GTPI trên bò sữa và ứng dụng

Ngày đăng: Mar 05, 2020 3:47:54 AM

TS. Chung Anh Dũng - tổng hợp (05/03/2020)

Gần đây, Việt Nam có nhập đàn bò sữa HF từ Mỹ về với nhận xét “Đàn bò nhập khẩu đã được các chuyên gia di truyền chọn lọc kỹ càng qua lý lịch đời trước - phả hệ 3 đời, độ tuổi từ 12-17 tháng; có khả năng cho năng suất sữa trung bình từ 11.000-12.500 lít/con/chu kỳ 305 ngày, tương đương 36-41 lít sữa mỗi ngày. Hàm lượng chất béo trong sữa đạt tới 3,6 - 3,8% và hàm lượng chất đạm trên 2,7%. Đàn bò được đánh giá cao bởi chỉ số hiệu suất di truyền (GTPI) rất tốt: 2.650” (nguồn: báo Dân Việt ngày 02/02/2020). Vậy GTPI là gì và được sử dụng trong chọn giống bò sữa ra sao.

GTPI là viết tắt của cụm từ Genomic Total Performance Index: được hiểu là cá thể (bò đực hoặc cái) đã được kiểm tra, đánh giá các tính trạng sản xuất có liên quan, thông qua Chỉ số sản xuất tổng hợp (TPI-Total Performance Index) và đã được kiểm tra bộ gen (genomic tested). Cá thể này có thể đã được kiểm tra (năng suất) qua đời sau (progeny test) hoặc chưa. (theo Holstein Foundation 2018). Như vậy có thể thấy, các cá thể có chỉ số này chứng tỏ đã được kiểm tra, đánh giá khả năng sản xuất qua cả hai yếu tố là Kiểu hình (TPI) và Kiểu gen (Genomic). Vậy cả hai yếu tố này đã được sử dụng như thế nào để kiểm tra, đánh giá khả năng sản xuất của bò Holstein.

TPI là một chỉ số (thành tích) sản xuất tổng hợp bao gồm nhiều chỉ số (thành tích) sản xuất khác nhau và chia vào 3 nhóm chính như:

(1) Nhóm chỉ số đánh giá khả năng sản xuất, chiếm 46% giá trị, bao gồm giá trị giống ước lượng (PTA) protein sữa, PTA mỡ sữa, chỉ số hỗn hợp kích thước cơ thể (Body size Composite Index) và chỉ số hiệu quả sử dụng thức ăn (Feed Efficiency)

(2) Nhóm chỉ số đánh giá sức khỏe và khả năng sinh sản, chiếm 28% giá trị, bao gồm PTA tuổi thọ sinh sản, PTA khả năng sống, PTA đẻ dễ của cái tơ, PTA khả năng chết của cái tơ, PTA tế bào soma, hiệu suất sinh sản.

(3) Nhóm chỉ số đánh giá ngoại hình, chiếm 26% giá trị, bao gồm chỉ số hỗn hợp bầu vú, chỉ số hỗn hợp chân và cẳng, loại chỉ số PTA và chỉ số ngoại hình hướng sữa

Nhìn chung, nhóm chỉ số này đánh giá qua kiểu hình (phenotype), nghĩa là những tính trạng thể hiện ra ngoài có thể cân, đo, đong, đếm và quan sát được.

Genomic index là chỉ số đánh giá qua bộ gen, chính xác hơn là những kiểu gen có liên quan đến các tính trạng sản xuất được quan tâm nêu trên. Để đánh giá giá trị giống qua genomic, trước tiên phải xác định được những gen và kiểu gen (trên toàn bộ gen) có ảnh hưởng tích cực (và mức độ ảnh hưởng) đến tất cả các tính trạng quan tâm. Từ đó, sử dụng công cụ micro-array với các micro-chip đánh giá sự hiện diện cùng lúc của các kiểu gen (có liên quan) này trong cá thể bò đực/cái trong quá trình chọn giống. Phương pháp này (kết hợp với gia phả) cho phép tiến hành công tác đánh giá, chọn lọc giống sớm hơn, trước khi có các kết quả đánh giá giá trị giống qua kiểu hình. Ngày nay, với micro-chip có khả năng xác định tính đa hình (hiểu nôm na là kiểu gen) tại ít nhất 50.000 vị trí khác nhau trên bộ gen bò sữa.

Tóm lại, với thông số GTPI được nêu ra trên đàn bò sữa nhập từ Mỹ, có thể thấy công tác đánh giá, bình tuyển, chọn lọc giống bò sữa ở Mỹ được thực hiện rất kỹ, chi tiết và có thể kiểm chứng được. Đây là điều cần phải được học hỏi và đưa vào ứng dụng sớm nếu muốn có đàn bò sữa năng suất, chất lượng cao trong tương lai.