1. Olkusz-Sławków

29.05.2011r. "Olkusz-Sławków"

autor: Krystyna Grdal

opublikowano: 16.06.2011 r.

Pod koniec maja, w niedzielę 29 maja wybraliśmy się z Kołem Grodzkim na poszukiwanie związków Krakowa z Olkuszem i Sławkowem. Po deszczowej sobocie, zaświeciło nam piękne, majowe słońce.

Wycieczkę prowadziła Pani przewodnik Elżbieta Woźniak, związana z archeologią i historią. Przedstawiła nam wybrane miejscowości w świetle historycznym, jak jest obecnie, a jak było w dawnych czasach. Bardzo przystępnie i wyczerpująco opowiedziała dzieje Sławkowa i Olkusza.

Zwiedzanie rozpoczęliśmy od Sławkowa, położonego we wschodniej części Wyżyny Śląskiej, na terenie Zagłębia Dąbrowskiego, nad Białą Przemszą. Nazwa miasta pochodzi od legendarnego rycerza o imieniu Sławko, o którym nic bliżej nie wiadomo.

Odkrycia archeologiczne podają, że na wzgórzu sławkowskim istniał gród przedchrześcijański z VIII w. W okresie wczesnopiastowskim, położona w pobliżu grodu osada stanowiła centrum zagłębia kruszcowego. W źródłach pisanych Sławków wymieniony został w 1220 r. jako osada biskupia.

Dzięki występowaniu na terenie miasta złóż ołowiu i srebra oraz dzięki usytuowaniu na szlaku handlowym z Krakowa do Wrocławia miasto przeżyło do XIII w. szczyt swego rozwoju. Wyczerpywanie się złóż kruszcowych i zaangażowaniu mieszczan po stronie biskupa Jana Muskaty w walce z królem Władysławem Łokietkiem, doprowadziły w XIV w. do utraty pierwotnego znaczenia i upadku miasta. W XV w. w skutek licznych najazdów i wielkiego pożaru miasto uległo zniszczeniu. W XVI w. nastąpiło odrodzenie górnictwa, jednak złoża wyczerpywały się i Sławków stawał się miastem rolniczym.

Sławków to senne, średniowieczne miasteczko, w którym czas się zatrzymał. Spacerowaliśmy po rynku, uliczkach, byliśmy w kościele i na cmentarzu. Zobaczyliśmy wiele zabytków takich jak:

Układ przestrzenno – urbanistyczny miasta. Średniowieczny układ starówki z centralnie położonym rynkiem o wymiarach 114 x 114 m przetrwał bez większych zmian do dziś. Z powodu licznych pożarów nie zachowała się pierwotna, drewniana zabudowa Rynku, jaką były domy z podcieniami - charakterystyczny element architektury sławkowskiej. Do naszych czasów przetrwały trzy budynki.

Znajdujący się pośrodku rynku piętrowy budynek Ratusza zawdzięcza swój obecny kształt przebudowie z 1905 r. Zajął miejsce poprzedniego z XVIII w. Stary Ratusz był parterowy, drewniany z podcieniami na murowanych kolumnach, kryty gontowym, łamanym dachem polskim, zwieńczonym czworoboczną wieżyczką. Obecna zabudowa rynku oprócz Austerii pochodzi z drugiej połowy XIX w.

Na uwagę zasługuje Karczma Austeria znajdująca się przy Rynku. Austeria to dawne określenie karczmy o wysokim standardzie. Budynek karczmy założony na planie litery T, ustawiony szerokim frontem do Rynku. Fundamenty i piwnice pochodzą z XIII w. Na belce stropowej widnieją daty 1701 lub 1781 są tu różne ich interpretacje. Budynek pokryty jest polskim dachem łamanym, pokrytym gontem. Od frontu wsparty jest na sześciu kamiennych kolumnach tworzących podcienie. W części tylnej znajduje się wozownia i stajnia.

Byliśmy w kościele p.w. Św. Mikołaja i Podwyższenia Krzyża Świętego, zbudowanym w połowie XIII w. w stylu przejściowym między romańskim a gotyckim. Z tego okresu zachowało się ceglane prezbiterium. Na tylnej fasadzie znajdują się ozdobne pasy z cegieł, a w górnej części ściany cegły ułożone są w ukos, tworząc fryz arkadowy. Prezbiterium wewnątrz zamyka pojedyncza prosta ściana – charakterystyczna dla świątyń gotyckich. Prezbiterium przykryte jest sklepieniem krzyżowo – żebrowym. Ołtarz główny, pochodzący z drugiej połowy XVII w. jest barokowy, z drewnianym, rzeźbionym przedstawieniem Ukrzyżowanego i aniołami trzymającymi narzędzia Męki Pańskiej. Po obu stronach prezbiterium ustawione są stalle z namalowanymi wizerunkami apostołów. Kościół jest jednonawowy, nawa została zbudowana w XV w. u schyłku gotyku.

Obok kościoła w pięknym ogrodzie pełnym krzewów, znajduje się budynek plebani. Jest to XVIII-wieczny dworek pokryty wysokim, łamanym dachem polskim, krytym gontem.

Obejrzeliśmy pozostałości zamku biskupów krakowskich – XIII-wiecznego zamku obronnego. Po zburzeniu w 1455 r. nie został odbudowany. Dziś widoczne są tylko ruiny wieży mieszkalnej. Z zamkiem związane są liczne legendy.

Spacerując po mieście zobaczyliśmy z zewnątrz kościółek św. Jakuba, usytuowany na miejscu średniowiecznego kościoła św. Jana i klasztoru Duchaków z 1298 r.

Opodal cmentarza znajdują się Stodoły Sławkowskie, które tworzą wydzielone ciągi zabudowy, usytuowane poza średniowiecznym centrum miasta. Są charakterystyczne dla miasteczek rolniczych.

Zwiedziliśmy położone przy rynku Muzeum Regionalne, założone w 1976 r. Muzeum mieści się w zabytkowej kamienicy z drugiej połowy XIX w. i prezentuje zbiory na wystawach: „Sławkowskie górnictwo, rzemiosło i handel” – to narzędzia górnicze, lampy górnicze z XVIII w. i początku XIX w., próbki rud ołowiu i srebra, rzeźby świętych z XVII, XIX i początku XX w.; znajdują się też przedmioty codziennego użytku z XVIII i XIX w. jak i narzędzia rolnicze, skrzynie wianowe, stroje ludowe, naczynia gliniane, stare zegary, żelazka; „Początki Sławkowa w świetle wykopalisk archeologicznych”; „Fragment historii Żydów” – księgi hebrajskie z XIX w. i dokumenty Gminy Wyznaniowej Żydowskiej.

Zobaczyliśmy cmentarz żydowski, założony w 1907 r. Wspólnota żydowska wykupiła teren od właściciela dóbr wsi Krzykawka. Cmentarz znajduje się ok. 2,5 km od rynku w Sławkowie, jednak już na ziemi gminy Bolesław.

Na terenie wsi Krzykawka znajduje się pomnik upamiętniający śmierć poległych 5 maja 1863 r. w bitwie powstańczej z Rosjanami. W trakcie walk zginął pułkownik włoski Francesco Nullo oraz polski powstaniec Władysław Romer.

Po południu pojechaliśmy do Olkusza. Olkusz położony na zachodzie Wyżyny Krakowsko – Częstochowskiej nad rzeką Babą. Na terenie Olkusza, ze względu na płytko położone pokłady cynku i ołowiu z domieszką srebra, już we wczesnym średniowieczu rozwinęło się górnictwo W połowie XIII w. miasto zostało wybudowane nad rzeką Babą. Na początku XIV w. miasto otoczono murami. Rozpoczęto rozbudowę kościoła p.w. św. Andrzeja Apostoła. W XV w. wyczerpaniu uległy położone płytko pokłady surowców mineralnych, wtedy zostały wybudowane sztolnie, umożliwiające wydobycie z pokładów na znacznie większej głębokości. W 1579 r. uruchomiono w kamienicy położonej w rynku mennicę królewską. Kres świetności miasta przypadł na XVII w. ponieważ uległy wyczerpaniu złoża kruszców. Miasto nawiedzały liczne pożary. Pospacerowaliśmy po rynku, który obecnie jest w remoncie.

Zwiedziliśmy Muzeum Regionalne PTTK. Mieści się ono w zabytkowej XVI-wiecznej kamienicy. Inicjatywa utworzenia muzeum zrodziła się w 1911 r. wśród działaczy Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Po wybuchu II wojny światowej zbiory rozdzielono i rozdano na przechowanie zaufanym osobom. Muzeum wznowiło działalność w 1958 r. Muzeum posiada eksponaty z dziedziny etnografii, górnictwa, historii, numizmatyki. Wśród zabytków związanych z historią miasta, najciekawsze to najstarszy eksponat – fragment księgi miejskiej Olkusza z1631 r., a ponadto pieczęcie miejskie i herby miasta.

Blisko rynku znajduje się Bazylika Kolegiacka p.w. św. Andrzeja Apostoła. Kościół wybudowano z cegły i miejscowego czerwonego piaskowca na przełomie XIII i XIV w. Jest to gotycka budowla, w której można wyróżnić prezbiterium i trójnawowy korpus. Nawę główną jak i boczne przykrywa wspólny dach – jest to układ halowy. W XV w. dobudowano kaplicę św. Anny, a w XVII w. dobudowano kruchtę i renesansową kaplicę Loretańską. Kościół posiada krzyżowo – żebrowe sklepienie, podtrzymywane przez pięć par ośmiobocznych filarów.

Renesansowy ołtarz główny pochodzi z 1611 r. Umieszczono w nim obraz przedstawiający męczeńską śmierć św. Andrzeja Apostoła oraz obraz Ukrzyżowania Chrystusa. Na ścianach prezbiterium namalowany jest XIV w. fresk przedstawiający alegorie siedmiu uczynków miłosierdzia i siedmiu grzechów głównych.

Wzrok przyciąga bogato zdobiona ambona z 1639 r. z obrazem św. Jana Kantego. Ponad amboną widnieje efektowny baldachim z rzeźbami Chrystusa, Ewangelistów i Apostołów. Najcenniejszym zabytkiem jest gotycki poliptyk z końca XV w. Składa się z szafy środkowej (wewnątrz w centralnej części znajduje się drewniana rzeźba Madonny z Dzieciątkiem z 1480 r.) oraz dwóch par ruchomych, malowanych dwustronnie skrzydeł, z szesnastoma scenami z życia Marii i Chrystusa, namalowany przez Jana Wielkiego, przyjaciela Wita Stwosza. Taka forma jest charakterystyczna dla sztuki późnogotyckiej. Górniczą pamiątką przeszłości miasta jest chrzcielnica w kształcie romańskiego kielicha, wykonana pod koniec XVI w. z olkuskiego ołowiu.

W najbliższym sąsiedztwie bazyliki znajduje się zrekonstruowana baszta – należy do najbardziej charakterystycznych i malowniczych budynków w mieście. Olkusz został otoczony murem obronnym w XIV w. W jego obwodzie umiejscowiono 14 baszt, wybudowanych na planie prostokąta. Mury wzniesione były z czerwonego piaskowca parczewskiego.

Na koniec odwiedziliśmy grób pułkownika Francesco Nullo, który został pochowany na starym cmentarzu w Olkuszu.

Napełnieni ogromną ilością wiedzy, trochę zmęczeni wróciliśmy do Krakowa. Wycieczka była kameralna – 26 osób, lecz z miłą i przyjazną atmosferą.