klokrand Geert van Wou jr met een modernere vormgeving dan zijn vader Geert sr gebruikte
Glockenband Geert van Wou Jr mit einem moderneren Design als sein Vater Geert Sr verwendet.
Het valt niet mee om de gelijknamige zoon van een beroemde vader te zijn en ook nog het zelfde beroep uit te oefenen. Het leven van Geert van Wou jr lijkt getekend door deze slagschaduw. Uit de archieven komt hij niet als een aangenaam persoon naar voren.
Es ist nicht einfach, der gleichnamige Sohn eines berühmten Vaters zu sein und gleichzeitig denselben Beruf auszuüben. Das Leben von Geert van Wou Jr scheint von diesem Schatten geprägt zu sein. Aus den Archiven geht hervor, dass er kein angenehmer Mensch war.
Geert van Wou jr.
Van de zoons was Geert jr de jongste en ook zus Mette lijkt ouder dan hem te zijn geweest. Een klein rekensommetje brengt ons dan rond 1513 als geboortejaar van Geert van Wou jr. Als Geert jr, zoals toen gebruikelijk, op 12-jarige leeftijd als knecht bij zijn vader in dienst trad, dan startte zijn opleiding tot klokgieter rond 1525. Geert van Wou sr overleed in december 1527. Veel opleiding kan hij zijn jongste zoon niet meer gegeven hebben. Daar komt bij dat Geert jr (in 1527 14, 15, misschien 16 jaar oud) te jong en onervaren was om zelfstandig de gieterij van zijn vader over te kunnen nemen. Wel werd Geert jr in 1528 toegelaten tot het prestigieuze Schepenmemorie, waarvan ook zijn vader lid was geweest. Hij woonde aan de Oudestraat in een deel van het grote erf van Geert van Wou sr, oudere zus Mette woonde met haar gezin in een ander deel van het complex. Zijn leemhuis stond op het achtererf aan de Hofstraat. Zijn giethuis daarachter op een erf, over de Hofstraat heen, aan de Nieuwstraat. Van deze gieterij is bekend dat het een smal en donker gebouw was, waarin je zonder lantaarn en kaarslicht niet kon werken. Toen Geert van Wou jr als klokkengieter aantrad was Kampen een verarmde stad, die zich nauwelijks herstelde van de economische schade door de Gelderse oorlogen.
Geert Jr war der jüngste der Söhne und auch seine Schwester Mette scheint älter als er gewesen zu sein. Eine kleine Rechnung bringt uns auf etwa 1513 als Geburtsjahr von Geert van Wou Jr. Wenn Geert Jr, wie damals üblich, im Alter von 12 Jahren als Geselle in die Dienste seines Vaters trat, begann seine Ausbildung zum Glockengießer um 1525. Geert van Wou Sr starb im Dezember 1527. Er hätte seinem jüngsten Sohn nicht viel Bildung geben können. Darüber hinaus war Geert Jr (1527 14, 15, vielleicht 16 Jahre alt) zu jung und unerfahren, um die Gießerei seines Vaters selbstständig zu übernehmen. Geert Jr wurde 1528 in das renommierte Schepenmemorie (Schöffenbruderschaft) aufgenommen, dem auch sein Vater angehörte. Er wohnte in der Oudestraat in einem Teil des großen Hofs von Geert van Wou Sr, ältere Schwester Mette wohnte mit ihrer Familie in einem anderen Teil des Komplexes. Sein Lehmhaus stand im Hinterhof in der Hofstraat. Seine Gießerei befand sich dahinter in einem Hof, gegenüber der Hofstraat, an der Nieuwstraat. Es ist bekannt, dass diese Gießerei ein schmales und dunkles Gebäude war, in dem man ohne Laterne und Kerzenlicht nicht arbeiten konnte. Als Geert van Wou Jr sein Amt als Glockengießer antrat, war Kampen eine verarmte Stadt, die sich kaum von den wirtschaftlichen Schäden erholt hatte, die die Gelderlandkriege verursacht hatten.
(Utewael, detail plattegrond Kampen/Karte von, 1598: rode cirkel / rote Kreis = huis / Haus Geert van Wou jr; blauwe cirkel / blaue Kreis = huis zus / Haus von Schwester Mette van Wou; bruine cirkel / brauner Kreis = het leemhuis / das Lehmhaus; groene cirkel / grüne Kreis = het giethuis / die Gießerei; paarse cirkel / violette Kreis = huis / Haus Jan ter Steghe en Engele)
In 1525 was knecht Jan ter Steghe klaar met zijn opleiding bij de oude van Wou. Hij was in 1521 door Clara van Wou gekoppeld aan nichtje Engele. Zo werden Jan ter Steghe en Geert van Wou jr (aangetrouwde) neven. Had Clara deze constructie bedacht met het oog op de toekomst van haar zoon Geert jr? Jan ter Steghe werd door Clara van Wou omschreven als een betrouwbare knecht, die goed werk afleverde.
Im Jahr 1525 hatte der Geselle Jan ter Steghe seine Ausbildung beim alten van Wou abgeschlossen. Im Jahr 1521 wurde er von Clara van Wou mit ihrer Nichte Engele verbunden. Diese Ehe machte Jan ter Steghe und Geert van Wou jr zu Cousins. Hat Clara diese Konstruktion im Hinblick auf die Zukunft ihres Sohnes Geert Jr entworfen? Jan ter Steghe wurde von Clara van Wou als zuverlässiger Knecht beschrieben, der gute Arbeit leistete.
Vanaf het begin werkten Geert van Wou jr en Jan ter Steghe samen. Uit de archieven weten wij dat dit op basis van een verbondsbrief gebeurde: een overeenkomst over het gebruik van jonge Geerts gieterij, gereedschappen en matrijzen en over de verdeling van de betalingen.
Geert van Wou Jr und Jan ter Steghe arbeiteten von Anfang an zusammen. Aus den Archiven wissen wir, dass dies auf der Grundlage einer Vertragserklärung geschah: einer Vereinbarung über die Nutzung der Gießerei, der Werkzeuge und Formen des jungen Geerts sowie über die Verteilung der Zahlungen.
Klokken voor Hoorn
Al direct in 1528 kwam er een grote bestelling uit Hoorn binnen. Samen met Jan ter Steghe goot Geert jr tien kleine klokken voor een voorslag in de toren van de Grote Kerk. In 1531 volgde de opdracht tot het gieten van een grote uurklok. Na een eerste betaling, liet het geld uit Hoorn op zich wachten. Daarop brachten de twee jonge klokkengieters in augustus 1531 een belangrijke borg in stelling: Pompejus Occo (1483-1537), een schatrijke zakenman uit Amsterdam. Het resultaat was dat het Hoornse stadsbestuur een maand later het resterende bedrag bij Pompejus Occo thuis afleverde.
Pompejus Occo, in 1531 geschilderd door Dirck Jacobsz van Oostsanen, de zoon van Jacob Cornelisz, hieronder (Rijksmuseum)
Pompejus Occo, gemalt 1531 von Dirck Jacobsz van Oostsanen, dem Sohn von Jacob Cornelisz, unten
Glocken für Hoorn (Provinz Nordholland)
Unmittelbar im Jahr 1528 kam ein großer Auftrag aus Hoorn ein. Zusammen mit Jan ter Steghe goss Geert Jr zehn kleine Glocken für ein Vorspiel im Turm der Grote Kerk (Große Kirche). Im Jahr 1531 wurde der Guss einer großen Stundenglocke in Auftrag gegeben. Nach einer ersten Zahlung verzögerte sich das Geld von Hoorn. Im August 1531 ernannten die beiden jungen Glockengießer dann einen wichtigen Bürgen: Pompejus Occo (1483-1537), ein wohlhabender Geschäftsmann aus Amsterdam. Das Ergebnis war, dass der Stadtrat von Hoorn einen Monat später den Restbetrag an das Haus von Pompejus Occo übergab.
Pompeius Occo (links) en zijn vrouw Gerbrich Claesdr (rechts)- triptiek, in 1515 geschilders door Jacob Cornelisz van Oostsanen, de vader van Dirk Jacobsz, hierboven
Pompeius Occo (links) und seine Frau Gerbrich Claesdr. (rechts) -Triptychon , gemalt 1515 von Jacob Cornelisz van Oostsanen, der Vater von Dirk Jacobsz. oben
(Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen , foto: Supersneuperzeesluis)
Kunne van Bolten
Rond 1535 trouwde Geert jr met Kunne van Bolten, de dochter van Zwolse schepen Arent van Bolten. Ook Kunne's broer Jan van Bolten woonde in Kampen. In 1536 was Geert van Wou jr één van de huwelijksmakelaars voor het huwelijk van Jan van Bolten met (zijn tweede vrouw) Peterken van de Cuerbeke. Kunne werd niet oud. Zij overleed in 1541, Geert jr en drie jonge dochters achterlatend. Op 23 januari van 1542 werden over de kinderen Grietgen, Claesgen en Ymmeken voogden aangesteld.
Kunne van Bolten
Um 1535 heiratete Geert Jr Kunne van Bolten, die Tochter Stadtrats von Zwolle Arent van Bolten. Kunnes Bruder Jan van Bolten lebte ebenfalls in Kampen. Im Jahr 1536 war Geert van Wou Jr einer der Heiratsvermittler für die Hochzeit von Jan van Bolten mit (seiner zweiten Frau) Peterken van de Cuerbeke. Kunne wurde nicht alt. Sie starb 1541 und hinterließ Geert Jr und drei kleine Töchter. Am 23. Januar 1542 wurden Vormunde für die Kinder Grietgen, Claesgen und Ymmeken eingesetzt.
Klokken voor Delft
In 1538 kreeg Geert jr een grote opdracht uit Delft. Zes klokken voor de Oude Kerk, die samen een toonreeks moesten vormen en accorderen met een zevende klok, de Ursulaklok in de Nieuwe Kerk. De beide Kamper meesters hadden deze Ursulaklok, met drie andere klokken, al eerder gegoten. De klokken voor de Oude Kerk waren geen lang leven beschoren, want een aantal scheurde. De grootste klok, Jhesus, al binnen het jaar, waardoor het gieten van deze klok niet betaald hoefde te worden.
Glocken für Delft (Provinz Südholland)
Im Jahr 1538 erhielt Geert Jr einen großen Auftrag aus Delft. Sechs Glocken für die Oude Kerk (Alte Kirche), die zusammen eine Tonfolge bilden mussten und mit einer siebten Glocke, der Ursula-Glocke in der Nieuwe Kerk (Neue Kirche), zusammenstimmen mussten. Die beiden Kamper Meister hatten diese Ursula-Glocke, zusammen mit drei anderen Glocken, vorher gegossen. Die Glocken der Alten Kirche hielten nicht lange, da einige von ihnen Risse bekamen. Die größte Glocke, Jhesus, schon innerhalb eines Jahres, sodass der Guss dieser Glocke nicht bezahlt werden musste.
Ruzie met Jan ter Steghe
Uit februari 1543 stamt een getuigenis over een ruzie in het giethuis van Geert jr, tussen Geert van Wou jr en Jan ter Steghe. Deze ruzie had ongeveer zeven jaar eerder plaatsgevonden, dus rond 1536. Geert jr zou Jan ter Steghe het liefst wegsturen, maar deed dat niet. Op de zelfde datum in 1543 getuigde Geert van Reess, Geert jr 's neef, dat hij enkele jaren eerder met Geert jr een woordenwisseling had gehad over de onenigheid tussen Geert jr en mr Jan. De ruzie tussen beide klokkengieters liep zo hoog op, dat zij niet meer met elkaar spraken. Uiteindelijk werd in juli 1543 de verbondsbrief tussen de twee klokgieters door Geert jr opgezegd, waarmee Jan ter Steghe instemde.
Streit mit Jan ter Steghe
Aus dem Februar 1543 stammt eine Zeugenaussage über einen Streit in der Gießerei von Geert Jr, zwischen Geert van Wou Jr und Jan ter Steghe. Dieser Streit hatte etwa sieben Jahre zuvor stattgefunden, um 1536. Geert Jr hätte Jan ter Steghe am liebsten weggeschickt, aber das tat er nicht. Am selben Tag im Jahr 1543 sagte Geert van Reess aus, der Cousin von Geert Jr, dass er einige Jahre zuvor eine Auseinandersetzung mit Geert Jr über die Meinungsverschiedenheit zwischen Geert Jr und Meister Jan gehabt habe. Der Streit zwischen den beiden Glockengießern wurde so heftig, dass sie nicht mehr miteinander sprachen. Letztlich wurde im Juli 1543 der zwischen den beiden Glockengießern geschlossene Vertrag von Geert Jr annulliert, womit Jan ter Steghe einverstanden war.
Wat de bron van de ruzie was, blijft onduidelijk. Wel lijkt geld een rol te spelen. Wie de ruzie en de vermeldingen in de archieven vergelijkt zou kunnen concluderen dat mr Geert jr zijn klokken te dun goot, waardoor zij scheurden. Iets waar mr Jan voor waarschuwde, maar mr Geert jr niet naar wilde luisteren. Voor gescheurde klokken kreeg men niet betaald.
Es bleibt unklar, woher der Streit kam. Geld scheint eine Rolle zu spielen. Wer die Argumentation und die Einträge in den Archiven vergleicht, könnte zu dem Schluss kommen, dass Mr Geert Jr seine Glocken zu dünn gegossen hat, wodurch sie ''platzten''. Etwas, vor dem Mr Jan warnte, aber Mr Geert Jr wollte nicht darauf hören. Für zerrissene Glocken wurden die Gießer nicht bezahlt.
Wat gebeurde er toch in 1545 rond een klok voor Hellendoorn?
Eind februari 1545 beloven de broers Willem en Jasper van Wou een klok te leveren, die hun broer mr Geert van Wou jr voor Hellendoorn gegoten had. Nog twee maal werd uitstel verkregen voor het afleveren van deze klok bij de waag in Zwolle, de laatste keer tot midzomer 1545. Daarbij namen de broers nogal grote financiële risico's. Mocht de klok niet geleverd worden door Geert jr, dan zouden Willem en Jasper alle door de Hellendoornse kerk gemaakte kosten en al gedane aanbetalingen vergoeden. Als borg stelden zij hun gehele hebben en houden in Kampen. Blijkbaar hadden Willem en Jasper vertrouwen in een goede afloop. Hoe het verhaal eindigde, vertellen de archieven niet. Maar een klok van 1600-1800 pond, gegoten door Geert van Wou jr in 1545 hangt niet in de kerktoren van Hellendoorn. Wel hangt daar een kleinere klok van 650 pond, gegoten door Geert van Wou jr in 1543.
Was geschah 1545 rund um die Glocke für Hellendoorn (provinz Overijssel)?
Ende Februar 1545 versprachen die Brüder Willem und Jasper van Wou, eine Glocke zu liefern, die ihr Bruder Geert van Wou Jr für Hellendoorn gegossen hatte. Für die Lieferung dieser Glocke an die Waage in Zwolle kam es zu zwei weiteren Verzögerungen, zuletzt bis zum Mittsommer 1545. Die Brüder gingen große finanzielle Risiken ein. Wenn die Glocke nicht von Geert Jr geliefert wird, würden Willem und Jasper alle der Hellendoorn-Kirche entstandenen Kosten und bereits geleisteten Anzahlungen erstatten. Als Bürgschaft verpfändeten sie ihren gesamten Besitz in Kampen. Anscheinend hatten Willem und Jasper Vertrauen in einen guten Ausgang. Aus den Archiven geht nicht hervor, wie die Geschichte endete. Aber eine 1600–1800 Pfund schwere Glocke, die 1545 von Geert van Wou Jr gegossen wurde, hängt nicht im Kirchturm von Hellendoorn. Es gibt jedoch eine kleinere Glocke mit einem Gewicht von 650 Pfund, die 1543 von Geert van Wou Jr gegossen wurde.
Het vreemde is, dat de procedure gevoerd werd tussen het kerkbestuur van de Hellendoornse kerk en Geert jr 's broers Willem en Jasper van Wou. Waarom bleef Geert van Wou jr buiten schot? Hoopten broers Willem en Jasper nog dat Geert jr weer naar Kampen terugkeerde? Was het een poging Geert jr te verleiden terug naar Kampen te komen?
Das Merkwürdige ist, dass das Verfahren zwischen dem Kirchenvorstand der Hellendoorn-Kirche und Geert Jr s Brüdern Willem und Jasper van Wou geführt wurde. Warum blieb Geert van Wou Jr außen schuß? Hofften die Brüder Willem und Jasper immer noch, dass Geert Jr nach Kampen zurückkehren würde? War es ein Versuch, Geert Jr dazu zu bewegen nach Kampen zurückzukehren?
boven: contract met de kerk van Middelstum, rood onderstreept is mr. Geert van Wou / oben: Vertrag mit der Kirche von Middelstum, rot unterstrichen ist Mr Geert van Wou
( Groninger Archief, F. A. van Ewsum, inv.nr. 0371)
Vertrek uit Kampen
Volgens Dr C.N. Fehrmann in zijn boek over de Kamper klokgieters vertrok Geert jr midden 1543 overhaast uit Kampen. Volgens de Kamper archieven verliet Geert van Wou jr pas een jaar later Kampen, in mei 1544. Via Zwolle, waar zijn schoonfamilie woonde, vertrok Geert jr naar het noorden. We vinden hem in Appingedam, waar in die tijd een Jasper van Wou verbleef. Een laatste levensteken is zijn contract uit 1550 met de Hypolituskerk van Middelstum, bij Groningen (hierboven). Geert jr goot twee klokken voor de kerk van Middelstum. Van betalen aan Geert jr is het niet meer gekomen. Voor 29 juni 1551 overleed Geert van Wou jr in Emden, ongeveer 38 jaar oud.
Abreise von Kampen
Laut Dr C.N. Fehrmann in seinem Buch über die Kampener Glockengießer verließ Geert Jr Kampen Mitte 1543 eilig. Den Kamper-Archiven zufolge verließ Geert van Wou Jr Kampen erst ein Jahr später, im Mai 1544. Geert Jr reiste über Zwolle, wo seine Schwiegereltern lebten, in den Norden. Wir finden ihn in Appingedam (provinz Groningen), wo eine Jasper van Wou damals wohnte. Ein letztes Lebenszeichen ist sein Vertrag aus dem Jahr 1550 mit der Hypolituskirche von Middelstum bei Groningen (oben). Geert Jr goss zwei Glocken für die Kirche von Middelstum. Eine Zahlung an Geert Jr war nicht mehr möglich. Vor dem 29. Juni 1551 starb Geert van Wou Jr im Alter von etwa 38 Jahren in Emden.
©cultuurZIEN, 2022/2024