Strofa królewska

Strofa królewska, czyli Rhyme Royal, nazywana też strofą chaucerowską albo strofą Chaucera to strofa siedmiowersowa (septet), rymowana ababbcc, pisana przeważnie pięciostopowcem jambicznym, albo jedenastozgłoskowcem. Swoje nazwy zawdzięcza ona wykorzystaniu jej przez króla Szkocji Jakuba I w poemacie Księga królewska (tłumaczenie polskie fragmentów w antologii Poeci języka angielskiego, tom 1, przekład Maciej Słomczyński) i częstemu stosowaniu przez największego poetę angielskiego średniowiecza, drugiego po Dantem Alighierim twórcy poezji w ówczesnej Europie, Geoffreya Chaucera, który użył jej między innymi w niektórych Opowieściach kanterberyjskich (tłumaczenie polskie Helena Pręczkowska), poemacie Troilus i Criseyda (tłumaczenie Maciej Słomczyński, przekład dwóch strof w Antologii liryki angielskiej 1300-1950 Jerzy Pietrkiewicz) i balladach francuskich, między innymi w utworze Skarga do sakiewki własnej (tłumaczenie Stanisław Barańczak). Pod względem rymowania strofa królewska sytuuje się pomiędzy sekstyną ababcc i oktawą abababcc. Pełniła zresztą w literaturze angielskiej tę samą funkcję podstawowej strofy epickiej, dopóki nie została w niej zastąpiona w szesnastym wieku przez strofę spenserowską (Spensera) ababbcbcc. Wbrew temu, co się powszechnie sądzi, Chaucer nie wynalazł schematu rymowego strofy, która była wykorzystywana jeszcze przed jego narodzeniem przez włoskiego poetę Guida Cavalcantiego w ballatach średnich (ballata mezzana).

So much of life is dead in its control,

That she, my pleasant lady of all grace,

Is gone out of the devastated soul:

I see her not, nor do I know her place;

Nor even enough of virtue with me stays

To understand, ah me!

The flower of her exceeding purity.

Guido Cavalcanti, ballata, tłumaczenie Dante Gabriel Rossetti

Stosowali ją również poeci francuscy, między innymi Eustache Deschaps. W Anglii używali jej między innymi John Lydgate, Thomas Wyatt (They flee from me), John Milton i William Wordsworth. W Szkocji stosował ją Robert Henryson. Najbardziej popularna była w wieku piętnastym, później zakres jej wykorzystania znacznie się ograniczył. Występuje między innymi w dziele Mirror for magistrates. Wiliam Szekspir napisał nią poemat Lukrecja oparty na starorzymskiej legendzie o cnotliwej Rzymiance, żyjącej w końcu szóstego wieku przed naszą erą, zniewolonej przez królewicza Sekstusa Tarkwiniusza, która przebiła się sztyletem, aby uniknąć hańby. Ogólnie szanowany Rzymianin Lucjusz Juniusz Brutus wystawił jej ciało na widok publiczny, co wywołało wielki gniew i skłoniło mieszkańców miasta do wzniecenia zbrojnego powstania przeciwko królowi Tarkwiniuszowi Pysznemu i jego następcy, wygnania ich i ustanowienia republiki. To nie jedyne użycie omawianej strofy w dziele dramaturga ze Stratfordu. Szekspir wykorzystał ją również w wierszu Skarga zakochanej.

From off a hill whose concave womb reworded

A plaintful story from a sist'ring vale,

My spirits t'attend this double voice accorded,

And down I laid to list the sad-tuned tale,

Ere long espied a fickle maid full pale,

Tearing of papers, breaking rings atwain,

Storming her world with sorrow's wind and rain.

(Lover's complaint)

Renesansowy poeta Thomas Wyatt użył jej również w poniższym wierszu. Ten utwór pozostaje o tyle nietypowym zastosowanie strofy królewskiej, że został on w oryginale napisany jambicznym dwustopowcem.

Wypowiedzenie

Co ci mam powiedzieć,

Gdy jestem zdradzony?

Mam przy tobie siedzieć

Dalej niewzruszony?

Żal nieutulony

Wciąż mi serce rani -

Dosyć, moja pani.

Ja ci ślubowałem,

Ty mnie ślubowałaś.

Chociaż cię kochałem,

Zdradzić się nie bałaś.

Serce mi złamałaś

Obłudą okrutną.

Żegnaj, bo mi smutno.

Mógłbym to rozważyć,

Ale nie zamierzam.

Chcesz mnie lekceważyć,

Kiedy ci się zwierzam?

Więc do tego zmierzam,

Że ci odejść każę,

Jeśli masz dwie twarze.

Nie żądaj ode mnie

Wyrozumiałości,

Bo nie wydrzesz ze mnie

Tej niegodziwości.

Dla naszej miłości

Już nie ma ratunku,

Idź bez pocałunku!

(Tłum. Wiktor J. Darasz, 2014)

Wiersz They flee from me to jeden z najpopularniejszych utworów dawnej literatury angielskiej i najbardziej znany liryk Wyatta. Utwór ten tłumaczyli na język polski Maciej Słomczyński, Jerzy Pietrkiewicz i Stanisław Barańczak.

They flee from me that sometime did me seek

With naked foot, stalking in my chamber.

I have seen them gentle, tame, and meek,

That now are wild and do not remember

That sometime they put themself in danger

To take bread at my hand; and now they range,

Busily seeking with a continual change.

Strofę królewską wykorzystywała kilkakrotnie największa obok Emily Dickinson poetka amerykańska dziewiętnastego wieku Emma Lazarus, autorka wielu znakomitych i nieskazitelnych formalnie wierszy, między innymi sonetu Nowy Kolos Rodyjski, umieszczonego na tablicy wmurowanej w nowojorską Statuę Wolności.

Emma Lazarus, Epoki. Młodość

(fragment)

Słodkie, puste, czerwcowe niebo, nieskalane;

Szaroniebieskie rosy na odległych wzgórzach;

Równiny, żółtym światłem słońca zalewane,

Które się nawet w ciemne gęstwiny zanurza

I szmer strumyków, którym wodę daje burza;

Białe, różowe, złote kępy polnych kwiatów,

Szemrzenie nieustanne i śpiew wielu ptaków.

(tłum. Wiktor J. Darasz, 2015)

Emma Lazarus, Epoki. Tęsknota

Spójrz na zachód, na wzgórza mgłami parujące

Po deszczu, słońca blaskiem znów uszczęśliwione,

Zobacz wyniosłe chmury po niebie płynące,

Wspaniałe niczym nasze nadzieje, zmiękczone

Złotym puchem, w niezwykłe kształty ułożone,

Sunące jak marzenia, wezbrane na krótko,

W wyższych regionach nieba niknące cichutko.

Oko się cieszy pięknem, serce się raduje

Życiem i wprowadzonym na nowo pokojem,

A jednak nawet teraz uczucie kiełkuje

Tęsknoty pomieszanej z dziwnym niepokojem

I nieuzasadnione łzy kłębią się rojem.

Chociaż wokół są skarby ziemi zgromadzone,

Pragnienia pozostają niezaspokojone.

(tłum. Wiktor J. Darasz, 2015)

Strofę podobną do strofy królewskiej, rymowaną ababbaa Robert Browning wykorzystał w wierszu Misconceptions.

This is a spray the bird clung to,

Making it blossom with pleasure,

Ere the high tree-top she sprung to,

Fit for her nest and her treasure.

Oh, what a hope beyond measure

Was the poor spray's, which the flying feet hung to,--

So to be singled out, built in, and sung to!

This is a heart the Queen leant on,

Thrilled in a minute erratic,

Ere the true bosom she bent on,

Meet for love's regal dalmatic.

Oh, what a fancy ecstatic

Was the poor heart's, ere the wanderer went on--

Love to be saved for it, proffered to, spent on!

Warto przy okazji zaznaczyć, że przymiotnik królewska odnosi się w Hiszpanii do oktawy (octava real). Oktawa była w Hiszpanii bardzo popularna i wysoko ceniona. Wykorzystywał ją między innymi Miguel de Cervantes Saavedra.