2. Słowacja - Lewocza

23.07.2011r. "Zwiedzamy Lewoczę"

autor: Krystyna Grdal

opublikowano: 08.08.2011 r.

Wśród deszczowych dni lipca, sobota 23 lipca powitała nas piękną pogodą. Z Kołem Grodzkim pojechaliśmy na Słowację, do Lewoczy. Droga nasza prowadziła „zakopianką”, przy dobrej widoczności podziwialiśmy Babią Górę z Pasmem Policy i Tatry. Granicę przekroczyliśmy w Jurgowie. Wycieczkę prowadziła Przewodniczka Elżbieta Woźniak. Zainteresowana historią i językami słowiańskimi, przybliżyła nam wiele ciekawostek związanych z Lewoczą.

Lewocza to miasto powiatowe we wschodniej Słowacji, w kraju preszowskim na Spiszu, leży na wysokości 570 m n.p.m. u południowych podnóży Gór Lewockich. Pierwsze osady w miejscu obecnego miasta, powstały przed XII w. Gdy Król węgierski w latach 1241 – 1242 sprowadził Sasów, ziemie spiskie wówczas odżyły. Niemieccy koloniści założyli miasto, o którym pierwsza, pisemna wzmianka pochodzi z 1249 r. Budowę tak dużego i bogatego miasta, umożliwiło osiedlenie na Spiszu już od XII w. kolonistów niemieckich, którzy w stosunku do miejscowej ludności, stanowili grupę uprzywilejowaną. Posiadali wolność majątkową i osobistą, prawo do korzystania z pól, lasów i kopalń, mogli bez ograniczeń handlować i zajmować się rzemiosłem.

Rozwojowi Lewoczy sprzyjało też korzystne położenie na skrzyżowaniu międzynarodowych traktów handlowych, które łączyły Wschód z Europą północną i południową oraz Bałkany z Morzem Bałtyckim. Handlowano z Krakowem, Wenecją i miastami Hanzy.

W związku z tym dużą rolę w rozwoju miasta odegrało prawo składu, otrzymane w 1321 r. od króla. Oznaczało to, że wszyscy przejeżdżający kupcy musieli zatrzymać się w mieście, zapłacić stosowne opłaty i sprzedawać swój towar. Powodowało to duże znaczenie Lewoczy, porównywalne do Krakowa i Wrocławia. Lewocza najsilniej rozwijała się w XIV i XV w., dochody przeznaczano na rozwój architektury, kultury i sztuki.

Miasto było ogrodzone murem. Zachował się w dużej mierze potężny system fortyfikacji o długości 2,5 km. Tworzy go miejscami wysoki na 8 m mur wewnętrzny, za nim wolny pas ziemi o szerokości ok. 5 m i kolejny mur o wysokości 2 m. Za murem znajdowała się głęboka i szeroka fosa. Fortyfikację wzmacniało 16 baszt, do miasta wchodziło się bramami. Do dzisiaj zachowało się 5 baszt. W jednej z nich znajduje się Brama Koszycka, przez którą wjechaliśmy do miasta.

Zwiedzanie rozpoczęliśmy od Muzeum Mistrza Pawła. Jest to dom z gotyckim, łamanym sklepieniem w przedniej izbie. Mistrz Paweł z Lewoczy jest zaliczany do najwybitniejszych w świecie rzeźbiarzy z okresu późnego gotyku. Nie wiadomo gdzie się urodził i gdzie uczył rzemiosła. Jest prawdopodobne, że pracował jako czeladnik w pracowni Wita Stwosza w Norymberdze, gdyż znał sztukę niemiecką i często do niej nawiązywał. W Lewoczy pojawił się po 1500 r. Mieszkał w domu przy Rynku, gdzie pracował do końca życia.

Pozostawił dzieła w wielu miejscowościach wschodniej i środkowej Słowacji np. w Preszowie, Bardejowie, Bańskiej Bystrzycy i innych. Wszystkie dzieła odznaczają się wysokim kunsztem rzeźbiarskim, malarskim i złotniczym. Jego ołtarze mają architekturę kolumnową. Postacie, zwłaszcza Madonny są majestatyczne, eleganckie, pełne spokoju. Życiu i twórczości tego słynnego, słowackiego artysty poświęcona jest stała ekspozycja.

Następnie odbyliśmy spacer po rynku. Ma on kształt prostokąta, otaczają go w większości renesansowe domy mieszczańskie zbudowane przeważnie XIV i XV w. Domy były jednopiętrowe, nad piętrem lokowano spichlerz do przechowywania zboża. Obszerne piwnice służyły do składowania wina.

Wśród domów wyróżnia się zwieńczony renesansową attyką tzw. Dom Thurzy. Obecny wygląd nadano mu w 1824 r. Jego fasada ozdobiona jest herbami dawnych właścicieli. Cenny jest dom kronikarza Haina, na piętrze zachował się renesansowy portal z 1530 r., przypuszczalnie dzieło mistrza Pawła. Obecnie jest to siedziba Muzeum Spiskiego.

Na północnej pierzei rynku wyróżnia się dawny Duży Dom Żupny, postawiono go latach 1806 – 1826 w stylu klasycystycznym wg projektu Antona Povolnego z Egeru. Pierwsze piętro ozdobione jest reliefami z portretami filozofów greckich i rzymskich oraz alegoriami gospodarki, sztuki i nauki. Obok stoi tzw. Mały Dom Żupny, mieszczący obecnie archiwum miejskie. Naprzeciw domów żupnych stoi pomnik L. Stura.

Na rynku znajduje się zabytkowy Ratusz, wybudowany w XV w. pierwotnie był gotycki. Po wielkim pożarze w 1550 r., w którym spłonęło całe archiwum miejskie, odbudowano go w latach 1551 – 1559 w stylu renesansowym. W 1615 r. dobudowano późnorenesansowe arkady na parterze i krużganki na piętrze. Między oknami na południowej ścianie budynku znajdują się XVIII-wieczne malowidła, które symbolizują cnoty obywatelskie: wstrzemięźliwość, roztropność, odwagę, cierpliwość i sprawiedliwość. Ratusz jest obecnie połączony z renesansową wieżą, wzniesioną, w 1656 – 1661, która służyła jako dzwonnica miejska, w XVIII w. ozdobiona została elementami barokowymi. W pomieszczeniach na I piętrze ratusza mieści się Muzeum Spiskie – skupia się na historii, historii sztuki i etnografii Spiszu. Obok ratusza stoi kuta „klatka hańby” z 1600 r., w której umieszczano głównie występne niewiasty.

Wstąpiliśmy do kościoła p.w. św. Jakuba, jest on drugi pod względem wielkości

na Słowacji. Pierwotnie na miejscu starszego kościoła, zbudowano kościół gotycki w XIV w. Razem z nim wybudowano gotycką kaplicę św. Jerzego. Obok wysoka wieża pochodząca z I połowy XIX w. jest najwyraźniejszym elementem pejzażu miasta.

Kościół jest trójnawowy, typu halowego. Sklepienie krzyżowo – żebrowe spoczywa na 12 kolumnach. Na ścianach znajdują się trójdzielne, gotyckie okna z witrażami. Do kościoła przylegają dwie kruchty, południowa ze sklepieniem gwiaździstym, północna z żebrowym.

Najcenniejsze jest wyposażenie wnętrza, które w większości zachowało się z okresu od XIV do XVI w., znajdują się również cenne malowidła ścienne z końca XIV w. oraz duże cykle: Moralitety i Legenda o św. Dorocie. Bogatą dekorację freskową ma prezbiterium, przedstawia proroków i apostołów, a nad nimi motywy eucharystyczne. Za ołtarzem widoczna jest Grupa Ukrzyżowania. W kościele do naszych czasów zachowało się 11 ołtarzy gotyckich i renesansowych.

Wśród nich wyróżnia się liczący 18,6 m gotycki ołtarz główny, który jest najwyższym drewnianym ołtarzem na świecie. Odznacza się wyważoną architekturą, wychodzącą z kształtu trójkątów i kręgów. Dominuje w nim złoto jako symbol Boga i wieczności. Na predelli w sposób realistyczny przedstawiona jest Ostatnia Wieczerza. Skrzynię główną ołtarza wypełniają nadnaturalnej wielkości figury Madonny z Dzieciątkiem, św. Jakuba i św. Jana. W szczycie ołtarza, który sięga sklepienia, znajdują się pochodzące z 1370 r. figury 12 apostołów. Na odkrytej, przedniej stronie skrzydeł ołtarza, widać reliefy, przedstawiające sceny z życia apostołów po Wniebowzięciu Chrystusa.

Obok ołtarza głównego na uwagę zasługują także inne ołtarze: renesansowy ołtarz świętych Janów z 1520 r., renesansowy ołtarz św. Anny z 1516 r., gotycko – renesansowy ołtarz św. Mikołaja z 1507r., ołtarz Bożego Narodzenia – wszystkie wykonane przez Mistrza Pawła. Dużymi walorami artystycznymi odznacza się wykonana przez Krzysztofa Kollmitza z Ołomuńca barokowa ambona, jej dekoracja symbolizuje powstanie chrześcijaństwa. Przypuszczalnie z tego samego okresu pochodzą organy, wykonane w pracowni krakowskiego organmistrza Hansa Hummela.

W kościele stoi kilka gotyckich i renesansowych stalli, niektóre są intarsjowane. Jest wiele cennych epitafiów z XIV – XIX w., wśród których wyróżniają się epitafia Thurzonów. Obok znajduje się chrzcielnica z brązu pochodząca z ok. 1400 r. Cenny jest również zbiór gotyckich przedmiotów liturgicznych oraz monstrancje barokowe wykonane przez lewoczańskiego złotnika J. Szilassy’ego.

W 2009 r. zabytki Lewoczy zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Po południu pojechaliśmy oglądać Spiski Zamek. Nad miejscowością Spiskie Podhradie, na wysokości 634 m n.p.m., na wapiennej skale, przewyższającej okoliczny teren o ok. 200 m góruje zamek. Zabytkowy kompleks zamkowy z przełomu XI i XII w. jest zaliczony do największych tego typu w środkowej Europie, zajmuje powierzchnię ok. 4 ha.

Początkowo pełnił rolę twierdzy granicznej państwa węgierskiego, potem od XVI w. stał się siedzibą żupanów spiskich. W 1780 r. zamek zniszczył pożar i zamek zamienił się w ruinę. Obecnie część murów została wyremontowana i przystosowana do zwiedzania. Wraz z okolicznymi zabytkami średniowiecznymi wpisany jest na listę UNESCO.

Pobyt w średniowiecznym mieście bardzo nam się podobał. Zadowoleni wróciliśmy do Krakowa, podziwiając po drodze góry w zachodzącym słońcu.