5. Zamki i Pałace - Sandomierz

26.08.2012r. "Zamki i Pałace - Sandomierz"

autor: Krystyna Grdal

opublikowano: 05.10.2012 r.

W pogodną niedzielę 26 sierpnia 2012 r. wybraliśmy się z Kołem Grodzkim do Sandomierza i Baranowa Sandomierskiego. Wycieczkę prowadził Przewodnik Edward Fietko, który przez całą drogę opowiadał ciekawostki o mijanych miejscowościach.

Zwiedzanie rozpoczęliśmy od Baranowa Sandomierskiego. Baranów położony jest nad Babulówką – prawobrzeżnym dopływem Wisły. Zadecydowało o tym korzystne położenie komunikacyjne obok brodu na Wiśle, przez który prowadził trakt z południa na północ. Pierwsze wzmianki o Baranowie pochodzą z 1135 r. Prawa miejskie otrzymał w 1354 r. z rąk króla Kazimierza Wielkiego. Miasto rozwijało się dzięki handlowi zbożem. Pod koniec XVI w. rozwinęło się rzemiosło – sukiennictwo, kuśnierstwo, szewstwo. W XVI w. Baranów był jednym z głównych ośrodków kalwinizmu w Polsce.

Na fundamentach starej twierdzy został zbudowany w latach 1591 – 1606 zamek według projektu Santi Gucciego. Zamek założony jest na planie prostokąta z czterema cylindrycznymi, narożnymi basztami oraz prostokątną bramą wjazdową na piękny dziedziniec. Nad bramą wejściową znajduje się zegar słoneczny z łacińską sentencją „Przyjaciołom o każdej porze”. Dziedziniec położony jest na wysokości I piętra, wchodzi się nań po schodach, spowodowane jest to wylewami Wisły. Z trzech stron otaczają go dwukondygnacyjne skrzydła mieszkalne. Na dwóch z nich są arkadowe krużganki, których kolumny ozdobiono maszkaronami. Od strony wejścia znajduje się loggia z prowadzącymi na piętro paradnymi schodami, powyżej widać dekoracyjną attykę.

Na parterze zobaczyliśmy kaplicę zamkową, w której dzięki Tadeuszowi Stryjeńskiemu został zaznaczony styl krakowskiej secesji. Witraże zaprojektował Józef Mehoffer, autorem obrazu w głównym ołtarzu jest Stanisław Wyspiański. W pomieszczeniach na I piętrze urządzono Muzeum Wnętrz. W skrzydle zachodnim jest Sala Portretowa z czterema wielkimi portretami królów polskich oraz Galeria Tylmanowska, bogato zdobiona stiukami i obrazami przedstawiającymi miasta włoskie. W skrzydle wschodnim obejrzeliśmy trzy komnaty gościnne i basztę, zdobioną złotem i sztukateriami wykonanymi przez Jana Baptystę Falconiego. W piwnicach znajduje się stała ekspozycja muzealna – zobaczyliśmy wystawę kafli, salę poświęconą tematyce wydobycia siarki.

Zamek zachował oryginalny, renesansowo – barokowy charakter nadany przez Leszczyńskich i Lubomirskich. Otoczony jest 16 ha parkiem, w którym znajdują się ogrody w stylach: angielskim, włoskim i francuskim. Zamek ze względu na podobieństwo nazywany jest Małym Wawelem.

Wracając z Baranowa zatrzymaliśmy się nad zalewem Machowskim w Tarnobrzegu. Jest to zbiornik wodny, utworzony poprzez zalanie wodą z pobliskiej Wisły, wyrobiska górniczego o powierzchni 560 ha i głębokości do 110 m, powstałego po odkrywkowej eksploatacji siarki w Tarnobrzegu. Obecnie zbiornik ma powierzchnię 455 ha i głębokość do 42 m. Został zagospodarowany na cele rekreacyjne.

Do Sandomierza przyjechaliśmy od strony Bramy Opatowskiej. Sandomierz to miasto położone nad Wisłą, na siedmiu wzgórzach („Mały Rzym”) na granicy Wyżyny Sandomierskiej. Nazwa pochodzi od staropolskiego imienia Sędzimir, rozpowszechnionego w całej słowiańszczyźnie lub od domierzenia Sanu do Wisły. Ślady człowieka pochodzą z neolitu. Dzięki położeniu nad Wisłą w miejscu przeprawy szlaku handlowego z Europy Zachodniej na Ruś, Sandomierz szybko rozwijał się. Lokacja miasta na prawie niemieckim odbyła się w 1243 r. Miasto było niszczone przez Tatarów, w czasie wojen szwedzkich, w czasie I i II wojny światowej. Obecnie Stare Miasto tworzy zabytkowy zespół urbanistyczno – architektoniczny.

Wyszliśmy na Bramę Opatowską, skąd podziwialiśmy piękne widoki – na miasto, Wisłę, Góry Pieprzowe i inne. Brama Opatowska to gotycka brama wjazdowa z XIV w. ufundowana przez króla Kazimierza Wielkiego. W XVI w. bramę podwyższono i zwieńczono attyką. W 1928 r. w czasie remontu wybudowano metalowe schody. Wjazd przez bramę zamykany był żelazną kratą, która zachowała się do dziś na północnej ścianie bramy. Nieopodal bramy pozostały fragmenty średniowiecznych murów obronnych oraz furta dominikańska, zwana Uchem Igielnym. Następnie przeszliśmy przez Mały Rynek na Rynek Sandomierski.

Centralne miejsce na rynku zajmuje ratusz - wzniesiony w 1349 r., pierwotnie gotycki, był budowlą na planie kwadratu, zwieńczony wysoką, ośmioboczną wieżą. W XVI w. został rozbudowany, a dach zwieńczono attyką trójstrefową autorstwa Jana Marii Padowano. Naroża attyki zdobią głowy przedstawiające cztery stany. Wieża została dobudowana w XVII w., jest otynkowana z arkadowym wejściem do sal parteru, pokryta blaszanym dachem i zwieńczona orłem z czasów Księstwa Warszawskiego. Na ścianie południowej ratusza, znajduje się zegar słoneczny, wykonany przez Tadeusza Przypkowskiego w 1958 r.

Na rynku po wschodniej stronie ratusza, na wysokim, podwójnym, czworobocznym cokole, umieszczona została na postumencie jońska kolumna. Na jej szczycie stoi barokowa figura Matki Boskiej z 1776 r. Niedaleko ratusza znajduje się zabytkowa studnia, wykonana w całości z drewna.

Kamienice mieszczańskie wokół rynku wznoszone były od XV w., zachowały w swoich murach wiele cennych detali architektonicznych, świadczących o bogatej przeszłości historycznej tych budynków. Najbardziej charakterystyczna jest Kamienica Oleśnickich z przełomu XVI w., remontowana w 1955 – 1958 r.

W kamienicy znajduje się wejście do podziemnych korytarzy, służących dawniej jako magazyny kupieckie. Powstały w okresie od XIII – XVI w. przez wydrążenie w lessowych pokładach komór i korytarzy pod budynkami i placem rynku. Korytarze kopane były bez zabezpieczeń ścian i stropów, dlatego przesiąkająca do lessów woda zagroziła zawaleniem sandomierskiej starówki. W latach 1964 – 1977 zostały przeprowadzone prace zabezpieczające.

Przeszliśmy Podziemną Trasą Turystyczną, która tworzy system XIV i XV w. piwnic, w których kupcy składowali swoje towary. Utworzona została przez połączenie piwnic i składów. Trasa prowadzi pod 8 kamienicami, najgłębsze wyrobiska sięgają 12 m, a długość chodników wynosi 470 m.

Spacerując po mieście zobaczyliśmy budynek synagogi, wzniesiony w 1768 r. z cegły, na planie kwadratu, w stylu późnobarokowym, w obrębie średniowiecznych murów miejskich. Budynek nakryty jest dachem łamanym, w każdej ścianie znajdują się po trzy okna. W czasie II wojny światowej została zdewastowana. Po remoncie w latach 70 – tych przeznaczona została na Archiwum Państwowe.

Odwiedziliśmy gotycką Katedrę, wzniesioną w XIV w. która zachowała pierwotny układ przestrzenny i bogatą dekorację rzeźbiarską we wnętrzu. Kościół wzniesiony został w miejscu pierwotnej, romańskiej kolegiaty, zniszczonej najazdami Tatarów w XIII w. i Litwinów w 1349 r. W 1360 r. król Kazimierz Wielki ufundował nową kolegiatę, która w 1818 r. otrzymała godność katedry, a w 1960 r. godność Bazyliki Katedralnej.

Jest to gotycka budowla typu halowego z trójbocznie zamkniętym, wydłużonym prezbiterium, nakryta sklepieniem krzyżowo – żebrowym. Na ścianach prezbiterium zachowały się polichromie w stylu bizantyjsko – ruskim, wykonane ok. 1421 r. przez warsztat ruski z Przemyśla. Freski odsłonięto i zakonserwowano w latach 1934 – 1936.

Ołtarz główny późnobarokowy wykonany z czarnego, inkrustowanego marmuru. Ołtarze boczne i portale wykonane są z czarnego marmuru i ozdobione marmurem różowym. Wnętrze kościoła zdobi zespół rokokowych ołtarzy (II połowa XVIII w.), które umiejscowione są przy między nawowych filarach. Są dziełem mistrza Macieja Polejowskiego ze Lwowa. Na ścianach naw widnieje zespół 16 obrazów, z których 12 tworzy cykl tzw. „Kalendarium”, natomiast 4 obrazy pod chórem przedstawiają sceny z historii Sandomierza.

W Katedrze znajdują się liczne nagrobki. W skarbcu Katedry przechowywane są inkunabuły i relikwiarz Drzewa Krzyża Świętego, podarowany przez króla Władysława Jagiełłę, w uznaniu zasług rycerstwa sandomierskiego w bitwie pod Grunwaldem.

Wracając z Katedry w kierunku rynku, zobaczyliśmy Dom Długosza – wybudowany przez Jana Długosza w 1476 r. w stylu późnogotyckim. Budynek wzniesiono na kamiennym podmurowaniu, z cegły o tzw. polskim układzie gotyckim i ozdobiony został nieregularnymi rombami ułożonymi z cegły zendrówki. W XVI w. został ozdobiony attyką. Od 1936 r. mieści się tu Muzeum Diecezjalne.

Przechodziliśmy obok Collegium Gostomianum - pochodzące z początku XVI w., późnorenesansowe, zachowało pierwotny kształt architektoniczny i funkcję. Jest jedną z najstarszych szkół w Polsce. Wracając do autokaru zobaczyliśmy Spichlerz, który stoi u stóp zamku i skarpy wiślanej. Został zbudowany prawdopodobnie w XV w., a przebudowany w XIX w. Jest to jedyny, zachowany spichlerz sandomierski.

Zwiedziliśmy bardzo dużo, jednak zabrakło nam czasu, nie przeszliśmy wąwozem św. Jadwigi, nie odwiedziliśmy kościoła św. Jakuba i wiele innych zabytków. Wycieczka była ciekawa, bardzo udana, podziwialiśmy piękno Sandomierza i choć z niedosytem, zadowoleni wróciliśmy do Krakowa.