8. Grybów i okolice

22.11.2008r. "Autokarem z Kołem Grodzkim do Grybowa i okolic"

autor: Krystyna Grdal

opublikowano: 01.12.2008 r.

W piękny zimowy poranek, przy wschodzie słońca, wyruszyliśmy do Grybowa i jego okolic. Gmina Grybów położona jest na terenie Pogórza Rożnowskiego i Ciężkowickiego, Beskidu Niskiego oraz wśród Gór Grybowskich, które wznoszą się na wysokość powyżej 700 m n.p.m. Hydrologicznie jest to obszar dorzecza rzeki Białej, zwanej czasem Białą Dunajcową.

Wycieczkę prowadził pan Przewodnik Edward Fietko. Zaproponował, że w miarę możliwości i czasu, doda ciekawe obiekty poza programem. Słowa dotrzymał i stworzył wycieczkę miłą, ciekawą, pełną atrakcji, a w zależności od pogody bajkowych scenerii.

Trasa naszej wycieczki wiodła przez Bochnię – Nowy Wiśnicz (piękne widoki na zamek) – Muchówkę – Lipnicę Murowaną – Tymową – Melsztyn – Zakliczyn do Jastrzębiej, Szalowej, Grybowa, Polnej, Kąclowej, Wilczysk i Bobowej.

W Jastrzębiej koło Ciężkowic zwiedziliśmy „Graciarnię” otwartą we wrześniu 1977r. Zachowały się tam stare sprzęty domowe i narzędzia rolnicze, wyroby wiejskich rzemieślników: kowali, kołodziejów, bednarzy, garncarzy i szewców. Celem „Graciarni” było zachowanie dawnych tradycji i zwyczajów ludowych.

Zwiedzanie kościołów rozpoczęliśmy od Szalowej. Przed kościołem pan Edward nakreślił ogólne zasady budowania kościołów drewnianych. Są to cenne historycznie i ciekawe architektonicznie budowle, najczęściej konstrukcji zrębowej. Zachowały się w dobrym stanie do czasów współczesnych i stanowią drugie po Norwegi, najstarsze skupisko drewnianych świątyń w Europie.

Drewniane kościoły prezentują różne style architektoniczne: budowane w XV, XVI, XVII w. to kościoły gotyckie i późnogotyckie, natomiast w XVIII w. to kościoły barokowe i późnobarokowe, aż do rokoko.

W prostych i jasnych słowach scharakteryzował style: gotycki i barokowy, ukazał różnice, cechy charakterystyczne, podał jakby „receptę” abyśmy sami rozpoznawali style i umieli przyporządkować do nich kościoły.

Ogólnie kościoły mają konstrukcję zrębową, jeśli są wieże to o konstrukcji słupowej. Konstrukcja od zewnątrz nie jest widoczna, ponieważ jej ściany pokryte są gontami lub szalunkiem. Kościoły zbudowane do końca XVII w. są zawsze orientowane tzn., że prezbiterium skierowane jest na wschód nawiązuje do starożytnego kultu słońca, a w chrześcijaństwie symbolizuje Chrystusa i Jerozolimę.

Do końca XVI w. okna umieszczano wyłącznie po stronie południowej. Było to podyktowane względami klimatycznymi oraz symbolicznymi. Wierzono, że od północy czają się diabły i wszelkie zło.

Kościoły kryto zazwyczaj dachem dwuspadowym, jedno kalenicowym. Później pod koniec XVI i XVII w. dobudowywano wieże, wieżyczki na sygnaturkę, a także często soboty – wsparte na słupach, niskie zadaszenia otaczające kościół. W sobotach chronili się wierni mieszkający daleko, czasem całą noc czekali na Mszę Świętą.

Barokowy kościół p.w. św. Michała Archanioła w Szalowej pochodzi z XVIII w. Kościół jest trójnawowy, o konstrukcji zrębowej z fasadą dwu wieżową. W szczycie fasady znajduje się figura św. Michała Archanioła w walce z diabłem. W prezbiterium znajduje się piękna polichromia. Na uwagę zasługują:

- drewniane późnobarokowe ołtarze kolumnowe z dekoracją rokokową

- chrzcielnica z czarnego marmuru.

Kościół wytypowany został w 2000r. do wpisania na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Następnie pojechaliśmy do Grybowa, położonego na wysokim brzegu nad Białą. Grybów jest miastem założonym przez Kazimierza Wielkiego w 1340r., na skrzyżowaniu szlaków handlowych na Ruś i Węgry. Zwiedziliśmy starą Plebanię pochodzącą z 1699r., posiadającą bogate zbiory sztuki kościelnej . Obecnie pełni funkcje Muzeum Parafialnego. Wśród eksponatów na uwagę zasługują: gotycki obraz św. Zofii z córkami z ok. 1460r. oraz późnogotycki obraz Świętej Rodziny. Znajduje się tu wiele rzeźb i wyrobów rzemiosła artystycznego, między innymi naczynia liturgiczne.

W miejscowości Polna zwiedziliśmy kościół p.w. św. Andrzeja Apostoła. Jest to drewniany, gotycki kościół z XVI w., przebudowany w XIX w. W latach 60 XX w. w prezbiterium odkryto polichromię z XVI w. Ukazuje ona cykl 29 scen z życia i męki Pana Jezusa. Na ścianie bocznej nad drzwiami, znajduje się scena ścięcia św. Jana. W ołtarzu głównym jest zabytkowy, późnorenesansowy obraz NMP Wspomożenia Wiernych. Do zabytków należy zaliczyć również ambonę z XVIII w.

Następną miejscowością była Kąclowa. Przy okazji zwiedzania miejscowego kościoła pan przewodnik wspomniał o stylu polskim, zakopiańskim, który stworzono, aby przeciwstawić się wkraczającemu budownictwu szwajcarskiemu (np. wille w Zakopanym czy Nałęczowie).

Kościół p.w. św. Wojciecha Biskupa został zbudowany w latach 1926-29 według projektu Z. Maczeńskiego. Jest jednonawowy, konstrukcji zrębowo-słupowej, oszalowany, zaprojektowany w tradycji dawnego budownictwa regionalnego. Wieża o konstrukcji słupowo-ramowej jest zwieńczona latarnią z kopułką. Nawę i prezbiterium nakrywa dach z błahy, na którym znajduje się wieloboczna sygnaturka. Po bokach nawy są podcienia. Wnętrze kościoła nakryte jest częściowo stropem płaskim, a częściowo pozornym kolebkowym.

Gdy delikatnie zaczęło się ściemniać pojechaliśmy do Wilczysk. Po drodze oglądaliśmy przepiękny zachód słońca. Wieś założona w 1328r. na szlaku handlowym zwanym Drogą Węgierską. Pierwsza wzmianka o kościele p.w. św. Stanisława Biskupa została zapisana w ok. 1470r. Kościół jest drewniany, konstrukcji zrębowej, oszalowany i pokryty gontem. Na zewnętrznej ścianie prezbiterium umieszczona jest barokowa grupa Ukrzyżowania z XVIII w. Dachy nad prezbiterium, nawą i przedsionkami są dwuspadowe. Nad prezbiterium znajduje się wieżyczka na sygnaturkę z latarnią nakrytą hełmem ostro słupowym. Wyposażenie wnętrza to:

- ołtarz główny rokokowy z XVIII w. z obrazem św. Stanisława Biskupa wskrzeszającego Piotrowina

- ołtarze boczne: lewy barokowy, prawy późnobarokowy

- chrzcielnica gotycka, kamienna z 1486r.

- ambona z XIX w.

Wracając z kościoła spotkała nas zawieja śnieżna, do autobusu wróciliśmy jak „żywe bałwany”.

Nadprogramowym punktem wycieczki była Bobowa. W rynku w Bobowej krajobraz był jak z bajki: ogromne czapy świeżego śniegu pokrywały iglaste drzewa i zaświecone latarnie. Miało się wrażenie jakby za chwilę miała rozpocząć się Wigilia.

Wśród licznych zabytków Bobowej zwiedziliśmy synagogę. Znajduje się ona niedaleko rynku, w linii dawnych murów obronnych. Obecnie stanowi jeden z najcenniejszych zabytków żydowskiej architektury sakralnej w Polsce. Została zbudowana w 1756r.. Synagoga w Bobowej jest czynnym miejscem kultu, nabożeństwa odbywają się sporadycznie, podczas pielgrzymek chasydów.

Budynek synagogi jest murowany, z kamienia, na planie prostokąta w stylu barokowym. Główna sala modlitewna nakryta jest dziewięcio-polnym sklepieniem, wspartym na czterech słupach, pomiędzy którymi stoi drewniana bima. Na ścianie wschodniej zachowała się pięknie zdobiona stiukowa oprawa Aron-ha-kodesz, pochodząca z lat 1777-78, najlepiej zachowana w Małopolsce. W centralnej części znajduje się wnęka na zwoje Tory. Synagoga została wpisana do krajowego rejestru zabytków w 1968 i 1988r.

Pełni wrażeń po zwiedzeniu tylu obiektów, doceniając zasługi pana Przewodnika, wyruszyliśmy w drogę powrotną. Ponieważ była trudna (opady śniegu, ślisko) dzięki dużym umiejętnościom Pana kierowcy, szczęśliwie wróciliśmy do domu.