9. Ziemia Zatorska

29.11.2008r. "Architektura drewniana na Ziemi Zatorskiej"

autor: Krystyna Grdal

opublikowano: 08.12.2008 r.

W jesienny, mglisty dzień, w wigilię św. Andrzeja, pojechaliśmy podziwiać uroki Ziemi Zatorskiej. Wycieczkę prowadziła pani Przewodnik Magdalena Gryglewska, która swoją wiedzą, zainteresowaniem i oddaniem grupie rozjaśniła jesienne chmury.

Wyjechaliśmy z Krakowa, przez Skawinę i w krótkim czasie odwiedziliśmy wieś Sosnowice – jest to kilka przysiółków w północnej części Pogórza Wielickiego. Kościół ufundowała w XVI w. rodzina Strzałów. Jest to budowla o konstrukcji zrębowej, oszalowana zdobionymi deskami. Prezbiterium węższe, a nawa szersza. Dach dwukalenicowy, kryty blachą z wieżyczką na sygnaturkę. Wnętrze pokrywa barokowa polichromia z XVIII w. Ołtarzu głównym znajduje się barokowy obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem.

Nasza droga prowadziła do Paszkówki. Początki wsi sięgają XIII w. i są związane z rycerskim rodem Radwanitów. W połowie XIII w. walczący o tron krakowski Książe Konrad Mazowiecki zaczął sprowadzać wiernych sobie rycerzy z Mazowsza z rodu Radwanitów. Jeszcze w XIV w. obszar dzisiejszej gminy Brzeźnica należał do dóbr Radwanitów, a posiadłość w Marcyporębie była domem rodzinnym Marka Radwanity. Niektórzy historycy łączą powstanie wsi Radwanowie (wyżyna) z rycerzami z rodu Radwanitów.

W Paszkówce odwiedziliśmy neogotycki kościół p.w. Przemienienia Pańskiego, pochodzący z końca XIX w. Zbudowany był w latach 1882-91 na miejscu starego, drewnianego. W kościele znajduje się posąg apostoła z ok. 1350r. oraz barokowa chrzcielnica. Organy pochodzą z lat 40 XX w.

Najważniejszym zabytkiem Paszkówki jest XX w. neogotycki pałac – dawna rezydencja rodu Wężyków. Obecnie mieści się w nim hotel. Pałac otacza piękny, grabowy park.

W trakcie wycieczki zobaczyliśmy również mocno zrujnowany dwór w Kopytówce. Dwór powstał w II połowie XIX w., murowany z wieżyczką. Już w 1869r. powstał spichlerz, a później dobudowano stajnie dworskie. W wieżyczce dworu mieściła się kaplica, gdzie znajdował się cudowny obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem. Kiedy z oczu Madonny popłynęły krwawe łzy, dziedzic Kopytówki Stanisław Paszkowski podarował obraz klasztorowi Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej, gdzie znajduje się do dzisiaj.

Następna wieś to Marcyporęba. Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1335r. – była ośrodkiem Radwanitów. Kościół śśw. Marcina został zbudowany w 1670r., był kilkakrotnie modernizowany. W głównym ołtarzu znajduje się obraz Wniebowzięcia Matki Bożej z XVII w. Najcenniejszymi zabytkami kościoła są: gotycki krucyfiks z XV w., kamienna renesansowa chrzcielnica z 1545r. oraz późnobarokowe organy. Na dziedzińcu obok kościoła znajduje się klasycystyczna dzwonnica z 1831r.

Krętą, leśną drogą z licznymi serpentynami, wjechaliśmy do Tłuczani – wsi położonej w zachodniej części Pogórza Wielickiego. Jedynym zabytkiem jest niewielki, położony nad rzeką, pośród drzew drewniany kościółek, zbudowany w 1664r. Obecnie nie jest użytkowany i niszczeje.

Niedaleko Zatora w dolinie Skawy, znajduje się wieś Palczowice. Kościół p.w. św. Jakuba Młodszego zbudowany został w 1894r. na miejscu wcześniejszej, XV w. świątyni. Kościół jest orientowany. Składa się z prezbiterium, nawy i wieży. Dach jest dwukalenicowy, kryty gontem. Wieża jest konstrukcji słupowo-ramowej, zwieńczona jedyną w Beskidach ośmioboczną izbicą, z ośmiobocznym ostrosłupowym hełmem, pokryta gontem. Wnętrze nawy i prezbiterium pokrywa XIX w. polichromia. Na uwagę zasługują późnorenesansowe ołtarze boczne z XVII w. W ramach odpoczynku Pani przewodniczka zaprowadziła nas do uroczej kawiarenki w podziemiach Zatorskiego rynku.

Przemieszczając się pomiędzy poszczególnymi miejscowościami, oglądaliśmy liczne stawy hodowlane karpi. Największy to kompleks stawów „Przeręb” – tworzą go 23 stawy o łącznej powierzchni ok. 460 ha. Niestety, o tej porze roku, woda w stawach była spuszczona, co przedstawiało z jednej strony smutny widok, a drugiej radosny – perspektywę zbliżających się Świąt Bożego Narodzenia.

W dalszej drodze odwiedziliśmy wieś Głębowice, położoną we wschodniej części Pogórza Śląskiego. W centrum wsi, na niewielkim wzgórzu znajduje sięę kościół p.w. Matki Bołej Szkaplerzowej. Kościół jest orientowany, zbudowany na planie krzyża łacińskiego, częściowo drewniany, częściowo murowany. Składa się z drewnianej, kwadratowej nawy zbudowanej w 1518 r. i podobnego, choć murowanego prezbiterium. W XVII w. do prezbiterium dostawiono murowaną zakrystię, a w 1860 r. kaplicę, takż murowaną. Cały kościół pokrywa jednokalenicowy dach kryty dachówką. W późnorenesansowym ołtarzu głównym umieszczono barokowy obraz Matki Bożej wręczającej szkaplerz św. Szymonowi.

Na wysokim brzegu Skawy, na skraju Pogórza Śląskiego, leży wieś Graboszyce. Kościół p.w. św. Andrzeja, zbudowany w 1585r. stoi na niewielkim wzniesieniu, wśród starodrzewu. Jest on orientowany, prezbiterium i nawa są konstrukcji zrębowej, a wieża słupowo-ramowej. Prezbiterium i zakrystię pokrywa wspólny dach, natomiast szerszą nawę pokrywa osobny, z drewnianą, barokową sygnaturką. Ołtarze są barokowe. W głównym ołtarzu obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, nad nią obraz św. Andrzeja.

Ostatnimi miejscowościami naszej trasy były Radocza i Woźniki. Radocza to wieś położona na Pogórzu śląskim, na lewym brzegu Skawy. Zobaczyliśmy tam kościół p.w. Przemienienia Pańskiego, wzniesiony w 1525r. Był on wielokrotnie przebudowywany, przez co utracił swój pierwotny styl. Kościół jest orientowany, konstrukcji zrębowej, oszalowany, z wieżą konstrukcji słupowej. Składa się z nawy i węższego prezbiterium, z dobudowaną kaplicą i zakrystią. Całość pokrywa dach dwuspadowy, jednokalenicowy. Z dawnego wyposażenia zachowały się trzy barokowe ołtarze oraz prospekt organowy z XVIII w. W ołtarzu głównym umieszczony jest barokowy obraz Przemienienie Paśskie.

Woźniki to wieś położona na prawym brzegu Skawy, w najbardziej na zachód wysuniętej części Pogórza Wielickiego. Założona została w XII w., jest jedną z najstarszych wsi w tym regionie. Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1242r. Obecnie istniejący kościół wybudowano w XVI w. na miejscu poprzedniego. W znacznym stopniu został zniszczony przez pożar w 1959r.

Gdy zapadł zmrok, pełni wrażeń wróciliśmy do Krakowa.