Borgelenschans / Waterschans

HISTORISCH:  

1607, 22 november. Folio 206 (Schepenbank Lummen Loons recht nr. 78) : Daneel Lueckens draagt op tot behoef van Lenaerdt Van Swartebroeck huis en hof in Schuelen aan de kerk gelegen, grenzend de straat 1), het kerkhof 2), de Mierstege 3) en de schutterskamer 4). Voor 60 rinsgulden BB eens te betalen op datum van gichten, boven alle opstaande lasten. Omdat Daneel een onderpand gesteld heeft voor 25,5 rinsgulden BB jaarlijks die Henric Paesmans kinderen daarop jaarlijks trekken, draagt Lenaerdt als contraborg tot behoef van Daneel een rente op van 6 rinsgulden jaarlijks zoals hij trekt op huis en hof van Henrick Clavers in Schuelen; nog 2 heikes aan de schans van Schuelen gelegen waarvan hij het ene heeft gekocht van Cornelis Tuijmelers en het ander van de rector van het Onser Liver Vrouwen altaar in Lummen, als garantie voor het onderpand van Daneel voor deze rente. Lijcop nae landtcoop, godtspenninck een halve reael. Het huis moet dringend gerepareerd worden en Lenaerdt zal het door de wet laten visiteren. Hij zal dan hetgeen nodig is, laten maken. Indien iemand daarna het goed wilde "onderstaen" (vernaderen), zal deze de herstellingskosten moeten terugbetalen.

1608, 03 juli. Folio 227 (RAH Schepenbank Lummen nr. 77) : De kinderen van Anthonis Swinnen zaliger verwekt bij Beatrix Vanden Roeij zaliger, namelijk Claes, Geert en Catlijn Swinnen met haar voor deze akte verleende momber Jan Persoons, delen de goederen achtergelaten door hun oom Willem Vanden Roeij zaliger. De deling gebeurde op 28 oktober 1605. Het deel van dochter Catlijn vermeldt:

Catlijn Swinnens deel: 1) een huis staande op de Borchlijn schans, belast aan Henrick Everaerts met 30 stuivers jaarlijks; een stuk broek genaamd "den Woumans Driessch", groot 5 zillen; nog "de Roemsche Heij" 4 vat saeijens groot; een beempdeke genaamd "het Plesken" een vat saeijens groot; een bosje genaamd "het Breebroexken" van een half boender groot en geldt in Berbroeck op Simonis et Juda een halve penninck. Deze deling is belast met "den Woumans Driessch" aan de legaten in Wuijstherck jaarlijks en erfelijk 5 gulden; nog aan de Bogaerden van Diest jaarlijks 2,5 gulden. Catlijn moet nog jaarlijks 10 stuivers betalen, die Geert van zijn deling jaarlijks geldt van de stege op de Stap, "deur merckelicke oirsaecke geresen vanden clooster van Orienten". Aan de kerk van Schuelen moet ze 7,5 stuivers geven en de grondcijns op alle percelen.

Deze deling werd genoteerd in Schuelen op de Borchlijn schans in het woonhuis van Catlijn Swinnen voorschreven in presentie van Lenaerdt Vander Eijcken, Reijnder Pouls, Jan Hueveners, Lieben Hueveners, Jacob Smeets, Daneel Loeijns en meer andere. Ondertekend door C. Swinnen.

Schepenbank Lummen Loons recht Schulen en Koersel: 1625, 06 november. Blz. 205v:

Niclaes Meynen heeft opgedragen aan Peeter Aerdts de voorschreven 6 rinsgulden en 10 stuivers jaarlijks voor 110 gulden Brabants eens. Herman Roelandts ontving dit geld in de naam van Nicolaes in volle betaling van een nieuw huis dat Herman voor Niclaes getimmerd heeft van zijn eigen hout op de schans van Schuelen. Niclaes verklaart dat hij in alles voldaan is en hij kwijt Herman ervan. Tevens kwijt Herman Niclaes van de betaling van het voorschreven huis. Peeter Aerdts is met recht tot de gichte gekomen. Peeter zal het verloop van dit jaar krijgen.

Schepenbank Lummen Loons recht Schulen en Koersel: 1627, 18 maart. Blz. 292v

Henrick Pauwels draagt op aan zijn broer Jan Pauwels de voorschreven rente van 12 rinsgulden aan panden van Herman Roelands in ruil op een huis met toebehoren staande op de schans van Schulen genaamd 'die Beurchel Schans'. Jan accepteert met zijn momber Willem Brugmans. Jan is met zijn voorschreven momber ter gichte gekomen van deze voorschreven rente.

RAH: Schepenbank Lummen # 82 - 1637, 03 september. Folio 129v : Aerdt en Jan Pelsers releveren een stuk land in Schuelen op de Stap gelegen, genaamd "die Heije"; een stuk broek of "weije wassch” gelegen aan de Water Schans en genaamd "den Bouwmans Driessch"; 9 gulden staande aan panden van mr. Willem Neven in Schuelen gelegen. Deze goederen zijn na de dood van hun moeder Margareta Ceustens op hen verstorven.

RAH: Schepenbank Lummen # 84 - 1646, 08 maart. Folio 10v: Voor recht verscheen Jan Pelsers van Herck, die tot behoef van Hubert Le Roij een jaarlijkse rente van 26 gulden 17 stuivers 1 halve opdraagt. Deze rente heeft hij op panden van Petrus Tielens gehypothekeerd staan. Pand: een beempt genaamd "den Wauwmans Driesch" in Schuelen aan de waterschans gelegen.

Ook op 24.07.1654 verwijst een notariële akte naar "de waterschans in Schuelen". In een testament van 10.11.1654 schenkt Frans Smans het schanshuis op de Borgelen schans aan zijn broers Dries en Geert. De "Burger-" (Borgeren-) of Borgelenschans bevond zich in het Schulens Broek. Ze wordt vermeld in de rubriek 'brandschatting' van de gemeenterekeningen van 1681-1687 (RAH, Archief van de gemeente Schulen OR).

Akte van 1661, 31 maart (Pagina 351): Uit kracht van procuratie gegeven door Huybrecht Le Roij burgemeester van Herck op 30 maart 1661, ondertekend P. Wintmolders notaris, kwijt Fredrick Hermans aan Peeter Tielens een rente van 26 gulden 17 stuivers een halve jaarlijks op diens panden. Het gaat om “den Wauwen Dries” onder Schuelen aan de waterschanse gelegen. Le Roij heeft het kapitaal en alle verlopen van de rente ontvangen.

Nota. De eerste gichte is van 3 maart 1654 als Jan Pelsers Peeter Tielens “den Wauwen Dries” gicht.

De schans wordt verder vernoemd als "Borgelomsche Schans" en als "Borgelijnsche Schanse" in een akte van 18.12.1713.

RAH - Schepenbank Lummen # 91 - 1769, 30.06. Folio 154v: Notaris L.M. Hermans legt een akte neer in de naam van de heer Joannes Hussen, door hemzelf beschreven op 14.06.1769. Het gaat om de verkoop van o.a. een perceel genaamd “den Hoogen Dries” onder Schuelen gelegen omtrent de Borghe Schans nu Waterschans genaamd.

Een akte van 09.12.1777 vermeldt de Sint Jorisschans en verwijst verder naar de 'Voorts schans' en 'die Voerts Schans'. Ging het om deze Burgersschans? Op oudere kaarten (en nu nog) had de Stappersstraat enkele zijstraten: de Beckersvoort (nu Beckersvaart, zijstraat van de Neerstraat), de Eerste Voort en de Tweede Voort. Die eerste voort ligt niet zo ver van de Borgelenschans.

In een acte van 1791 (gichten van de Herkse schepenbank) wordt eveneens verwezen naar de Borgelenschans 'achter die Poterije'. Poterij is de naam van een voormalige hoeve gelegen in de nabijheid van de schans. Deze hoeve is nog weergegeven op de militaire kaart Vandermaelen en in de Atlas der Buurtwegen. Op het digitaal kadasterplan is Poterij nog steeds weerhouden als toponiem. Tevens is in deze acte sprake van een voorschans!

In de Atlas der Buurtwegen zijn er reeds geen grachten meer zichtbaar.

Het lijkt wel de schans met de meeste benamingen.

KARTOGRAFISCH:      (Google+)  

• Kaart:  Kaart uit het Archief van de Raad van Brabant, Rijksarchief Anderlecht, Processen van de gemeenten, 1666. Uittreksel met vermelding van de Schuelen Schrans.

• Kaart: detail van de hogere kaart met weergave van de 'Schuelen Schrans', de Tapstraat (Stappersstraat), den eerste Voort en den tweede Voort.

• Voorstelling van de 'Vatre'-schans op de Villaretkaart van 1748.

• Kaart: Uittreksel uit een kaart van het stromingsgebied van de Demer van J.B.Joris uit 1769 met weergave van het Schulens Broeck. Westelijk zijn de twee Linkhoutse schansen weergegeven, oostelijk de Borgelenschans.

• Kaart: uitvergroting van de Borgersschans. 

• Uittreksel uit deze figuratieve kaart van het Demerbekken, 1769 met detailweergave van de schans

• Kaart: uittreksel uit de Atlas der Buurtwegen. Wanneer men de in de eerste kaart omcirkelde site overbrengt, komt met tot het rood omcirkeld gebied. In 1842-46 was er dan ook al helemaal geen sprake meer van grachten of andere verwijzingen naar een vroegere schans..

• Satellietbeeld: situering van de schanslocatie in het huidige landschap (langs de Slaperstraat). 

• Foto: Ter plaatse bevindt zich nu één groot akkerland waarin alle verdere sporen van de schans zijn verdwenen.

• Kaart: uittreksel uit het digitaal kadasterplan (2012). De voormalige schans besloeg vermoedelijk de perceelsnummers: 106f, 106g, 109a, 104, 110,111. Er is op de kaart geen enkele rechtstreekse verwijzing meer naar de voormalige schans.