Πηγή: (πηγή:Πηγή: http://www.greek-language.gr)
Χαρακτηριστικά της κατανόησης γραπτού λόγου
Δυσκολίες μαθητών/χρηστών στην κατανόηση του γραπτού λόγου:
Στρατηγικές που χρησιμοποιούνται για την ανάπτυξη της κατανόησης του γραπτού λόγου
Δραστηριότητες για την ανάπτυξη των στρατηγικών
Είδη κειμένων που προσφέρονται για την ανάπτυξη της κατανόησης γραπτού λόγου
Είδη ασκήσεων/δραστηριοτήτων
1. Κατανόηση πριν την ανάγνωση (προ-ανάγνωση)
2. Κατανόηση κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης
3. Δραστηριότητες για μετά την ανάγνωση
Η κατανόηση γραπτού λόγου δεν είναι μια απλή αποκωδικοποίηση γραμμάτων σε μια σελίδα: είναι μια αναζήτηση για νόημα.
Η κατανόηση γραπτού λόγου βασίζεται στην ανάγνωση και κατανόηση των λέξεων που απαρτίζουν ένα κείμενο.
Οι ικανοί αναγνώστες είναι σε θέση να αναγνωρίσουν γρήγορα τις λέξεις χωρίς να χρειάζεται να σκεφτούν ιδιαίτερα και αυτόματα ενεργοποιούν το νόημα των λέξεων που διαβάζουν συνθέτοντας έτσι το νόημα των προτάσεων και των παραγράφων του κειμένου.
Οι λιγότερο ικανοί αναγνώστες έχουν δυσκολίες στην κατανόηση οι οποίες αυξάνονται καθώς οι λέξεις και οι προτάσεις γίνονται πιο πολύπλοκες και όταν το θέμα των κειμένων γίνεται πιο εξειδικευμένο.
……
Προκειμένου να λειτουργήσει κάποιος αποτελεσματικά στην κοινωνία πρέπει να είναι ικανός να διαβάζει και να κατανοεί κάθε είδος κειμένου σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων και να μπορεί να ανταποκρίνεται ανάλογα.
Η κατανόηση γραπτού λόγου είναι μια δεξιότητα που παρουσιάζει ορισμένες δυσκολίες για διάφορους λόγους.
Πέρα από ειδικά προβλήματα (πχ. δυσλεξία ή υπερκινητικότητα ) που χρήζουν αντιμετώπισης από ειδικούς, υπάρχουν μικρότερης έντασης και σοβαρότητας προβλήματα τα οποία ο εκπαιδευτικός καλείται να λύσει στην τάξη.
Τέτοια προβλήματα είναι τα εξής:
α) Κάποιοι μαθητές διαβάζουν με αργό ρυθμό επειδή επικεντρώνουν την προσοχή τους σε κάθε λέξη ξεχωριστά και αν τυχόν δεν κατανοούν κάποια λέξη καθυστερούν στην ανάγνωση του υπόλοιπου κειμένου (ανάγνωση από τη βάση-προς-την κορυφή).
Το αποτέλεσμα είναι ότι μέχρι να φτάσουν στην τελευταία λέξη μιας νοηματικής ενότητας (πρόταση, παράγραφος) έχουν ξεχάσει το νόημα όσων προηγήθηκαν.
Στην περίπτωση αυτή, οι μαθητές πρέπει να πάνε πίσω στην αρχή της νοηματικής ενότητας και να την ξαναδιαβάσουν για να την κατανοήσουν και να καταχωρήσουν το νόημα στην μακροπρόθεσμη μνήμη τους.
β) Ένα άλλο πρόβλημα είναι η τάση που έχουν οι μαθητές να διαβάζουν επιφανειακά χωρίς να εμβαθύνουν στο νόημα του κειμένου.
Η ανάγνωση στην περίπτωση αυτή γίνεται μηχανικά και είναι διαχωρισμένη από τη διαδικασία κατανόησης με αποτέλεσμα οι μαθητές να αποκωδικοποιούν απλώς τα γράμματα χωρίς να καταλαβαίνουν τι διαβάζουν.
Για να αντιμετωπιστεί αυτό το είδος προβλήματος πρέπει οι μαθητές να διδαχθούν από τον καθηγητή ότι η κατανόηση είναι μια ενέργεια γνωστική και αποτέλεσμα μιας πνευματικής δράσης που πρέπει να γίνεται με ενεργητικό τρόπο
γ) Πολύ συχνά οι μαθητές έχουν να αντιμετωπίσουν κείμενα με άγνωστο λεξιλόγιο που τους δυσκολεύει στην ανάγνωση και στην κατανόηση του νοήματος. Σε άλλες περιπτώσεις, το ίδιο το θέμα του κειμένου μπορεί να είναι πολύ εξειδικευμένο και καθόλου οικείο για τον μαθητή ο οποίος από την αρχή αισθάνεται ότι δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του κειμένου. Τέλος, το κείμενο μπορεί να αναφέρεται σε κοινωνικά ή πολιτιστικά στοιχεία για τα οποία ο μαθητής, είτε λόγω ηλικίας είτε λόγω διαφορετικής κουλτούρας, δεν έχει τα ανάλογα βιώματα και τις κατάλληλες εμπειρίες για να τα κατανοήσει.
Είναι έργο του εκπαιδευτικού να επινοήσει και να εφαρμόσει τρόπους που μπορούν να συμβάλουν στην επίλυση τέτοιου είδους προβλημάτων.
Τέτοιοι τρόποι είναι οι εξής:
α) Οι μαθητές πρέπει να διδαχθούν στρατηγικές ανάγνωσης που θα τους βοηθήσουν να απεμπλακούν από την προσπάθεια για κατανόηση της κάθε λέξης ξεχωριστά.
β) Οι εκπαιδευτικοί (αλλά και οι γονείς των μαθητών στην περίπτωση που οι μαθητές είναι παιδιά) πρέπει να παροτρύνουν τους μαθητές να διαβάζουν περισσότερο στον ελεύθερο χρόνο τους και όχι μόνο για τις ανάγκες του μαθήματος. Προτιμότερο είναι τα κείμενα που διαβάζουν να ανήκουν σε διάφορα είδη γραπτού λόγου όπως λογοτεχνία, εφημερίδες, περιοδικά, κ.ά.
γ) Ο εκπαιδευτικός πρέπει να δίνει κίνητρα στους μαθητές για να εμπλακούν σε μια ανάγνωση του κειμένου που θα είναι ουσιαστική και κριτική και όχι επιφανειακή. Για να επιτευχθεί αυτό, πρέπει οι δραστηριότητες που συνοδεύουν το κείμενο να είναι επικοινωνιακές και να στοχεύουν στη βαθιά κατανόηση των πληροφοριών που περιέχει το κείμενο.
δ) Βασική προϋπόθεση για να επιτευχθούν όσα αναφέρθηκαν στην παραπάνω παράγραφο είναι η σωστή επιλογή κειμένου από τον εκπαιδευτικό.
Το κείμενο πρέπει να:
- ταιριάζει στο μαθησιακό και ηλικιακό επίπεδο του μαθητή.
- είναι κατάλληλα επιλεγμένο ώστε να ταιριάζει, όσο είναι δυνατόν, στα ενδιαφέροντα των μαθητών και να ανταποκρίνεται στις επικοινωνιακές τους ανάγκες.
Σε αντίθετη περίπτωση οι μαθητές βρίσκονται αντιμέτωποι με ένα κείμενο που μπορεί να είναι πολύ εύκολο ή πολύ δύσκολο για το γλωσσικό τους επίπεδο με αποτέλεσμα να χάνουν το ενδιαφέρον τους ή να αποθαρρύνονται αντίστοιχα.
Επίσης, ένα κείμενο που δεν ταιριάζει στην ηλικιακή τους ωριμότητα μπορεί να τους κάνει να αισθανθούν άβολα ή ανεπαρκείς καθώς δεν θα έχουν τις απαραίτητες προϋπάρχουσες γνώσεις για να κατανοήσουν την επικοινωνιακή περίσταση.
Στη συνέχεια ακολουθούν παραδείγματα στρατηγικών κατανόησης γραπτού λόγου
Γρήγορη ανάγνωση:
Ο μαθητής κάνει μια πρώτη, γρήγορη ανάγνωση του κειμένου με σκοπό είτε να εντοπίσει τη γενική ιδέα του κειμένου είτε κάποια συγκεκριμένα στοιχεία του.
Με την πρώτη ανάγνωση ο μαθητής εξοικειώνεται με το θέμα και το περιεχόμενο του κειμένου πριν να εμβαθύνει περισσότερο σε αυτό μέσω μιας δεύτερης ή ίσως και τρίτης ανάγνωσης.
Εστίαση της προσοχής για τον εντοπισμό της γενικής ιδέας του κειμένου (γενική προσοχή):
Με μια πρώτη, γρήγορη ανάγνωση του κειμένου ο μαθητής είναι σε θέση να αντιληφθεί το γενικό νόημά του παραβλέποντας τυχόν άγνωστες λέξεις και λεπτομέρειες τις οποίες χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να κατανοήσει.
Με τη στρατηγική αυτή ο μαθητής είναι σε θέση να εντοπίζει και να εστιάζει την προσοχή του μόνο στα κύρια σημεία του κειμένου και να παραβλέπει τα λιγότερο ουσιώδη.
Της προσοχής για τον εντοπισμό συγκεκριμένων πληροφοριών (επιλεκτική προσοχή):
Εκτός από τη γενική ιδέα του κειμένου που αποκτάται με μια πρώτη ανάγνωση, ο μαθητής πρέπει να είναι σε θέση, με μια δεύτερη ανάγνωση, να εντοπίζει συγκεκριμένες πληροφορίες στο κείμενο οι οποίες μπορεί να του έχουν ζητηθεί από κάποιες ερωτήσεις κατανόησης ή κάποια άλλη δραστηριότητα.
Ο μαθητής διαβάζει πρώτα τις ερωτήσεις ή τη δραστηριότητα ώστε να ξέρει για ποια πληροφορία πρέπει να ψάξει στο κείμενο και εντοπίζει ακριβώς το σημείο που περιέχει την πληροφορία που θέλει χωρίς να παραπλανάται από άλλα στοιχεία του κειμένου.
Προβλέψεις:
Ο μαθητής, βασιζόμενος σε διάφορα στοιχεία του κειμένου (τίτλος κειμένου, τίτλοι παραγράφων, πίνακες, κάποιες λέξεις ή κάποιο μικρό τμήμα του κειμένου που του δίνονται από το διδάσκοντα, εισαγωγικές ερωτήσεις, κ. ά.), μπορεί να προβλέψει τι θα επακολουθήσει στο κείμενο.
Μια δραστηριότητα που μπορεί να ακολουθήσει και η οποία αυξάνει το ενδιαφέρον για ανάγνωση είναι η εξακρίβωση της ορθότητας της πρόβλεψης από τον ίδιο τον μαθητή ύστερα από την ανάγνωση του κειμένου.
Αξιοποίηση συμφραζομένων για την κατανόηση του νοήματος:
Με την στρατηγική αυτή ο μαθητής αναπτύσσει την ικανότητά του να μαντεύει το νόημα άγνωστων λέξεων από τα συμφραζόμενα.
Έτσι ξεπερνά το εμπόδιο του άγνωστου λεξιλογίου, με την προϋπόθεση φυσικά ότι το λεξιλόγιο αυτό δεν ξεπερνά σε ποσότητα το γνωστό.
Για να αποφευχθεί το ενδεχόμενο αυτό θα πρέπει ο διδάσκων να επιλέξει κείμενο κατάλληλο για το επίπεδο του μαθητή.
Αναγνώριση δομικών στοιχείων του γραπτού λόγου:
Ο γραπτός λόγος περιέχει πληθώρα λέξεων, φράσεων και άλλων στοιχείων που βοηθούν το μαθητή να κατανοήσει ευκολότερα το κείμενο που διαβάζει.
Ο χωρισμός των παραγράφων δίνει έναν προσανατολισμό στο μαθητή για τη δομή του κειμένου και λέξεις όπως «καταρχήν», «στη συνέχεια», «τέλος» δίνουν μια ιδέα στον μαθητή για τη διάρθρωση του.
Επίσης, ο μαθητής δίνοντας προσοχή σε ορισμένες λέξεις και εκφράσεις μπορεί να αποκτήσει μια καλύτερη εικόνα του περιεχομένου του κειμένου. Για παράδειγμα, αν δει τη λέξη «δηλαδή» μπορεί να συμπεράνει ότι θα ακολουθήσει κάποια επεξήγηση για ό,τι αναφέρθηκε πριν.
Λεπτομερής ανάγνωση:
Προκειμένου να κατανοήσει σε βάθος το κείμενο, ο μαθητής πρέπει να κάνει μια ουσιαστική και λεπτομερή ανάγνωση κατά την οποία θα πρέπει να είναι απόλυτα προσηλωμένος στο κείμενο.
Κατά τη διάρκεια αυτής της ανάγνωσης ο μαθητής πρέπει να αποκτήσει μια ξεκάθαρη εικόνα του κειμένου και των πληροφοριών που περιέχει.
Εκτός όμως από τα εμφανή στοιχεία του κειμένου ο μαθητής (ιδιαίτερα στα προχωρημένα επίπεδα) θα πρέπει να αντιληφθεί και άλλα στοιχεία που δεν είναι εμφανή όπως για παράδειγμα την άποψη του συγγραφέα για το θέμα που παρουσιάζει, συναισθήματα των προσώπων που αναφέρονται στο κείμενο, κ.ά.
Στο πλαίσιο αυτής της ανάγνωσης ο μαθητής μπορεί να κάνει χρήση πηγών όπως λεξικά.
Χρήση πηγών:
Η στρατηγική αυτή αφορά τη χρήση πηγών που μπορούν να βοηθήσουν το μαθητή να κατανοήσει άγνωστο λεξιλόγιο, εκφράσεις ή άγνωστα νοήματα γενικότερα.
Τέτοιου είδους πηγές μπορεί να είναι λεξικά, βιβλία γραμματικής, εγκυκλοπαίδειες, βιβλία σχετικά με την ιστορία και τον πολιτισμό, το διαδίκτυο, κ.ά.
Η στρατηγική αυτή συνήθως εφαρμόζεται από τους μαθητές αφού έχουν ήδη χρησιμοποιήσει τη στρατηγική της χρήσης συμφραζομένων για την κατανόηση του νοήματος χωρίς όμως την αναμενόμενη επιτυχία.
Η χρήση πηγών μπορεί να γίνεται είτε με πρωτοβουλία του ίδιου του μαθητή είτε ύστερα από παραίνεση του καθηγητή.
Ενεργοποίηση προϋπάρχουσας γνώσης:
Μέσω της στρατηγικής αυτής ο μαθητής ανατρέχει σε προαποκτηθείσες γνώσεις οι οποίες συνδέονται με το κείμενο και μπορούν να τον βοηθήσουν να το κατανοήσει ευκολότερα σε επίπεδο λεξιλογικό, γραμματικό ή νοηματικό.
Ο τρόπος χρήσης της στρατηγικής αυτής εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το επίπεδο γλωσσομάθειας των μαθητών.
Οι πιο προχωρημένοι μαθητές μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη στρατηγική αυτή αυθόρμητα χωρίς να χρειάζονται καθοδήγηση από τον καθηγητή.
Σε λιγότερο προχωρημένους μαθητές ο καθηγητής μπορεί με κάποιες ερωτήσεις ή δραστηριότητες στο στάδιο της προ-ανάγνωσης να ενεργοποιήσει τις γνώσεις των μαθητών και να τους κατευθύνει έμμεσα προς τις κατάλληλες νοητικές συνδέσεις.
Καταιγισμός ιδεών:
Ο καταιγισμός ιδεών είναι μια στρατηγική κατά την οποία οι μαθητές ενθαρρύνονται να συμβάλουν με όποια ιδέα έχουν στο ερώτημα ή στα ερωτήματα που τους θέτει ο καθηγητής.
Η διαδικασία αυτή γίνεται μέσα σε ένα φιλικό κλίμα έτσι ώστε οι μαθητές να μπορούν να εκφράσουν ελεύθερα την άποψή τους χωρίς να έχουν την αίσθηση ότι θα κριθούν αρνητικά αν πουν κάτι που δεν ισχύει.
Επίσης, ο καθηγητής πρέπει να προσπαθήσει να ενθαρρύνει τους πιο ντροπαλούς μαθητές να συμμετάσχουν στη διαδικασία αυτή χωρίς να έχουν αναστολές.
Συνεργασία:
Η στρατηγική αυτή δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές να συνεργαστούν είτε σε ζευγάρια είτε σε ομάδες έχοντας έναν κοινό στόχο.
Κατά τη διάρκεια της δραστηριότητας μέσω συνεργασίας, οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να ανταλλάξουν ιδέες, απόψεις και γνώσεις για το θέμα με το οποίο ασχολούνται.
Μέσω της συνεργασίας αυτής ο ένας μαθητής συμπληρώνει τον άλλον με τις ιδέες που έχει και έτσι η δραστηριότητα εξελίσσεται ομαλότερα.
Οι δραστηριότητες που μπορούν να γίνουν σε συνεργασία είναι πάρα πολλές όπως λ.χ. ερωτήσεις πρόβλεψης, ερωτήσεις κατανόησης, συμπλήρωση πινάκων, αντιστοιχίσεις, κ.ά.
Σημειώσεις:
Η συγγραφή σημειώσεων είναι μια στρατηγική που χρησιμεύει στο να καταγράφουν γρήγορα και σύντομα οι μαθητές κάποιες ιδέες που έχουν ή κάποια σημεία που εντοπίζουν σε ένα κείμενο.
Η έμφαση στη στρατηγική αυτή πρέπει να είναι στην κατανόηση και όχι στην άρτια συγγραφή των σημειώσεων.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι συγγραφής σημειώσεων -από τον πολύ απλό και συνηθισμένο που είναι οι σύντομες και ακατέργαστες σημειώσεις ως τον πιο οργανωμένο όπως η συμπλήρωση κάποιου διαγράμματος που δίνεται .
Ανάπτυξη πολιτισμικής αντίληψης:
Κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης του κειμένου ο μαθητής έρχεται σε επαφή, είτε έμμεσα είτε άμεσα, με τα πολιτισμικά στοιχεία του τόπου στον οποίο αναφέρεται το κείμενο.
Η χρήση αυθεντικών πηγών διευκολύνει πολύ τη μετάδοση των στοιχείων αυτών.
Τέτοιες πηγές στη δεξιότητα της κατανόησης γραπτού λόγου μπορεί να είναι περιοδικά, εφημερίδες, ιστοσελίδες, ταξιδιωτικοί οδηγοί, λογοτεχνικά κείμενα κ.ά.
Το υλικό αυτό μπορεί να προσαρμοστεί για να ταιριάζει περισσότερο στην ηλικία και στο γλωσσικό επίπεδο των μαθητών.
Πέρα από τις άμεσες πολιτισμικές αναφορές που μπορεί να αφορούν στοιχεία όπως γιορτές, έθιμα, συνήθειες, ενδυμασία, κ.ά., οι μαθητές πρέπει να αποκτήσουν μια βαθύτερη γλωσσική αντίληψη που να ανταποκρίνεται στις επικοινωνιακές ανάγκες της γλώσσας, όπως είναι η χρήση των κατάλληλων τύπων ευγενείας, οι εκφράσεις χαιρετισμού/αποχαιρετισμού/ ευχαριστιών/κοπλιμέντων, κ.ά.
Αντίληψη της σκέψης και των αισθημάτων των άλλων:
Μέσω της στρατηγικής αυτής ο μαθητής έρχεται σε επαφή με τις σκέψεις, τις απόψεις και τα συναισθήματα που έχουν οι συμμαθητές του για το κείμενο που διαβάζουν.
Η συνειδητοποίηση αυτή επιτυγχάνεται είτε μέσω της συνεργασίας του με τους υπόλοιπους μαθητές (σε ζευγάρια ή σε ομάδες) είτε μέσω της στρατηγικής του καταιγισμού ιδεών όπου ο καθηγητής συλλέγει διάφορες ιδέες που μπορεί να έχουν οι μαθητές για το θέμα του κειμένου.
Ανασυνδυασμός:
Η στρατηγική αυτή αφορά την ικανότητα του μαθητή/χρήστη να παίρνει γνωστές δομές και να τις αναπροσαρμόζει κατασκευάζοντας μεγαλύτερες σε έκταση προτάσεις ακόμη κι αν κάνει λάθη.
Για παράδειγμα, ο μαθητής διαβάζει κάποιο κείμενο και στη συνέχεια παράγει γραπτό ή προφορικό λόγο χρησιμοποιώντας λεξιλόγιο ή φράσεις που έμαθε από το κείμενο αυτό.
Οι δραστηριότητες αποτελούν το κίνητρο για να ασχοληθεί ο μαθητής ενεργά με το κείμενο που του δίνεται.
Στόχος τους πρέπει να είναι η δημιουργία ενδιαφέροντος στο μαθητή για το κείμενο και η κινητοποίησή του για χρήση στρατηγικών που θα τον οδηγήσουν σε μια ουσιαστική κατανόηση του κειμένου.
Οι δραστηριότητες πρέπει να ενθαρρύνουν την κριτική σκέψη του μαθητή και να είναι κατάλληλα σχεδιασμένες για το γλωσσικό και ηλικιακό του επίπεδο.
i. Απαριθμητικά κείμενα
Στον τύπο αυτό ανήκουν κείμενα όπως λίστες αγορών, προγράμματα (τηλεόρασης, κινηματογράφου, συγκοινωνιών, κ.ά.), αιτήσεις, τιμοκατάλογοι και ο σκοπός της ανάγνωσής τους αφορά την κατανόηση και τον χειρισμό των στοιχείων που περιέχουν.
ii. Ενημερωτικά κείμενα
Τέτοια κείμενα είναι άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά, ειδησεογραφία, αγγελίες, διαφημίσεις και ο στόχος τους είναι η πληροφόρηση.
iii. Λογοτεχνικά κείμενα
Στον τύπο αυτό ανήκουν τα παραμύθια, οι αφηγήσεις, η ποίηση, το θέατρο, οι παροιμίες, τα ανέκδοτα, τα κόμιξ, κ.ά. και σαν στόχο έχουν την διασκέδαση ή ψυχαγωγία.
iv. Κείμενα παρουσίασης
Τα κείμενα αυτά αφορούν εκθέσεις, διαλέξεις, βιογραφίες, θεματικά άρθρα, επιστημονικές αναφορές και η ανάγνωσή τους έχει σαν στόχο την μελέτη.
v. Κείμενα με οδηγίες χρήσης
Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει κείμενα όπως οδηγίες χειρισμού μηχανημάτων, κανονισμούς, συνταγές μαγειρικής με στόχο την εφαρμογή των οδηγιών σε πράξη.
Οι ασκήσεις/δραστηριότητες που σχεδιάζει ο εκπαιδευτικός πρέπει να χαρακτηρίζονται από ποικιλία και να είναι όσο το δυνατόν πιο επικοινωνιακές.
Καλό είναι να εμπλέκουν συνεργασία μεταξύ των μαθητών της τάξης έτσι ώστε να υπάρχει ευκαιρία για ανταλλαγή απόψεων και έτσι για περαιτέρω χρήση της γλώσσας.
Επίσης, κάποιες από τις δραστηριότητες είναι πιο αποτελεσματικές και ολοκληρωμένες αν συνδυάζονται με δραστηριότητες που αφορούν άλλες δεξιότητες.
Για παράδειγμα,
- διαβάζουμε ένα βιβλίο και στη συνέχεια λέμε την περίληψή του σε κάποιον φίλο μας
- ή διαβάζουμε ένα άρθρο στην εφημερίδα και μετά στέλνουμε μια επιστολή στον εκδότη με την άποψή μας για το θέμα.
Σε γενικές γραμμές οι ασκήσεις/δραστηριότητες σε όλα τα επίπεδα αφορούν τρία στάδια:
i) πριν την ανάγνωση
ii) κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης
iii) μετά την ανάγνωση.
1. Κατανόηση πριν την ανάγνωση (προ-ανάγνωση)
Κατά το στάδιο της προ-ανάγνωσης οι διδάσκοντες μπορούν να βοηθήσουν τους διδασκόμενους:
να ενεργοποιήσουν τι ξέρουν ήδη για τις καταστάσεις, τα γεγονότα, τους χαρακτήρες και τις ιδέες στο κείμενο (ενεργοποίηση προϋπάρχουσας γνώσης και καταιγισμός ιδεών),
να επεκτείνουν τις γνώσεις τους με την παροχή σημαντικών βασικών πληροφοριών σχετικά με το κείμενο,
να κατανοήσουν τυχόν συμβάσεις, τεχνικές και λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται από το συγγραφέα (ενημέρωση από τον διδάσκοντα),
να καθορίσουν στόχους για την ανάγνωση.
Η προ-ανάγνωση αρχίζει πριν να έρθουν οι μαθητές σε επαφή με το κείμενο.
Οι δραστηριότητες προ-ανάγνωσης βοηθούν τους μαθητές να ενεργοποιήσουν τι ξέρουν ήδη για το θέμα που πρόκειται να διαβάσουν, τους εισάγουν στο κείμενο, τους δίνουν το υπόβαθρο που χρειάζονται και ξυπνούν το ενδιαφέρον τους.
Η προ-ανάγνωση μπορεί να είναι δύο ειδών:
α. Προ-ανάγνωση με επίκεντρο το διδάσκοντα
Ο δάσκαλος εξηγεί άμεσα πληροφορίες που θα χρειαστούν οι μαθητές όπως βασικές έννοιες, σημαντικό λεξιλόγιο και κατάλληλα εννοιολογικά πλαίσια.
β. Προ-ανάγνωση με διαδραστική προσέγγιση
Ο δάσκαλος ξεκινά μια συζήτηση κατά τη διάρκεια της οποίας βοηθά τους μαθητές να φέρουν στην επιφάνεια πληροφορίες που ήδη έχουν σχετικά με το θέμα του κειμένου και δίνει πρόσθετες πληροφορίες απαραίτητες για την κατανόηση του κειμένου που διαβάζεται. Κατά τη διάρκεια της φάσης προ-ανάγνωσης, οι μαθητές μπορεί να χρειαστούν βοήθεια για να ενεργοποιήσουν όσα ήδη ξέρουν.
Παράδειγμα: για κάποιο κείμενο που ασχολείται με το θέμα του «θάρρους» οι μαθητές μπορούν, πριν ασχοληθούν με το κείμενο,:
· να περιγράψουν κάποιον που θεωρείται θαρραλέος
· να απαριθμήσουν διάφορες περιστάσεις όπου χρειάστηκε να δείξουν θάρρος οι ίδιοι οι μαθητές
· να σκεφτούν εικόνες που συνδέονται με τη λέξη "θάρρος"
· να απαντήσουν σε ερωτήσεις καθοδήγησης.
Στο είδος αυτό της προσέγγισης ιδιαίτερο ρόλο παίζουν οι στρατηγικές του καταιγισμού ιδεών και της ενεργοποίησης προϋπάρχουσας γνώσης.
Το στάδιο της προ-ανάγνωσης περιλαμβάνει δραστηριότητες όπως:
α. Συζήτηση για το θέμα, για το συγγραφέα ή για το είδος του κειμένου
Ο εκπαιδευτικός ξεκινά μια γενική συζήτηση για το θέμα του κειμένου και προσπαθεί να ενεργοποιήσει τυχόν προϋπάρχοντα γνωστικά σχήματα των μαθητών και προσωπικές εμπειρίες τους (ενεργοποίηση προϋπάρχουσας γνώσης). Επίσης μπορεί να ξεκινήσει μια συζήτηση είτε για τον συγγραφέα, αν τυχόν είναι γνωστός, και να ρωτήσει τους μαθητές αν γνωρίζουν άλλα κείμενά του είτε για το είδος του κειμένου, διαπιστώνοντας αν έχουν έρθει σε επαφή με το συγκεκριμένο είδος (ποίημα, άρθρο, κτλ), αν τους αρέσει, αν το βρίσκουν δύσκολο/εύκολο, κ.ά.
β. Συλλογή διάφορων ιδεών (καταιγισμός ιδεών) από τους μαθητές
Ο καθηγητής κάνει πιο λεπτομερείς ερωτήσεις που συνδέονται με το περιεχόμενο του κειμένου και προσπαθεί να εκμαιεύσει διάφορες ιδέες από τους μαθητές τις οποίες μπορεί να καταγράψει επιγραμματικά στον πίνακα. Εναλλακτικά μπορεί να τους δώσει κάποιο στοιχείο από το κείμενο όπως κάποιον πίνακα ή διάγραμμα για να τα σχολιάσουν ή να γράψει τον τίτλο του κειμένου στον πίνακα και να τους ζητήσει να βρουν όσες περισσότερες λέξεις μπορούν που να σχετίζονται με το θέμα και να εξηγεί τις λέξεις που ίσως είναι άγνωστες σε κάποιους μαθητές.
γ. Ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των μαθητών
Ο καθηγητής δίνει στους μαθητές κάποια στοιχεία από το κείμενο όπως λέξεις, φράσεις ή τίτλους παραγράφων και τους προτρέπει να συνεργαστούν σε ζευγάρια ή ομάδες για να ανταλλάξουν πληροφορίες. Εφόσον η δραστηριότητα αυτή γίνεται στην ξένη γλώσσα μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να αναπτύξουν και τη δεξιότητα της παραγωγής προφορικού λόγου και να ενθαρρύνει τη κριτική σκέψη και τον διάλογο των μαθητών.
2. Κατανόηση κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης
Κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης οι μαθητές ενεργοποιούν μια σειρά από στρατηγικές μάθησης προκειμένου να κατανοήσουν καλύτερα το κείμενο και να ανταποκριθούν πιο αποτελεσματικά στις δραστηριότητες που τους αναθέτουν οι διδάσκοντες.
Υπάρχουν δραστηριότητες που γίνονται κατά τη διάρκεια της πρώτης ανάγνωσης και άλλες κατά τη διάρκεια της δεύτερης η οποία γίνεται πιο αργά και προσεκτικά. Οι δραστηριότητες αυτές παρουσιάζονται παρακάτω:
α. Δραστηριότητες κατανόησης του γενικού νοήματος
Οι δραστηριότητες αυτές ακολουθούν την πρώτη ανάγνωση του κειμένου και μπορεί να αφορούν γενικές ερωτήσεις πάνω στο κείμενο, τη συμπλήρωση κάποιου διαγράμματος με τους κυριότερους τίτλους του κειμένου ή τον έλεγχο τυχόν ασκήσεων πρόβλεψης που έγιναν στο στάδιο της προ-ανάγνωσης.
β. Δραστηριότητες λεπτομερούς κατανόησης περιεχομένου
Οι δραστηριότητες αυτές έχουν σαν σκοπό να παροτρύνουν τον μαθητή να διαβάσει πιο προσεκτικά το κείμενο προκειμένου να εντοπίσει συγκεκριμένες πληροφορίες.
Οι ασκήσεις αυτές μπορεί να έχουν τη μορφή ερωτήσεων ανοικτού τύπου ή πολλαπλής επιλογής και προτάσεων με απάντηση σωστό-λάθος ή ναι-όχι.
Εναλλακτικά οι δραστηριότητες μπορεί να αφορούν αντιστοιχήσεις τίτλων με παραγράφους, τοποθέτηση μπερδεμένων παραγράφων στη σωστή σειρά ή συμπλήρωση κενών με προτάσεις που έχουν αφαιρεθεί από το κείμενο.
γ. Δραστηριότητες για εξάσκηση στο λεξιλόγιο
Αυτού του είδους οι δραστηριότητες αφορούν τη συμπλήρωση κενών που υπάρχουν στο κείμενο με λέξεις από μια λίστα που δίνεται στους μαθητές.
Έτσι οι μαθητές πρέπει να συμπεράνουν από τα συμφραζόμενα το νόημα λέξεων που ίσως δεν γνωρίζουν, να διακρίνουν διαφορές μεταξύ τους και τις βάλουν στην κατάλληλη θέση.
3. Δραστηριότητες για μετά την ανάγνωση
Μετά την ανάγνωση οι διδάσκοντες αναθέτουν στους μαθητές δραστηριότητες που θα τους βοηθήσουν να εμβαθύνουν στο θέμα του κειμένου και να αναπτύξουν και άλλες δεξιότητες που να σχετίζονται με όσα διάβασαν.
Συνήθως η κατανόηση γραπτού λόγου συνδέεται με την παραγωγή γραπτού λόγου καθώς οι μαθητές μπορούν να γράψουν μια περίληψη όσων διάβασαν ή να γράψουν μία εργασία με παρόμοιο θέμα.
Η εργασία αυτή μπορεί να γίνει συλλογικά σε ζευγάρια ή ομάδες οπότε αναπτύσσεται η συνεργασία μεταξύ των μαθητών και γίνεται κάποια εξάσκηση στην παραγωγή προφορικού λόγου.
Επίσης, πριν να γράψουν οι ίδιοι κάποιο κείμενο, μπορούν να επεκτείνουν όσα έμαθαν ψάχνοντας για περισσότερες πληροφορίες σε άλλες πηγές όπως σε άρθρα, σε εγκυκλοπαίδειες ή στο διαδίκτυο αναπτύσσοντας έτσι τη δεξιότητα της κατανόησης γραπτού λόγου.