebben geleverd.

Zeugnis Johan van Breda

Die Aussage des Stadtsekretärs Johan van Breda über die Ehe zwischen Clara van Wous Nichte Engele und Geert van Wous Diener Jan war ein wunderbarer Fund. Die Kombination von Engele und J(oh)an war bereits bekannt. Dr. C.N. Fehrmann schrieb in seinem Buch „De Kamper Glockengießer“ über den Glockengießer Johan ter Steghe und seine Frau Engele. Dies ist das erste Mal, dass eine Schüler-Meister-Beziehung mit Van Wou sr anhand von Archivdokumenten nachgewiesen werden konnte.

Dank der Aussage von Johan van Breda wissen wir jetzt, dass Johan ter Steghe ab 1519 bei Geert van Wou Sr in die Lehre war. Im Jahr 1521 war Johan zwei Jahre lang bei van Wou angestellt und hatte er noch vier Jahre vor sich. Johan ter Steghe wird sein Meisterwerk im Jahr 1525 abgeliefert haben.


huwelijk met Engele van der Hoeve

Johan werd veel geld toegezegd, als hij met het huwelijk zou instemmen. Iets wat hij na afloop van zijn opleiding goed kon gebruiken om zich zelfstandig te vestigen. Voor Clara van Wou was het van belang dit huwelijk te regelen, omdat haar nichtje dan haar hele leven goed verzorgd zou zijn. Zij zag in de jonge Johan een betrouwbare partner voor Engele. Je krijgt bijna de indruk dat er iets mis was met nicht Engele. Of dacht Clara vooral aan de toekomst van haar jongste zoon Geert van Wou jr? Het verloop van het verhaal laat zien dat het met Engele niet goed afloopt.


Heirat mit Engele van der Hoeve

Jan wurde viel Geld versprochen, wenn er der Heirat zustimmen würde. Etwas, das er nach Abschluss seiner Ausbildung nutzen könnte, um sich selbstständig zu etablieren. Für Clara van Wou war es wichtig, diese Ehe zu arrangieren, da ihre Nichte dann ihr ganzes Leben lang gut versorgt sein würde. Sie sah im jungen Jan einen verlässlichen Partner für Engele. Man hat fast den Eindruck, dass mit Cousin Engele etwas nicht stimmte. Oder dachte Clara hauptsächlich an die Zukunft ihres jüngsten Sohnes Geert van Wou Jr.? Der Verlauf der Geschichte zeigt, dass es für Engele nicht gut ausgehen wird.



Een acte uit 1526 bevestigt dat knecht Jan en nicht Engele dezelfde zijn als klokkengieter Johan ter Steghe en zijn vrouw Engele. Het stel zal na de opleiding van Johan in 1525 zijn getrouwd, maar vrijwel direct ontstaan er problemen met de schoonfamilie van Johan. In februari 1526 stapte Johan ter Steghe naar de rechter vanwege de toegezegde goederen uit de nalatenschap van Engele's oom Reyner Jansz. Bovendien hadden Engele en Johan recht op hun deel uit de nalatenschap van Engele's vader Henrick van der Hoeve († 1524). 

Eine Urkunde aus dem Jahr 1526 bestätigt, dass der Diener Jan und die Nichte Engele mit dem Glockengießer Johan ter Steghe und seiner Frau Engele identisch sind. Das Paar muss 1525 nach Johans Ausbildung geheiratet haben, doch fast sofort kam es zu Problemen mit Johans Schwiegerfamilie. Im Februar 1526 ging Johan ter Steghe wegen der versprochenen Güter aus dem Nachlass von Engeles Onkel Reyner Jansz vor Gericht. Darüber hinaus hatten Engele und Johan Anspruch auf ihren Anteil aus dem Nachlass von Engeles Vater Henrick van der Hoeve († 1524).



De familieverbanden / Die familiären Verbindungen

(blauw = betrokken bij het huwelijk Johan & Engele / blau = an der Ehe Johan & Engele beteiligt; geel = latere contacten met Johan & Engele /gelb = spätere Kontakte mit Johan und Engele)


Jan Coperslager  x  n.n.

↓

Reyner Jansz Coperslager –   Thonijs Jansz – Clara Jansz. -     Henrickje Jansz . – Geertruyt Jansz.

x         x x x   x

1. Lutgart ? Aleyt     Geert van Wou sr. Henrick van der Hoeve     Geert van Reess
2. Mette     ↓       ↓     ↓ ↓
Mette         Willem x Henrica van Vorden    Engele         Johan

   Jan         x     Ber(e)nt 

   Jasper x Anna Warnersz Johan ter Steghe   Geert

   Geert jr. x Kune van Bolten   Griete

   Mette x 1. Peter Bonge; 2. Herman van Assendorp

   Jutte x Geert Cluppell

(Braun & Hogenberg, stadsaanzicht / Stadtansicht Kampen, 1580: in de rode cirkel / im roten Kreis de locatie van het huis / der Standort des Hauses  Johan ter Steghe en / und Engele) 


Johan en Engele woonden in een huis Achter de Nieuwe Muur, naast Alyt van Wilsum en de wedeme (pastorie). Het erf liep vanaf de Nieuwe Muur tot aan de Wedemesteeg. In de tegenwoordige tijd zouden zij wonen in de Prinsenstraat in Kampen, ongeveer op de plek van voorheen de studentenwoningen (recent verbouwd tot apartementen).

Johan und Engele lebten in einem Haus hinter der Nieuwe Muur, neben Alyt van Wilsum und dem Wedeme (Pfarrhaus). Der Hof streckte vom Nieuwe Muur (die neue Mauer) bis zum Wedemesteeg (Wedemegasse). Heute würden sie in der Prinsenstraat in Kampen wohnen, ungefähr auf dem Gelände des ehemaligen Studentenwohnheims (das kürzlich in Wohnungen umgewandelt wurde).


Johan ter Steghe werkte veel samen met Geert van Wou jr. Johan ter Steghe was waarschijnlijk enkele jaren ouder dan Geert jr.  Misschien waren ze tegelijk in opleiding bij de oude Van Wou. 

Johan ter Steghe arbeitete intensiv mit Geert van Wou Jr zusammen. Johan ter Steghe war wahrscheinlich ein paar Jahre älter als Geert Jr. Vielleicht waren sie gleichzeitig in der Ausbildung beim alten Van Wou.


Ruzie met Geert van Wou jr

Vanaf 1536 ontstond er steeds meer vrijwing tussen de beide compagnons. De oorzaak hiervan wordt nergens duidelijk, maar geld lijkt wel een rol te spelen. Uit de verschillende getuigenissen blijkt dat Johan gebruik maakte van de klokgieterij van Geert van Wou jr achter het huis aan de Oudestraat. Dat werkhuis was zeer smal en donker. Zonder kaarsen kon je er niet werken. In november 1542 verbood Geert van Wou jr Johan ter Steghe toegang tot de gieterij, totdat Johan hem 20 Joachimsdaalders had betaald. Eerder dat jaar was er een vergelijkbaar voorval. Neef Geert van Reess sprak Geert van Wou jr aan op zijn geruzie met Johan ter Steghe, maar ook dat eindigde in een woordenwisseling. 

Streit mit Geert van Wou Jr

Ab 1536 herrschten zwischen den beiden Partnern immer mehr Reibung. Die Ursache dafür ist nie klar, aber Geld scheint eine Rolle zu spielen. Die verschiedenen Zeugnisse zeigen, dass Johan die Glockengießerei von Geert van Wou Jr hinter dem Haus in der Oudestraat nutzte. Das Arbeitshaus war sehr eng und dunkel. Ohne Kerzen könnte man dort nicht arbeiten. Im November 1542 verbot Geert van Wou Jr Johan ter Steghe den Zutritt zur Gießerei, bis Johan ihm 20 Joachimsdaalders gezahlt hatte. Anfang des Jahres gab es einen ähnlichen Vorfall. Cousin Geert van Reess sprach mit Geert van Wou Jr über seinen Streit mit Johan ter Steghe, der jedoch ebenfalls in einer Auseinandersetzung endete.


Een acte uit de zomer van 1543 geeft misschien een beetje meer inzicht. Geert van Wou jr kreeg in juli 1543 vanuit Zwolle de opdracht om vuurwapens te maken. Hierover moest hij overleggen met Johan ter Steghe. Dat overleg gebeurde via Johan van der Hoeve en priester Goosen van Voerst. De hemelsbreed 500 meter van elkaar wonende klokkengieters spraken niet meer met elkaar. Er blijkt dan een verbondsbrief te bestaan tussen beide heren: een afspraak over verdeling van werk, gebruik van werktuigen en betalingen. Als Johan ter Steghe geen geschut wou gieten voor Zwolle, dan wilde Geert jr ontslagen worden van de verbondsbrief. Na beraad stemde Johan ter Steghe in met het opheffen van de verbondsbrief. Johan gunde Geert het gieten van de wapens voor Zwolle. Wat betreft het gereedschap, de afrekening en de onenigheid die zij met elkander hadden, zouden wijze mannen aan beide zijden moeten helpen. Of het zover is gekomen blijft onbekend. Het is wel opvallend dat Geert j. hierna steeds meer schulden maakte en in de loop van 1544 uit Kampen is verdwenen.

Ein Akt aus dem Sommer 1543 könnte etwas mehr Aufschluss geben. Geert van Wou Jr wurde im Juli 1543 von Zwolle mit der Herstellung von Schusswaffen beauftragt. Hierzu musste er sich mit Johan ter Steghe beraten. Diese Beratung fand durch Johan van der Hoeve und Pfarrer Goosen van Voerst statt. Die Glockengießer, die 500 Meter Luftlinie voneinander entfernt wohnten, sprachen nicht mehr miteinander. Dann stellt sich heraus dass es zwischen den beiden Herren einen Vertragsbrief gibt: eine Vereinbarung über Arbeitsteilung, Werkzeugeinsatz und Bezahlung. Wenn Johan ter Steghe keine Artillerie für Zwolle gießen wollte, dann wollte Geert Jr aus dem Vertragsbrief entlassen werden. Nach Überlegung stimmte Johan ter Steghe zu, die Vertragsbrief aufzuheben. Johan gewährte Geert Jr dem Guss der Waffen für Zwolle. Was die Werkzeuge, die Abrechnung und die Meinungsverschiedenheiten, die sie untereinander hatten, angeht, sollten weise Männer auf beiden Seiten helfen. Ob es soweit gekommen ist, bleibt unbekannt. Auffällig ist, dass Geert Jr in der Folge immer mehr Schulden machte und im Laufe des Jahres 1544 aus Kampen verschwand.

(Utewael, Plattegrond / Karte  Kampen, 1598: blauwe cirkel / blaue Kreis = woonhuis / Wohnhaus Johan & Engele; rode cirkel / rote Kreis = woonhuis / Wohnhaus Geert van Wou jr  &  Jasper van Wou; roze cirkel  / rosa Kreis = gieterij /  Gießerei Geert van Wou jr; groene cirkel / grüne Kreis = woonhuis / Wohnhaus Mette van Wou & Herman van Assendorp)


Na het vertrek Geert van Wou jr

Mogelijk heeft Johan ter Steghe na het vertrek van Geert jr uit Kampen nog gebruik gemaakt van de gieterij. Zijn laatste klok dateert uit 1545. Waarschijnlijk is hij kort daarna overleden. Op 15 mei 1553 werden Jasper van Wou en Herman Assendorp, de man van Mette van Wou, aangesteld als voogden over de kinderen van zaliger mr. Jan ter Steghe, omdat zijn weduwe ''der synnen bijster'' was. Engele ter Steghe (geboren van der Hoeve) leefde daarna niet lang meer. Op 20 september 1554 is er sprake van de erfgenamen van zaliger Engele ter Steghe. 

Nach dem Abflug von Geert van Wou Jr

Es ist möglich, dass Johan ter Steghe nach dem Abflug von Geert Jr aus Kampen immer noch die Gießerei nutzte. Seine letzte Glocke stammt aus dem Jahr 1545. Er starb wahrscheinlich kurz darauf. Am 15. Mai 1553 wurden Jasper van Wou und Herman Assendorp, der Ehemann von Mette van Wou, zu Vormunden für die Kinder des verstorbenen Mr Jan ter Steghe ernannt, weil seine Witwe „von den Synnen“ war. Engele ter Steghe (geb. van der Hoeve) lebte danach nicht mehr lange. Am 20. September 1554 werden die Erben des verstorbenen Engele ter Steghe erwähnt.


Fehrmann verbaasde zich erover dat de familie Van Wou ondanks de ruzie tussen Johan ter Steghe en Geert jr contact bleef houden met het gezin Ter Steghe. Het begin van dit verhaal maakt duidelijk dat zij door het huwelijk tussen Johan en Engele verwanten waren van de Van Wou's. De voogden waren ooms van de kinderen Ter Steghe. Dit familieverband was dr. C.N. Fehrmann niet bekend.

Dr C.N. Fehrmann war überrascht, dass die Familie Van Wou trotz des Streits zwischen Johan ter Steghe und Geert Jr weiterhin Kontakt zur Familie Ter Steghe hielt. Der Anfang dieser Geschichte macht deutlich, dass sie durch die Ehe zwischen Johan und Engele Verwandte der Van Wou waren. Die Vormunde waren Onkel der Ter Steghe-Kinder. Diese familiäre Verbindung war Dr. C.N. Fehrmann nicht bekannt.

©cultuurZIEN, 2022 / 2025

Google Sites
Report abuse
Page details
Page updated
Google Sites
Report abuse