1.2
सञ्जय उवाच
दृष्ट्वा तु पाण्डवानीकं व्यूढं दुर्योधनस्तदा ।
आचार्यमुपसङ्गम्य राजा वचनमब्रवीत् ॥ २ ॥
sañjaya uvāca
dṛṣṭvā tu pāṇḍavānīkaṁ
vyūḍhaṁ duryodhanas tadā
ācāryam upasaṅgamya
rājā vacanam abravīt
पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ: padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ
разбиение слов, грамматика слов, значение слов
сан̃джайах̣ ува̄ча — Санджая сказал; (м.р. 1.1) (лиТ, 1.1)
др̣шт̣ва̄ — осмотрев; (ав. деепр.)
ту — но; (ав.)
па̄н̣д̣ава-анӣкам — армию Пандавов; (ср.р. 2.1)
вйӯд̣хам — выстроенную в боевые порядки; (ср.р. 2.1)
дурйодханах̣ — царь Дурьйодхана; (м.р. 1.1)
тада̄ — тогда; (ав)
а̄ча̄рйам — к учителю; (м.р. 2.1)
упасан̇гамйа — подойдя; (ав)
ра̄джа̄ — царь; (м.р. 1.1)
вачанам — речь; (ср.р. 2.1)
абравӣт — произнес (лаГ,1.1) ब्रू{कर्तरि;लङ्;प्र;एक;परस्मैपदी;ब्रूञ्;अदादिः} https://ashtadhyayi.com/dhatu/02.0039?type=ting
अन्वय: anvayaḥ
सञ्जयः उवाच - पाण्डव-अनीकं व्यूढणं दृष्ट्वा , तदा तु आचार्यम् उपसङ्गम्य राजा दुर्योधनः वचनम् अब्रवीत्।
sañjaya uvāca - pāṇḍava-anīkaṁ vyūḍham dṛṣṭvā , tadā tu ācāryam upasaṅgamya , rājā duryodhanaḥ vacanam abravīt
Дословный перевод:
Санджая сказал: армию Пандавов выстроенную завидев, и тогда к Дроначарье подойдя, царь Дурьодхана речь говорил
The Subodhinī commentary by Śrīdhara
sañjaya uvāca dṛṣṭvetyādi | pāṇḍavānāmanīkaṃ sainyaṃ vyūḍhaṃ vyūharacanayā adhiṣṭhitaṃ dṛṣṭvā droṇācāryasamīpaṃ gatvā rājā duryodhano vakṣyamāṇaṃ vacanamuvāca ||2||
Prabhupada
Санджая сказал: Оглядев боевые порядки армии сыновей Панду, царь Дурьйодхана подошел к своему учителю и произнес такие слова.
व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика
सन्धिः
पाण्डवानीकं व्यूढम् - पाण्डवानीकम् + व्यूढम् - अनुस्वारसन्धिः
व्यूढं दुर्योधनस्तदा - व्यूढम् + दुर्योधनस्तदा - अनुस्वारसन्धिः
दुर्योधनः + तदा - विसर्गसन्धिः (सकारः) (३)
(Для объяснения висарга-сандхи в этом курсе мы будем пользоваться Бхатта-сутрами - в скобочках дан номер одной из 5ти сутр, для всех других Сандхи - Панини)
समासः
पाण्डवानीकम् - पाण्डवानाम् अनीकम् , तत् - षष्ठीतत्पुरुषः
कृदन्तः
दृष्ट्वा - दृशिर् + क्त्वा
व्यूढम् - वि + वह् + क्त (कर्मणि)
उपसङ्गम्य - उप + सम् + गम्लृ + ल्यप्
आचार्यः - आ + चर् + ण्यत्। आचरणीयः (सेवनीयः) आचार्यः
वचनम् - वच् + ल्युट् (करणे) उच्यते अनेन इति वचनम्
०२.००३९ (कौमुदीधातुः-१०४४) ब्रूञ् व्यक्तायां वाचि (अदादिः उभयपदी द्विकर्मकः सेट्)
कर्तरि लङ्लकारः (परस्मैपदम्)
अब्रवीत् अब्रूताम् अब्रुवन्
अब्रवीः अब्रूतम् अब्रूत
अब्रवम् अब्रूव अब्रूम
sandhiḥ
pāṇḍavānīkaṃ vyūḍham - pāṇḍavānīkam + vyūḍham - anusvārasandhiḥ
vyūḍhaṃ duryodhanastadā -
vyūḍham + duryodhanastadā - anusvārasandhiḥ
duryodhanaḥ + tadā - visargasandhiḥ (sakāraḥ) (3)
(Для объяснения висарга-сандхи в этом курсе мы будем пользоваться Бхатта-сутрами - в скобочках дан номер одной из 5ти сутр, для всех других Сандхи - Панини)
samāsaḥ
pāṇḍavānīkam - pāṇḍavānām anīkam , tat - ṣaṣṭhītatpuruṣaḥ
kṛdantaḥ
dṛṣṭvā - dṛśir + ktvā
vyūḍham - vi + vah + kta (karmaṇi)
upasaṅgamya - upa + sam + gamlṛ + lyap
ācāryaḥ - ā + car + ṇyat| ācaraṇīyaḥ (sevanīyah) ācāryaḥ
vacanam - vac + lyuṭ (karaṇe) ucyate anena iti vacanam
02.0039 (kaumudīdhātuḥ-1044) brūñ vyaktāyāṃ vāci (adādiḥ ubhayapadī dvikarmakaḥ seṭ)
kartari laṅlakāraḥ (parasmaipadam)
abravīt abrūtām abruvan
abravīḥ abrūtam abrūta
abravam abrūva abrūma
Изучаемые висарга-сандхи:
дурйодханах̣ тада̄ → дурйодханас тада̄ - висарга заменяется на с перед та, тха
Суффикс ктвА
Образовано присоединением [к]твА-пратйаи к основе др̣шт̣ва̄ дРШ+твА
Например:
18.55 - jñātvā - познав
18.68 kṛtvā
4.9 tyaktvā
8.5 muktvā
2.20 bhūtvā
Суффикс лйаП
В составных словах (авйайибхава-самаса), если на первом месте стоит несклоняемая частица (чаще всего это упасарги), то деепричастие образуется присоединением к основе аффикса [л]йа[п] упасан̇гамйа упа+саГ+гам+йа
Например:
1.12 vinadyа
1.20 udyamya
1.27 samīkṣya
1.35 nihatya
1.46 visṛjya
Изучать тему: 5.2.6 Группа суффиксов, образующих अव्ययम् - क्त्वा ktvā , ल्यप् lyap , तुमुन् tumun