Frans Roen, gieter van Geluckstadt

Janderup Kirke in Denemarken

Het spoor naar Frans (van) Roen, gieter van Geluckstadt

In de akten rond de verkoop van de Kamper klok- en geschutgieterij duikt twee keer een onbekende naam op. Waarschijnlijk ging het om een medewerker van de gieterij en mogelijk een leerling van Kiliaen Wegewaert. Maar wie ging schuil achter deze verwijzingen? Een lange zoektocht eindigde bij een Deense gieterij.

Eerste akte van 11 september 1656

In 1656 duikt opeens de naam ''mr. Fransch Roer, geschutgieter'' in een Kamper akte op. Op 11 september van dat jaar gaf hij een volmacht aan Peter Hendricksz van de Muelen en Gijsbert Meijer (schoonzoon van Hendrick Woltersz Wegewaert) om zijn zaken waar te nemen en uitstaande schulden te innen. Verder dienden deze twee Kamper burgers zijn huizen op de Burgwal en Achter de Nieuwe Muur te verkopen tegen de hoogste prijs en alle zaken verder af te wikkelen. Hier beëindigde iemand zijn zaken en verblijf in Kampen. Was de overdracht van de Kamper klok- en geschutgieterij door Anthoni Wilckes aan potgieter Wolter Gerritsz Pott de directe aanleiding? Maar wie was Fransch Roer? Clara Welcker, gemeentearchivaris van Kampen 1917-1946, noemde in haar ''Kort overzicht der Geschiedenis van Kampen, in Overijssel'' Anthoni Wilckes en Frans Toon als opvolgers van de weduwe Wegewaert. Als Frans Toon dezelfde is als mr. Fransch Roer, werd er dan in de eerste periode onder Anthoni Wilckes nog steeds geschut gegoten in de Kamper gieterij? 

Nergens in de Nederlandse overzichten van klok- en geschutgieters is een Fran(t)s(sch) Roen/Roer/Rock/Toon te vinden. Alleen de Amsterdamse gieter Asuerus Coster blijkt getrouwd te zijn met  een Sara Roen. Zou dit een familielid van Frans zijn? Klok- en geschutgieters trouwden vaak met dochters van andere klok- en geschutgieters. De verschillende families waren dan ook aan elkaar ''verzwagerd''.

Tweede akte van 11 augustus 1662

Frans (van) Roen bleef onvindbaar tot ........ een tweede merkwaardige akte opdook in het Kamper archief, gedateerd 11 augustus 1662 . Gijsbert Meijer, één van de gevolmachtigden van mr. Fransch Roer in 1656, was in 1658 overleden. Ter afdoening van de schulden van het ''gemene sterfhuis'' verzochten de mombers over de onmondige kinderen van burgemeester Meijer om aflossing van 559 caroli gulden aan de geschutgieter. De volgende zin begint dan met: ''Gieter van Geluckstad, om te mogen opnemen, een som van 500 goutgulden van Pieter Olican en daarbij de renteverschrijving uit het huis De witte Arent in de Nieuwstraat naar buiten gelegen''. De eerste en laatste zin zijn best te volgen. Alleen dat stukje ''gieter van Geluckstadt'' is zo ongerijmd. Stel nu dat de interpunctie hier een fout heeft gemaakt en de geschutgieter, die nog 559 caroligulden van de kinderen Meijer krijgt, de gieter van Geluckstadt is. Wie is dan deze gieter? En niet onbelangrijk: is Kampen Geluckstadt of gaat dit over een andere stad?

Geluckstadt

Het is jammer voor de Kampenaren, maar Geluckstadt bleek Glückstadt in Holstein (Duitsland) te zijn. Een door koning Christiaan IV van Denemarken (en hertog van Schleswig-Holstein) in 1617 gestichte stad. In Glückstadt stond een door Nederlandse emigranten (Leonard Marcelis en zijn schoonzoon Albert Baltser Bernts) aangelegde klok- en geschutgieterij, waarvan Frans Roen vanaf 1645 tot zijn dood in 1678 klok- en geschutgieter was. Frans Roen was een zeer goede vakman, onder wiens leiding de nieuwe gieterij zich uitstekend ontwikkelde. In de loop van de jaren kon de gieterij in Glückstadt concurreren met de oudere Deense gieterijen. Twee door hem in 1646 in Glückstad gegoten klokken hingen in de kerktoren van Janderup Kirke, Denemarken. Zij waren van een bijzonder fijne klank, maar verdwenen in de 19e eeuw toch in de smeltoven. In 1666 bestelde de Franse regering kanonnen bij Roen in Glückstadt, maar met deze gieting had Frans Roen weinig geluk. Het geschut moest tot twee maal toe opnieuw worden gegoten en nog functioneerde het niet naar behoren. In 1667 werd de gieterij van Glückstad overgenomen door de Deense staat. De klok- en geschutgieterij in Glückstadt werd vrij kort na de dood van Frans Roen in 1678 gesloten. Ter vervanging werd in Kopenhagen een nieuwe geschutgieterij gesticht onder leiding van Asueres Coster jr.