जीवन्मुक्तिगीता jīvanmuktigītā

Примечание по этому документу:

в этом документе за основу мы взяли русский перевод, опубликованный на сайте https://scriptures.ru/jm_gita.htm . Помимо этого, мы сохранили текст как он есть на Санскрите с некоторыми вариациями в стихах, а также с комментариями, как он опубликован на сайте https://sa.wikisource.org/wiki/जीवन्मुक्तिगीता

Однако, по ходу документа мы убрали «литерутурный» подход к переводу, и приблизили перевод максимально близко к тексту Санскрита. Там, где это было невозможно сделать, мы оставили и летаратурный перевод, и близкий к тексту перевод, и сделали перевод комментария для разъяснения понятий. Мы не стали переводить каждый комментарий, потому что комментарии в основном близки к самому стиху (перевели лишь несколько комментариев, раскрывающих термины).

सर्वभूतान्तरस्थ्याय नित्यमुक्तचिदात्मने ।

प्रत्यच्चैतन्यरूपाय मह्यमेव नमो नमः ॥

sarva-bhūtāntarasthyāya nitya-mukta-cid-ātmane |

pratyac-caitanya-rūpāya mahyam eva namo namaḥ ||

Тому, Кто пронизывает всё творение, Извечно Свободному Чистому Сознанию, Истинному Знанию, не отличающемуся от моей высшей Сущности – поклоны.

सर्वभूतानर्वर्तिने नित्यमुक्तचिद्स्वरूपिणे सर्वसाक्षिणे मह्यमेव

स्वात्मन एव नमः । नम इति द्विरुक्तिः आदरार्थम् ॥

sarvabhūtānarvartine nityamuktacidsvarūpiṇe sarvasākṣiṇe mahyameva

svātmana eva namaḥ | nama iti dviruktiḥ ādarārtham ||

जीवन्मुक्तिश् (मुक्तो - ख)च या मुक्तिः सा मुक्तिः पिण्डपातने ।

या मुक्तिः पिण्डपातने सा मुक्तिः शुनिशूकरे (सूकरे - क)॥ १॥

jīvanmuktiś (mukto - kha)ca yā muktiḥ sā muktiḥ piṇḍapātane |

yā muktiḥ piṇḍapātane sā muktiḥ śuniśūkare (sūkare - ka)|| 1||

Дживанмукти – это получение освобождения ещё при жизни тела. [Это определённое состояние сознания, иначе бы] осовобождение достигалось и животными, такими как собаки и свиньи (śuniśūkare), при оставлении физического тела (piṇḍapātane)

जीवन्मुक्तिरिति या मुक्तिरुच्यते सा यदि पिण्डपातन परा तर्हि

सा मुक्तिः सूकरादिष्वपि प्रसक्ता भवतीत्यर्थः ।

पिण्डपातनं न जीवन्मुक्तिरिति भावः ॥

jīvanmuktir iti yā muktir ucyate sā yadi piṇḍapātana parā tarhi

sā muktiḥ sūkarādiṣvapi prasaktā bhavatītyarthaḥ |

piṇḍapātanaṃ na jīvanmuktiriti bhāvaḥ ||

जीवः शिवः सर्वमेव भूतेष्वेवं (भूते भूते - ख) व्यवस्थितः ।

एवमेवाभिपश्यन् हि (एवमेव पश्यति यो - ख) जीवन्मुक्तः स उच्यते ॥ २॥

jīvaḥ śivaḥ sarvam eva bhūteṣvevaṃ (bhūte bhūte - kha) vyavasthitaḥ |

evamevābhipaśyan hi (evameva paśyati yo - kha) jīvanmuktaḥ sa ucyate || 2||

Джива (индивидуальное я) – это Сам Шива (Всеобщее Я, Бог), и Это зрит себя во всех существах и испытывает единство со всем сущим. Тот, кто видит только это все именно таким образом, считается дживанмуктой – освобождённым при жизни.

जीव इति यः सः सर्वभूतेष्वपि शिवत्वेनैव व्यवस्थितः शिव एव । तज्ज्ञानी जीवन्मुक्त इत्यर्थः ॥

jīva iti yaḥ saḥ sarvabhūteṣvapi śivatvenaiva vyavasthitaḥ śiva eva |

tajjñānī jīvanmukta ityarthaḥ ||

एवं ब्रह्म जगत्सर्वमखिलं भासते रविः ।

संस्थितं सर्वभूतानां जीवन्मुक्तः स उच्यते ॥ ३॥

evaṃ brahma jagat sarvam akhilaṃ bhāsate raviḥ |

saṃsthitaṃ sarvabhūtānāṃ jīvanmuktaḥ sa ucyate || 3||

Как солнце освещает весь мир, так и пронизывающий все творения и неотделимый от них Брахман (Бог) озаряет весь мир. Тот, кто осознаёт это, считается дживанмуктой.

यथा रविः सर्वं जगद्भासते एवं ब्रह्म सर्वभूतानामात्मत्वेन

संस्थितं सदखिलं भासते प्रकाश्यति । एवमेवान्हिपश्यन् इत्यनुवर्तते ।

सः तादृशः ज्ञानी जीवन्मुक्त इत्युच्यते इत्यर्थः ॥

yathā raviḥ sarvaṃ jagadbhāsate evaṃ brahma sarvabhūtānāmātmatvena

saṃsthitaṃ sadakhilaṃ bhāsate prakāśyati | evamevānhipaśyan ityanuvartate |

saḥ tādṛśaḥ jñānī jīvanmukta ityucyate ityarthaḥ ||

एकधा बहुधा चैव दृश्यते जलचन्द्रवत् ।

आत्मज्ञानी तथैवैको जीवन्मुक्तः स उच्यते ॥ ४॥

ekadhā bahudhā caiva dṛśyate jala-candravat |

ātma-jñānī tathaivaiko jīvanmuktaḥ sa ucyate || 4||

Как луна, которая кажется множественной, отражаясь в воде прудов, озёр, рек и горшков, и всё же при этом является одной единственной сущностью, так и Атман [высшее Я – кажется множественным, когда Он принимает различные формы, оставаясь единым и неделимым]. Только тот, кому ведома истина Атмана, считается дживанмуктой – освобождённым при жизни.

जलचन्द्रवज्जले चन्द्रः यथानेकधा दृश्यते तथैव एकः आत्म ।

उपाधिभेदेन इत्यध्याहारः.... एकधा बहुधा चैव दृश्यते । एवमात्मानं

यो जानाति सः आत्मज्ञानी जीवन्मुक्त इत्युच्यते ॥

jalacandravajjale candraḥ yathānekadhā dṛśyate tathaiva ekaḥ ātma |

upādhibhedena ityadhyāhāraḥ.... ekadhā bahudhā caiva dṛśyate | evamātmānaṃ

yo jānāti saḥ ātmajñānī jīvanmukta ityucyate ||

सर्वभूते स्थितं ब्रह्म भेदाभेदो न विद्यते ।

एकमेवाभिपश्यंश्च (पश्यति - ख)जीवन्मुक्तः स उच्यते ॥ ५॥

sarvabhūte sthitaṃ brahma bhedābhedo na vidyate |

ekam evābhipaśyaṃśca (paśyati - kha)jīvanmuktaḥ sa ucyate || 5||

Брахман неотъемлемо присущ всему сущему. По этой причине в Нём нет ни различий, ни тождественности, или, другими словами, Он не может быть определён в терминах различий (бхеда), отсутствия различий (абхеда) или различия-тождественности (бхеда-абхеда). Тот, кто зрит Брахмана именно таким, считается дживанмуктой – освобождённым при жизни.

ब्रह्म सर्वभूतस्थितम् । यत्र भेदोऽभेदः भेदाभेदो न विद्यते ।

तदेकमेव । एवमभिपश्यंश्च यः स जीवन्मुक्त इत्युच्यते ॥

brahma sarvabhūtasthitam | yatra bhedo'bhedaḥ bhedābhedo na vidyate |

tadekameva | evamabhipaśyaṃśca yaḥ sa jīvanmukta ityucyate ||

तत्त्वं क्षेत्रं व्योमातीतमहं क्षेत्रज्ञ उच्यते ।

अहं कर्ता च भोक्ता च जीवन्मुक्तः स उच्यते ॥ ६॥

tattvaṃ kṣetraṃ vyomātītam ahaṃ kṣetrajña ucyate |

ahaṃ kartā ca bhoktā ca jīvanmuktaḥ sa ucyate || 6||

Литературный перевод: Природа Реальности такова: тонкое тело превосходит ограничения пространства. Всевышнее Существо – душа в этом тонком теле. Я есть деятель, и переживающий опыт. Тот, кто знает, что это так, считается дживанмуктой – освобождённым при жизни.

Перевод, основанный на комментарии (см.ниже): Таттвасварупа (природа Истины) такова. Кшетра (поле деятельности) превосходит ограничения пространства, Параматму (высшее Я) называют кшетрагйа (знающий поле деятельности). Картритва (состояние «я-деятель») и бхоктртва (состояние «я-испытываю опыт») принадлежат ей. Тот, кто познал это так, называется дживанмукта.

Комментарий:

तत्त्वस्वरूपमेवास्ति । क्षेत्रमाकाशातीतं, परमात्म क्षेत्रज्ञः ।

कर्तृत्वं भोक्तृत्वं च तस्यैव । एवं यो विजानाति सः जीवन्मुक्त उच्यते ॥

tattvasvarūpamevāsti | kṣetramākāśātītaṃ, paramātma kṣetrajñaḥ |

kartṛtvaṃ bhoktṛtvaṃ ca tasyaiva | evaṃ yo vijānāti saḥ jīvanmukta ucyate ||

कर्मेन्द्रियपरित्यागी ध्यानवर्जितचेतसः (चेतसम् - ख)।

अत्मज्ञानी तथैवेको जीवन्मुक्तः स उच्यते ॥ ७॥

karmendriya-parityāgī dhyāna-varjita-cetasaḥ (cetasam - kha)|

atmajñānī tathaiveko jīvanmuktaḥ sa ucyate || 7||

Тот, кто отринул чувства и ум, чей разум более не созерцает объекты и кто осознал своё высшее Я (стал Атма-гйани), считается дживанмуктой.

कर्मेन्द्रियपरित्यागी स्वस्वव्यापाररहितानि ज्ञानेन्द्रियाणि कर्मेन्द्रियाणि चकुर्वन् तानि परित्यजतीत्यर्थः।

तथ्हा चेतोऽपि विषयध्यानवर्जितं करोत्येवमद्वयं जानाति यः सः जीवन्मुक्तः॥

karmendriyaparityāgī svasvavyāpārarahitāni jñānendriyāṇi karmendriyāṇi

cakurvan tāni parityajatītyarthaḥ | tathhā ceto'pi viṣayadhyānavarjitaṃ

karotyevamadvayaṃ jānāti yaḥ saḥ jīvanmuktaḥ ||

शरीरं (तत्त्वम्) केवलं कर्म (कर्मो - ख) शोकमोहादिवर्जितम् ।

शुभाशुभपरित्यागी जीवन्मुक्तः स उच्यते ॥ ८॥

śarīraṃ (tattvam) kevalaṃ karma (karmo - kha) śoka-mohādi-varjitam |

śubhāśubha-parityāgī jīvanmuktaḥ sa ucyate || 8||

Тот, чья деятельность совершается только для поддержания тела, и свободна от волнения и заблуждения; тот, для кого нет приятного и неприятного, считается дживанмуктой – освобождённым при жизни.

ज्ञानिना यत्कर्म क्रियते तच्छोकमोहादिवर्जितम् । तच्च केवलं

शारीरपरिरक्षणायैव । एवं तेन शुभाशुभादिकं परित्यक्तं भवति । स जीवन्मुक्त उच्यते ॥

jñāninā yatkarma kriyate tacchokamohādivarjitam | tacca kevalaṃ

śārīraparirakṣaṇāyaiva | evaṃ tena śubhāśubhādikaṃ

parityaktaṃ bhavati | sa jīvanmukta ucyate ||

कर्मसर्वत्र आदिष्टं न जानामि च किंचन ।

कर्म ब्रह्म विजानाति जीवन्मुक्तः स उच्यते ॥ ९॥

karma sarvatra ādiṣṭaṃ na jānāmi ca kiṃcana |

karma brahma vijānāti jīvanmuktaḥ sa ucyate || 9||

Тот, кто пришёл к заключению: "мне не известна какая-либо деятельность, которая считалась бы предписанной (священными писаниями)", или, другими словами, тот, кто никогда не воспринимает себя совершающим деяние при совершении какой-либо деятельности, и понимает, что деятельность как таковая – это Сам Брахман, считается дживанмуктой – освобождённым при жизни.

Комментарий:

यः आदिष्टं विध्युक्तम् कर्म न जानाति कर्तृत्वारोपेण कर्मन

करोतीत्यर्थः । अत एव कर्म ब्रह्मस्वरूपमेवेति विजानाति सः जीवन्मुक्तः ॥

yaḥ ādiṣṭaṃ vidhyuktam karma na jānāti kartṛtvāropeṇa karmana

karotītyarthaḥ | ata eva karma brahmasvarūpameveti

vijānāti saḥ jīvanmuktaḥ ||

Тот, кто установленную, предписанную Писаниями деятельность не знает, он не совершает деятельность с чувством картртвы (т.е., не является по сути деятелем) – таково значение. Вся деятельность – это Брахмасварупа (есть природа Брахмана, Сам Брахман), тот кто так знает – он дживанмукта.

चिन्मयं व्यापितं सर्वमाकाशं जगदीश्वरम् ।

सहितं (संस्थितम् - ख) सर्वभूतानां जीवन्मुक्तः स उच्यते ॥ १०॥

cinmayaṃ vyāpitaṃ sarvam ākāśaṃ jagad-īśvaram |

sahitaṃ (saṃsthitam - kha) sarvabhūtānāṃ jīvanmuktaḥ sa ucyate || 10||

Тот, кто осознаёт Джагад-ишвару (Господа творения), как cinmayaṃ - Чистое Сознание, которое пронизывает всё пространство и всех существ, он дживанмукта.

यः जगदीश्वरं चित्स्वरूपमित्याकाशव्यापिनमिति सर्वभूतसहितमित्यपि

जानाति सः जीवन्मुक्त उच्यते ॥

yaḥ jagadīśvaraṃ citsvarūpam ityākāśavyāpinam iti sarvabhūtasahitam ityapi

jānāti saḥ jīvanmukta ucyate ||

अनादिवर्ति भूतानां (अनाद्य व्यक्तभूतानां - ख) जीवः शिवो न हन्यते ।

निर्वैरः सर्वभूतेषु (सर्वभूतानां - ख) जीवन्मुक्तः स उच्यते ॥ ११॥

anādi-varti bhūtānāṃ (anādya vyaktabhūtānāṃ - kha) jīvaḥ śivo na hanyate |

nirvairaḥ sarva-bhūteṣu (sarvabhūtānāṃ - kha) jīvanmuktaḥ sa ucyate || 11||

Джива каждого из творений, существующих с незапамятных времён, – это Сам Шива. Поэтому джива неуничтожима. Не испытывающий ненависти ни к одному существу считается дживанмуктой.

सर्वेषु भूतेषु यः अनादिः जीवः सः शिव एव । अत एव सः न हन्यते ।

अतः सर्वेषु भूतेषु निर्वैरो यः जीवन्मुक्त उच्यते ॥

sarveṣu bhūteṣu yaḥ anādiḥ jīvaḥ saḥ śiva eva | ata eva saḥ na hanyate |

ataḥ sarveṣu bhūteṣu nirvairo yaḥ jīvanmukta ucyate ||

आत्मा गुरुस्त्वं विश्वं (गुरुस्त्वद्विश्वं) च चिदाकाशो न लिप्यते ।

गतागतं (यतागतः - ख) द्वयोर्नास्ति जीवन्मुक्तः स उच्यते ॥ १२॥

ātmā gurustvaṃ viśvaṃ (gurustvadviśvaṃ) ca cid-ākāśo na lipyate |

gatāgataṃ (yatāgataḥ - kha) dvayor nāsti jīvanmuktaḥ sa ucyate || 12||

Высшее Я – это гуру, и это ты сам. Оно есть всё это. Оно – всепронизывающий Дух и ничем не затронуто. Таким образом, у них обоих (джива и Шива) нет появления и исчезновения (gatāgataṃ). Тот, кому ведома эта истина, считается дживанмуктой.

यः गुरुः आत्मा सः त्वं एव । स एव निर्लिप्तः चिदाकाशः । तद् एव

सर्वम् । अत एव तस्य गतागतं गतमागतमागतं गतं वा न विद्यते ।

एवं यः आत्मानं सः जीवन्मुक्त इत्युच्यते ॥

yaḥ guruḥ ātmā saḥ tvaṃ eva | sa eva nirliptaḥ cidākāśaḥ | tad eva

sarvam | ata eva tasya gatāgataṃ gatamāgatamāgataṃ gataṃ vā na vidyate |

evaṃ yaḥ ātmānaṃ saḥ jīvanmukta ityucyate ||

गर्भ-(अन्तर् - ख) ध्यानेन पश्यन्ति ज्ञानीनां मन उच्यते ।

सोऽहं मनो विलीयन्ते जीवन्मुक्तः स उच्यते ॥ १३॥

garbha-(antar - kha)-dhyānena paśyanti jñānīnāṃ mana ucyate |

so'haṃ mano vilīyante jīvanmuktaḥ sa ucyate || 13||

То, что мудрецы видят с помощью гарбха-дхйаны (внутреннего самоисследования) – это ум. [Когда ум сосредотачивается на] Со-хам – "я есмь То", он становится Тем. Так он считается дживанмуктой.

गर्भध्यानेन अन्तर्ध्यानेन इत्यर्थः । एतादृशध्यानेन ज्ञानिनः यत्पश्यन्ति

तदेव ज्ञानिनां मन उच्यते । इदमेव सोऽहं मनः । एतादृशमनोविशिष्टाः

ज्ञानिनः । चिदाकाश इत्यनुवर्तते । तत्र विलीयन्ते । ते तत्र विलयं

यान्तीत्यर्थः । एवं स्थितस्य आत्मतत्त्वस्य ज्ञानीत्यनुवर्तते । सः जीवन्मुक्त इत्युच्यते ॥

garbhadhyānena antardhyānena ityarthaḥ | etādṛśadhyānena jñāninaḥ yatpaśyanti

tadeva jñānināṃ mana ucyate | idameva so'haṃ manaḥ | etādṛśamanoviśiṣṭāḥ

jñāninaḥ | cidākāśa ityanuvartate | tatra vilīyante | te tatra vilayaṃ

yāntītyarthaḥ | evaṃ sthitasya ātmatattvasya jñānītyanuvartate |

saḥ jīvanmukta ityucyate ||

ऊर्ध्वध्यानेन पश्यन्ति विज्ञानं मन उच्यते ।

शून्यं लयं च विलयं जीवन्मुक्तः स उच्यते ॥ १४॥

ūrdhva-dhyānena paśyanti vijñānaṃ mana ucyate |

śūnyaṃ layaṃ ca vilayaṃ jīvanmuktaḥ sa ucyate || 14||

Посредством урдхва-дхйаны (самадхи) они обретают духовное осознание (vijñānaṃ) и это есть ум мудреца. Он также называется пустотой (шуньей), разрушением (лайей) и полным разрушением (вилайей). Тот, кто обрел vijñāna, считается дживанмуктой.

ज्ञानिनः ऊर्ध्वध्यानेन समाधिना यत्पश्यन्ति तद्विज्ञानम् । तत्तेषां मन

उच्यते । तदेव शून्यं लयम् । तदेव विज्ञानम् । तथात्मज्ञान्यात्मानं जानाति

यः सः जीवन्मुक्त उच्यते ॥

jñāninaḥ ūrdhvadhyānena samādhinā yatpaśyanti tadvijñānam | tatteṣāṃ mana

ucyate | tadeva śūnyaṃ layam | tadeva vijñānam | tathātmajñānyātmānaṃ jānāti

yaḥ saḥ jīvanmukta ucyate ||

अभ्यासे (आभाषे - ख) रमते नित्यं मनो ध्यानलयं गतम् ।

बन्धमोक्षद्वयं नास्ति जीवन्मुक्तः स उच्यते ॥ १५॥

abhyāse (ābhāṣe - kha) ramate nityaṃ mano dhyāna-layaṃ gatam |

bandha-mokṣa-dvayaṃ nāsti jīvanmuktaḥ sa ucyate || 15||

Такой (освобожденный) постоянно наслаждается (разной) духовной практикой. Его ум всегда находится в состоянии осознавания (созерцания и медитации), и он свободен от двойственных представлений об обусловленности и освобождении. Он называется дживанмуктой.

यस्य ज्ञानिनः मनः नित्यमभ्यासे श्रवणमनननिदिध्यासनाख्यतपसि

रमते क्रीडति । यस्य मनः ध्यानलयं ध्ह्याने लयं गतं; यस्य

बन्धमोक्षद्वन्द्वं नास्ति सः जिवन्मुक्त उच्यते ॥

yasya jñāninaḥ manaḥ nityamabhyāse śravaṇama-nana-nididhyāsanākhyatapasi

ramate krīḍati | yasya manaḥ dhyānalayaṃ dhhyāne layaṃ gataṃ; yasya

bandhamokṣadvandvaṃ nāsti saḥ jivanmukta ucyate ||

एककी रमते नित्यं स्वभावगुणवर्जितम् ।

ब्रह्मज्ञानरसास्वादी (रसास्वादो - ख) जीवन्मुक्तः स उच्यते ॥ १६॥

ekakī ramate nityaṃ svabhāva-guṇa-varjitam |

brahma-jñāna-rasāsvādī (rasāsvādo - kha) jīvanmuktaḥ sa ucyate || 16||

Тот мудрец, чей ум всегда пребывает в блаженстве, источник которого находится внутри него самого, и кто поднялся над гунами его природы,  такой мудрец, наслаждающийся осознанием Брахмана, считается дживанмуктой.

यस्य ज्ञानिनः मनः इत्यनुवर्तते । नित्यं स्वभावगुणवर्जितं

प्रकृति गुणातीतं, सः ज्ञानी एकाकी रमते आत्मन्येव क्रीडति ।

ब्रह्मज्ञानरसास्वादी ब्रह्माख्यज्ञानरसास्वादी सः जीवन्मुक्त इत्युच्यते ॥

yasya jñāninaḥ manaḥ ityanuvartate | nityaṃ svabhāvaguṇavarjitaṃ

prakṛti guṇātītaṃ, saḥ jñānī ekākī ramate ātmanyeva krīḍati |

brahmajñānarasāsvādī brahmākhyajñānarasāsvādī saḥ jīvanmukta ityucyate ||

हृदि ध्यानेन पश्यन्ति प्रकाशं क्रियते मनः ।

सोऽहं हंसेति पश्यन्ति जीवन्मुक्तः स उच्यते ॥ १७॥

hṛdi dhyānena paśyanti prakāśaṃ kriyate manaḥ |

so'haṃ haṃseti paśyanti jīvanmuktaḥ sa ucyate || 17||

Узревшие посредством медитации внутренний свет в своём духовном сердце превзошли ум и подчинили его. В результате они видят Реальность как Со-хам и Хам-са – "То есмь я" и "я есмь То". Тот, кто осознаёт свою высшую Сущность подобным образом, считается дживанмуктой.

ये ज्ञानिनः हृदि ध्यानेन प्रकाशं पश्यन्ति तैः मनः क्रियते तेषां

मनोऽभिव्यक्तं भवतीति यावत् । तदा ते सोऽहं हंसः इति पश्यन्ति ।

एवमात्मतत्त्वं पश्यन् जीवन्मुक्त इत्युच्यते ॥

ye jñāninaḥ hṛdi dhyānena prakāśaṃ paśyanti taiḥ manaḥ kriyate teṣāṃ

mano'bhivyaktaṃ bhavatīti yāvat | tadā te so'haṃ haṃsaḥ iti paśyanti |

evamātmatattvaṃ paśyan jīvanmukta ityucyate ||

शिवशक्तिसमात्मानं पिण्डब्रह्माण्डम् एव च । (शिवशक्तिर्ममात्मानो पिण्डनि ब्रह्माण्डम् - ख)

चिदाकाशं हृदं मोहं (कृतं सोऽहं - ख) जीवन्मुक्तः स उच्यते ॥ १८॥

śiva-śakti-samātmānaṃ piṇḍa-brahmāṇḍam eva ca | (śivaśaktirmamātmāno piṇḍani brahmāṇḍam - kha)

cid-ākāśaṃ hṛdaṃ mohaṃ (kṛtaṃ so'haṃ - kha) jīvanmuktaḥ sa ucyate || 18||

Гйани видят Шиву (божественный принцип) и Шакти (вселенская энергия) как Единое Целое Я. Микрокосм (тело), макрокосм (брахманду) и иллюзия – всё это Чидакашам, поле Сознания, находящееся в сердце. Тот, кто осознаёт эту истину, считается дживанмуктой.

ज्ञानिनः शिवशक्तिसमात्मानं शिवशक्तिसमः यः आत्मा तमात्मानं

महात्मानम् । पिण्डः शारीरम् । तेन सहितं ब्रह्माण्डं हृदं हृत्स्थं

बन्धकं मोहं च चिदाकाशमिति चैतन्यमेव पश्यन्ति, य

एवमात्मतत्त्वज्ञानी सः जीवन्मुक्त इत्युच्यते ॥

jñāninaḥ śivaśaktisamātmānaṃ śivaśaktisamaḥ yaḥ ātmā tamātmānaṃ

mahātmānam | piṇḍaḥ śārīram | tena sahitaṃ brahmāṇḍaṃ hṛdaṃ hṛtsthaṃ

bandhakaṃ mohaṃ ca cidākāśamiti caitanyameva paśyanti, ya

evamātmatattvajñānī saḥ jīvanmukta ityucyate ||

जाग्रत्स्वप्नसुषुप्तिं च तुरीयावस्थितं सदा ।

सोऽहं मनो विलीयेत (विलीयते - ख) जीवन्मुक्तः स उच्यते ॥ १९॥

jāgrat-svapna-suṣuptiṃ ca turīyāvasthitaṃ sadā |

so'haṃ mano vilīyeta (vilīyate - kha) jīvanmuktaḥ sa ucyate || 19||

Тот мудрец, который превзошёл состояния бодрствования (джаграт), сна со сновидениями (свапна) и глубокого сна без сновидений (сушупти) и всегда пребывает в четвёртом (турия) трансцендентальном состоянии сознания, чей ум всегда медитирует на Со-хам – "я есмь То" и растворён в этом переживании, считается дживанмуктой.

यस्य ज्ञानिनः सोऽहं मनः सोऽहमिति ध्यानैकापरं मनः

जाग्रत्स्वप्नसुषुप्तिमतीत्य सदा तुरीयावस्थितं सच्चिदाकाशपरमात्मनि

विलीयेत सः ज्ञानी जीवन्मुक्त इत्युच्यते ॥

yasya jñāninaḥ so'haṃ manaḥ so'hamiti dhyānaikāparaṃ manaḥ

jāgratsvapnasuṣuptimatītya sadā turīyāvasthitaṃ saccidākāśaparamātmani

vilīyeta saḥ jñānī jīvanmukta ityucyate ||

सोऽहं स्थितं ज्ञानमिदं सूत्रेषु मणिवत्परम् (ज्योतिरूपं निर्मलं - ख सूत्रमभित उत्तरम् - ग)।

सोऽहं ब्रह्म निराकारं जीवन्मुक्तः स उच्यते ॥ २०॥

so'haṃ sthitaṃ jñānam idaṃ sūtreṣu maṇivat param (jyotirūpaṃ nirmalaṃ - kha sūtramabhita uttaram - ga)|

so'haṃ brahma nirākāraṃ jīvanmuktaḥ sa ucyate || 20||

Это сознавание и положение Со-хам - словно бусина-жемчужина на нити Сознания. Со-хам – это Сам Запредельный Брахман, без изменений. Тот, кто знает эту истину, считается дживанмуктой.

इदं सोऽहं स्थितं ज्ञानं सूत्रेषु मणिवच्चिदाकाशे स्थितमित्यन्वयः ।

सोऽहं परं ब्रह्म निराकारम् । एवमात्मज्ञानी यः सः जीवन्मुक्त इत्युच्यते ॥

idaṃ so'haṃ sthitaṃ jñānaṃ sūtreṣu maṇivaccidākāśe sthitamityanvayaḥ |

so'haṃ paraṃ brahma nirākāram | evamātmajñānī yaḥ saḥ jīvanmukta ityucyate ||

मन एव मनुष्याणां भेदाभेदस्य कारणम् ।

विकल्पनैव संकल्पं (संकल्पो - ख) जीवन्मुक्तः स उच्यते ॥ २१॥

mana eva manuṣyāṇāṃ bhedābhedasya kāraṇam |

vikalpanaiva saṃkalpaṃ (saṃkalpo - kha) jīvanmuktaḥ sa ucyate || 21||

Литературный перевод:

Ум обусловливает восприятие множественности и различий мирскими людьми и восприятие единства мудрецами. Тот, кто не воспринимает воображаемую множественность и утвердился в восприятии единства, считается дживанмуктой

Перевод ближе к тексту (основан на комментарии ниже):

Ум является причиной, почему обусловленные люди разделяют все и соединяют [в соответствии с понятиями «я» и «моё»]. Такие представления (викалпана), есть вымысел, противостоящий истине (санкалпа). [Тот, кто в результате знания свободен от викалп и санкалп, а также деления на «я-мое»], он дживанмукта.

Комментарий:

विकल्पना इदमित्थमेवेत्यादि तत्त्वविरुद्धा कल्पना स एव संकल्प इति

प्रसिद्धः । तदेव मनोरूपं सन्मनुष्यानामहं ममेत्यादि

भेदाभेदव्यवहारकारणम् । एवं यो जानाति ज्ञानफलं च

संकल्पराहित्यं तथा च यः सर्वथा संकल्परहितः । सः जीवन्मुक्त इत्युच्यते ॥

vikalpanā idamitthamevetyādi tattvaviruddhā kalpanā sa eva saṃkalpa iti

prasiddhaḥ | tadeva manorūpaṃ san manuṣyānām ahaṃ mametyādi

bhedābhedavyavahārakāraṇam | evaṃ yo jānāti jñānaphalaṃ ca

saṃkalparāhityaṃ tathā ca yaḥ sarvathā saṃkalparahitaḥ |

saḥ jīvanmukta ityucyate ||

Викалпана – «умствование/вымысел», или противоположные Истине заключения по типу «это так» и «это таким образом» [есть, должно быть] – это и известно как санкалпа. Так, будучи в форме ума, [эта викалпана-санкалпана] у мирских людей, погруженных в понятия «я» и «мое», является причиной восприятия и поведения, основывающегося на разделении и объединении. Тот, кто это знает, то и результат его знания  лишен любой санкалпы [ложного умствования], и он сам лишен санкалпаны. Он дживанмукта.

मन एव विदुः प्राज्ञाः सिद्धसिद्धान्त एव च । (विदुःप्राज्ञासिद्धसिद्धान्त - ख)

यदा (सदा - क) दृढं तदा मोक्षो (मोक्ष - ख) जीवन्मुक्तः स उच्यते ॥ २२॥

mana eva viduḥ prājñāḥ siddha-siddhānta eva ca |(viduḥprājñāsiddhasiddhānta - kha)

yadā (sadā - ka) dṛḍhaṃ tadā mokṣo (mokṣa - kha) jīvanmuktaḥ sa ucyate || 22||

Когда ум стабилен, тогда будет освобождение. Это и есть сиддха-сиддханта – Истинное заключение. Это и есть то, что знают осознавшие себя мудрецы. Такой мудрец есть дживанмукта.

यत्प्राज्ञाः ज्ञानिनः विदुः किमिति । यदा मनः सदा दृढं भवति तदैव

मोक्ष इति । स एव च सिद्धसिद्धान्तः । य एवं सिद्धान्तं

वेद सः जीवन्मुक्त उच्यते ॥

yatprājñāḥ jñāninaḥ viduḥ kimiti | yadā manaḥ sadā dṛḍhaṃ bhavati tadaiva

mokṣa iti | sa eva ca siddhasiddhāntaḥ | ya evaṃ siddhāntaṃ

veda saḥ jīvanmukta ucyate ||

То, что знают осознавшие себя мудрецы, что это? Когда ум всегда стабилен, тогда лишь будет мокша. Это и есть сиддха-сиддханта – Истинное заключение. Тот, кто познал это Истинное заключение, тот дживанмукта.

योगाभ्यासी मनः श्रेष्ठोऽन्तस्त्यागी बहिर्जडः ।

अन्तस्त्यागी बहिस्त्यागी जीवन्मुक्तः स उच्यते ॥ २३॥

yogābhyāsī manaḥ śreṣṭho'ntas-tyāgī bahir-jaḍaḥ |

antas-tyāgī bahis-tyāgī jīvanmuktaḥ sa ucyate || 23||

Практикующий йогу обретает совершенный ум. АнтаХ-тйагИ — человек, внутренне отрекшийся от всех иллюзорных объектов, он и внешне выглядит инертным (бахир-джада). Таким образом он, отрекшийся как внутри, так и снаружи, считается дживанмуктой.

यो यो योगाभ्यासी योगमभ्यसति स सो मनः श्रेष्ठः मनसा श्रेष्ठः ।

एवं विधोऽयमन्तस्त्यागी अन्तस्थं सर्वमपि मायासंभूतं

त्यजतीत्यन्तस्त्यागी । अत एव सः बहिः जडवदाचरति । एवं च

सोऽन्तस्त्यागी बहिस्त्यागी च । स एव जीवन्मुक्त इत्युच्यते ॥

yo yo yogābhyāsī yogamabhyasati sa so manaḥ śreṣṭhaḥ manasā śreṣṭhaḥ |

evaṃ vidho'yamantastyāgī antasthaṃ sarvamapi māyāsaṃbhūtaṃ

tyajatītyantastyāgī | ata eva saḥ bahiḥ jaḍavadācarati | evaṃ ca

so'ntastyāgī bahistyāgī ca | sa eva jīvanmukta ityucyate ||

इति वेदान्तकेसरिणा श्रीदत्तात्रेय विरचिता जीवन्मुक्तगीता समाप्ता ॥

iti vedāntakesariṇā śrīdattātreya viracitā jīvanmuktagītā samāptā ||

इति श्रीजयचामराजेन्द्रविरचिता जीवन्मुक्तगीताव्याख्या समाप्ता ॥

iti śrījayacāmarājendraviracitā jīvanmuktagītāvyākhyā samāptā ||

Так заканчивается песня о дживанмукте, спетая Шри Даттатреей.