3.8.6 तुदादिः - तुद् धातु:

3.8.6 तुदादिः - तुद् धातु: тудАдиХ – туд дхАтуХ

विकरण प्रत्ययः श викараНа-пратйайХ «ша» - суффикс замены. В нем 2 буквы श=श्+अ

Оригинальный суффикс изменяется, и остается «а»→ अ. Добавляем суффикс лакары:

तुद् + श-प्रत्यय: + तिङ्‌-प्रत्ययः tud + śa-pratyayaḥ + tiṅ-pratyayaḥ

श=श्+अ => अ śa=ś+a => a

तुद् + अ + ति = तुदति tud + a + ti = tudati - ранит

Данная гана очень похожа на первую гану भ्वादिः с той разницей, что в भ्वादिः гане викараНа-пратйайХ शप्‌ «шап», а здесь в तुदादिः викараНа-пратйайХ श «ша». Что это значит?

В теме 3.8.1 мы прописали правило для маркировочных букв  - 

• श्‌ маркирует грамматическую операцию «гуна» 

• प्‌ маркирует отсутствие запретов на эту операцию

В तुदादिः гане викараНа-пратйайХ श без प्‌ , о чем это говорит?

• शकारः गुणस्य कृते प्रेरयति | śakāraḥ guṇasya kṛte prerayati | 

• पकारः नास्ति चेत्‌, गुणस्य कृते अवरोधः | pakāraḥ nāsti cet, guṇasya kṛte avarodhaḥ |

• अतः गुणः न भवति | ataḥ guṇaḥ na bhavati | 

• कृष्‌ + श + ति = कृषति | kṛṣ + śa + ti = kṛṣati |

Дополнительные правила – 

• Некоторые корни перед अ добавляют न्

मुच् + अ + ति => मुञ्चति muc + a + ti => muñcati

विद् + अ + ति => विन्दति vid + a + ti => vindati

• Корни на उ / ऊ добавляют व् , корни на इ добавляют य् , корни на ॠ ṝ добавляют इर् 

धू => धुवति  dhū => dhuvati (трясёт)

धि => धियति dhi => dhiyati (держит)

कॄ => किरति kṝ => kirati (выкидывает)

По данному типу будут склоняться глаголы - मिल्‌ (मिलति милати), लिख्‌ (लिखति ликхати), क्षिप्‌ (क्षिपति кшипати), कृष्‌ (कृषति кРШати)

इच्छति иччхати – желает                                                                                                                           

मिलति милати – встречает, находит                                                                                                        

लिखति ликхати – пишет                                                                                                                            

क्षिपति кшипати – бросает                                                                                                                         

कृषति кРШати – вспахивает                                                                                                                      

तुदति тудати – ранит, причиняет боль                                                                                                     

नुदति нудати - побуждает                                                                                                                         

लजते ладжате – стесняется                                                                                                                      

ऋच्छति Рччхати – идет, ослабевает                                                                                                        

चर्चति чарчати – разговаривает                                                                                                                 

शुभति шубхати – светится                                                                                                                        

मुणति муНати – обещает                                                                                                                          

पृच्छति пРччхати – спрашивает _______________________________________________________

सृजति cРджати – творит, являет ______________________________________________________

1.  आत्मज्ञानी उत्तमलोकं ātmajñānī uttamalokaṃ । त्वं वैकुण्ठं tvaṃ vaikuṇṭhaṃ । अहं स्वर्गं ahaṃ svargaṃ

आत्मज्ञानी उत्तमलोकं ऋच्छति ātmajñānī uttamalokaṃ ṛcchati

________________________________________________

________________________________________________

त्वं वैकुण्ठं ऋच्छसि tvaṃ vaikuṇṭhaṃ ṛcchasi

________________________________________________

________________________________________________

________________________________________________

________________________________________________

वयं स्वर्गान् ऋच्छामः vayaṃ svargān ṛcchāmaḥ

2. गोपी पयोहिमम् gopī payohimam | त्वं कथां पठितुम् tvaṃ kathāṃ paṭhitum | अहं ज्ञानं प्राप्तुम् ahaṃ jñānaṃ prāptum

गोपी पयोहिमम् ऐच्छत् gopī payohimam aicchat

________________________________________________

________________________________________________

________________________________________________

युवां कथे पठितुम् ऐच्छतम् yuvāṃ kathe paṭhitum aicchatam

________________________________________________

________________________________________________

आवां ज्ञाने प्राप्तुम् ऐच्छाव āvāṃ jñāne prāptum aicchāva

________________________________________________

3. गोपः सायङ्काले गोपिकया सह gopaḥ sāyaṅkāle gopikayā saha | त्वं श्वः तया सह tvaṃ śvaḥ tayā saha | 

अहं रविवासरे त्वया सह ahaṃ ravivāsare tvayā saha

गोपः सायङ्काले गोपिकया सह मेलिष्यति gopaḥ sāyaṅkāle gopikayā saha meliṣyati

________________________________________________

________________________________________________

________________________________________________

युवां श्वः ताभ्यां सह मेलिष्यथः yuvāṃ śvaḥ tābhyāṃ saha meliṣyathaḥ

________________________________________________

अहं रविवासरे त्वया सह मेलिष्यामि ahaṃ ravivāsare tvayā saha meliṣyāmi

________________________________________________

________________________________________________

4. छात्रा अध्यापिकां chātrā adhyāpikāṃ | त्वं मां tvaṃ māṃ | अहं त्वां ahaṃ tvāṃ

 छात्रा अध्यापिकां पृच्छतु chātrā adhyāpikāṃ pṛcchatu

________________________________________________

________________________________________________

________________________________________________

________________________________________________

यूयं अस्मान् पृच्छत yūyaṃ asmān pṛcchata

अहं त्वां पृच्छानि ahaṃ tvāṃ pṛcchāni

________________________________________________

________________________________________________

5. ब्रह्मा जगत् brahmā jagat | त्वं प्रजां tvaṃ prajāṃ |

कृष्णः वदति 'अहम् आत्मानं …’ इति kṛṣṇaḥ vadati 'aham ātmānaṃ …' iti

ब्रह्मा जगत् सृजेत् brahmā jagat sṛjet

________________________________________________

________________________________________________

________________________________________________

युवां प्रजे सृजेतम् yuvāṃ praje sṛjetam

________________________________________________

________________________________________________

________________________________________________

कृष्णाः वदन्ति 'वयम् आत्मानः सृजेम' इति kṛṣṇāḥ vadanti 'vayam ātmānaḥ sṛjema' iti

१) ते रूपमैश्वरं पुरुषोत्तमं द्रष्टुम् इच्छामि te rūpamaiśvaraṃ puruṣottamam draṣṭum icchāmi (Bg. 11.3) (लट्, 3.1)

२) कृष्णेन चोदितः पार्थः गुरु-सुतम् हन्तुम् न ऐच्छत् kṛṣṇena coditaḥ pārthaḥ guru-sutam hantum na aicchat (ŚB 1.7.40) (लङ्, 1.3)

३) तव वैभवम् ईक्षितुम् ऐच्छम् tava vaibhavam īkṣitum aiccham daitya-patayaḥ (ŚB 10.14.9) (लङ्, 3.1)

४) दैत्य-पतयः तत् अहेः पुच्छम् अङ्गम् अमङ्गलम् ग्रहीतुं न ऐच्छन् daitya-patayaḥ tat aheḥ puccham aṅgam amaṅgalam grahītuṃ na aicchan (ŚB 8.7.3) (लङ्, 1.3)

५) ज्ञात्वा मां शान्तिम् ऋच्छति  jñātvā māṃ śāntim ṛcchati (Bg. 5.29) (लट्, 1.1)

६) अन्त-काले अपि ब्रह्म-निर्वाणम् ऋच्छति  anta-kāle api brahma-nirvāṇam ṛcchati (Bg. 2.72) (लट्, 1.1)

७) अहं तान् क्रूरान् संसारेषु आसुरीषु योनिषु क्षिपामि ahaṃ tān krūrān saṃsāreṣu āsurīṣu yoniṣu kṣipāmi (Bg. 16.19) (लट्, 3.1)  

प्रोक्तवान्                                                                                                                                                   

दत्तं глагол ददाति с суффиксом क्त – ср.р, 1й падеж, ед.ч, указывает на прошедшее время          

गन्तव्यम् глагол गच्छति с суффиксом तव्यत् , указывает на обязательное действие, должен       

सन्ति                                                                                                                                                            

कुर्वन्ति                                                                                                                                                         

समर्पयन्ति