Μακεδονικός Αγώνας

Το χρονικό της απελευθέρωσης της Κατερίνης.

Σύντομη περιγραφή

Η απελευθέρωση της Πιερίας ανατέθηκε στην VIIη Μεραρχία του Στρατού Θεσσαλίας.

Η προέλαση του Ελληνικού στρατού άρχισε από τη Λάρισα.

Πράγματι τα Συντάγματα της 7ης Μεραρχίας άρχισαν την πορεία τους προς τα Στενά της Πέτρας, όπου έφθασαν το απόγευμα της 14ης Οκτωβρίου και στάθμευσαν στην θέση Καρακόλι.

Το πρωινό της 15ης Οκτωβρίου η Μεραρχία αναχώρησε (αντί της 8ης), με κάποια μικρή καθυστέρηση, στις 08.45 για την κατάληψη του αντικειμενικού στόχου, την απελευθέρωση της Κατερίνης και προχωρούσε κανονικά και χωρίς προβλήματα από την πλευρά του εχθρού.

Τούρκοι στρατιώτες είχαν κρυφτεί στο πυκνό από παλούρια δάσος της περιοχής και έβαλαν κατά του ελληνικού στρατού. Με αποτέλεσμα να πανικοβληθούν οι Έλληνες στρατιώτες (και όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, οι στρατιώτες πέταξαν εσπευσμένα όσα καλαμπόκια (φρέσκα κι άψητα) είχαν αποθηκεύσει στους σάκους τους, τα οποία είχαν μαζέψει από χους γύρω αγρούς, για να χορτάσουν την πείνα τους, ύστερα από την αδιάκοπη πορεία ) και μάλιστα ένας λόχος άρχισε να υποχωρεί.

Το γεγονός προκάλεσε απερίγραπτη συγκίνηση και τόνωσε το ηθικό των Ελλήνων στρατιωτών (Κερκυραίων και Ζακυνθηνών το πλείστον), οι οποίοι με αλαλαγμούς και γενναιότητα επιτέθηκαν ακάθεκτοι πλέον κατά των Τούρκων.

Η μάχη κράτησε 3 ½ ώρες συνολικά.

Ο ελληνικός στρατός πορεύτηκε μέχρι τον Κισλά τουρκικός στρατώνας (πάρκο) όπου τον υποδέχτηκε αντιπροσωπεία κατοίκων της πόλης με επικεφαλής τον Επίσκοπο Παρθένιο Βαρδάκα..

Λαός και στρατός, ανάμεσά τους και ο Δήμαρχος της Κατερίνης Μουχαρέμ Ρουστέμ, πήγαν στην εκκλησία της Θείας Ανάληψης, όπου τελέστηκε Δοξολογία για την απελευθέρωση της πόλης από τον Επίσκοπο.

Αναλυτική περιγραφή - Πηγή του κειμένου

Στις 5 Οκτωβρίου 1912 κηρύχθηκε επίσημα ο Βαλκανικό πόλεμος.

Η απελευθέρωση της Πιερίας ανατέθηκε στην VIIη Μεραρχία του Στρατού Θεσσαλίας. Η VII Μεραρχία αποτελείτο από: Το 19ο 20ο και 21ο Σύνταγμα πεζικού Την 3η Μοίρα πεδινού Πυροβολικού και μοίρα πυροβόλων και συγκροτήθηκε από επιστράτους εφέδρους προοδευτικά στην Αθήνα, τη Λαμία, τα Τρίκαλα και ολοκληρώθηκε η συγκρότηση της στη Λάρισα.

Διοικητής της μεραρχίας τοποθετήθηκε ο Κλεομένης ή Κλεομένους, συνταγματάρχης πυροβολικού, καθηγητής της Οχυρωματικής στη Σχολή Ευελπίδων.

Η VII η Μεραρχία είχε δύναμη 7.000 περίπου ανδρών. Στο επιτελείο της μετείχαν έμπειροι , αξιόλογοι, μορφωμένοι και γενναίοι αξιωματικοί, όπως ο Αλέξανδρος Μαζαράκης- Αινιάν, ενώ η δράση της βοηθήθηκε σημαντικά από Σώματα Προσκόπων, τα οποία διηύθυνε ο Κων/νος Μαζαράκης- Αινιάν, ο οποίος με τα τμήματα του βρισκόταν πάντα δίπλα στην μεραρχία, προηγείτο και προετοίμαζε το έδαφος για την κατάκτηση του αντικειμενικού στόχου.

Η προέλαση του Ελληνικού στρατού άρχισε από τη Λάρισα. Σε λίγες μέρες η Ελασσόνα και το Σαραντάπορο καταλαμβάνονται από το νικηφόρο στρατό.

Στις 13 Οκτωβρίου η VΙΙη Μεραρχία στάθμευε στη Φουσκίνα (σημ. Αγία Τριάδα ή Ζωοδόχο Πηγή). O λοχαγός Κ. Μαζαράκης αρχηγός των Σωμάτων των Προσκόπων κινήθηκε ταχύτατα και κατέλαβε τα Στενά της Πέτρας, γιατί είχε την πληροφορία ότι δυνάμεις του τουρκικού στρατού θα κινούνταν προς την ίδια κατεύθυνση.

Με διαταγή του Κ. Μαζαράκη, ο Αλέξανδρος Δ. Ζάννα (καταγόμενος από το Βλαχολείβαδο - Λιβάδι του Ολύμπου), συνάντησε το μέραρχο Κλεομένη Κλεομένους στο χωριό Άγιο Δημήτριο του παρουσίασε την κατάσταση των επιχειρήσεων και την ανάγκη της άμεσης κίνησης της μεραρχίας. Ο μέραρχος, έδωσε αμέσως διαταγή για την αναχώρηση των μονάδων.

Το πρωί της 15ης ο Μέραρχος έδωσε γραφτή « διαταγή Επιχειρήσεων » :

- Η τακτική κατάσταση η αυτή. Μεραρχία πηγαίνει προς Αικατερίνη και Κίτρος (Πύδνα) προς εκδίωξη του εκεί εχθρού.
- Η Μεραρχία διαιρείται εις δύο φάλαγγας.
- Η μία φάλαγγα αποτελούμενη εκ τον 8ου Ευζωνικού τάγματος, υπό τον Λοχαγό Κ Μαζαράκη και 4 πολυβόλων θα βαδίσει προς Κίτρος (Πύδνα) περνώντας από το Χάνι της Μηλιάς, παραλλήλως αμαξιτής οδού προς Βορρά και από εκεί Κεραμίδι – Κίτρος.
- H άλλη φάλαγγα αποτελούμενη από το υπόλοιπο της Μεραρχίας θα βαδίσει από τον αυτοκινητόδρομο προς την Κατερίνη.

Καρακόλι (υψ. 468 Β. Μον.Πέτρας) 15-Χ-12, ώρα 5.30 πρωίας.

VII Μεραρχία. Κλεομένης Κλεομένους.

Η VII Μεραρχία θα είχε να αντιμετωπίσει σ' όλη την Πιερία μικρή σχετικά τουρκική δύναμη, περίπου 4.000 ανδρών, της οποίας η έδρα βρισκόταν στην περιοχή του Γιδά (σημ. Αλεξάνδρεια). Την τουρκοκρατούμενη Κατερίνη υπεράσπιζε στρατιωτική δύναμη 2.000 περίπου ανδρών, τεσσάρων ταγμάτων, που έφεραν τα ονόματα Αβρέτ Χισάρ, Βέροιας, Βοδενών και Καρατζόβας, μιας ορειβατικής πυροβολαρχίας και μιας ίλης ιππικού. Τη δύναμη αυτή διοικούσε ο συνταγματάρχης Σουκρή Βέης όπως προκύπτει από στοιχεία του τουρκικού υπουργείου.

Γύρω στις 2 το μεσημέρι κι ενώ μονάδα του 20ου Συντάγματος, που προπορευόταν της Μεραρχίας ως Εμπροσθοφυλακή πλησίαζε προς το Κολοκούρι (σημ. Σβορώνο) ο ελληνικός στρατός δέχθηκε σφοδρά πυρά από τα βορειοδυτικά του χωριού, εντελώς αιφνιδιαστικά. Τούρκοι στρατιώτες είχαν κρυφτεί στο πυκνό από παλούρια δάσος της περιοχής και έβαλαν κατά του ελληνικού στρατού. Με αποτέλεσμα να πανικοβληθούν οι Έλληνες στρατιώτες (και όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, οι στρατιώτες πέταξαν εσπευσμένα όσα καλαμπόκια (φρέσκα κι άψητα) είχαν αποθηκεύσει στους σάκους τους, τα οποία είχαν μαζέψει από χους γύρω αγρούς, για να χορτάσουν την πείνα τους, ύστερα από την αδιάκοπη πορεία ) και μάλιστα ένας λόχος άρχισε να υποχωρεί.

Την κατάσταση έσωσε ο διοικητής του 20ου Συντάγματος, αντισυνταγματάρχης Δημήτριος Σβορώνος, που έτρεξε μπροστά έφιππος και εμψύχωσε τους στρατιώτες του. Όμως οι Τούρκοι διέκριναν τα γαλόνια – το βαθμό του και έστρεψαν τα πυρά τους εναντίον του. Ο γενναίος Σβορώνος τραυματίστηκε βαριά. Συνέχισε, όμως, έφιππος να επιτίθεται, μέχρις ότου βαλλόμενος διαρκώς, ξεψύχησε. Το γεγονός προκάλεσε απερίγραπτη συγκίνηση και τόνωσε το ηθικό των Ελλήνων στρατιωτών (Κερκυραίων και Ζακυνθηνών το πλείστον), οι οποίοι με αλαλαγμούς και γενναιότητα επιτέθηκαν ακάθεκτοι πλέον κατά των Τούρκων.

Η μάχη κράτησε 3 ½ ώρες συνολικά.

Ο τουρκικός στρατός κατά τις 5,30 το απόγευμα αναγκάσθηκε να υποχωρήσει πέρα από τον ποταμό Πέλεκα προς την Κατερίνη, από όπου συνέχισαν να βάλλουν κατά του ελληνικού στρατού ως την ώρα που σκοτείνιασε. Μετά τη μάχη η 7η Μεραρχία διανυκτέρευσε στην περιοχή νότια της σημερινής Νεοκαισάρειας και βόρεια του χωριού Κολοκούρι (Σβορώνος). Στη μάχη της Κατερίνης, όπως ονομάστηκε, η επίσημη έκθεση του υπ. Στρατιωτικών καταγράφει τον θάνατο 2 αξιωματικών του Δημητρίου Σβορώνου και του Δημητρίου Νίκα και τον τραυματισμό 3 αξιωματικών του Κ. Καΐρη, του Ιωάννη Καζαντζή, του λοχία Μανιά και 16 οπλιτών.

Στις 3 τα ξημερώματα της 16ης Οκτωβρίου έφτασε διαταγή του Γεν. Στρατηγείου να επιταχυνθεί η προσπέλαση. Σύμφωνα με τη διαταγή η 7η μεραρχία θα συνέχιζε την πορεία της για να καταλάβει τις διαβάσεις του Αλιάκμονα προς το Νησέλι και προς το Γιδά (Αλεξάνδρεια), όπου και θα συνενώνονταν με την υπόλοιπη δύναμη του Στρατού της Θεσσαλίας..

Στις 5,30 το πρωί ο διοικητής της μεραρχίας έδωσε τη διαταγή των επιχειρήσεων σύμφωνα με την οποία το 21ο σύνταγμα στις 6 το πρωί πορεύτηκε κατευθείαν προς την Κατερίνη με ένα τάγμα και το άλλο τάγμα κινήθηκε πιο πίσω δεξιά.

Το 20^ο Σύνταγμα προχώρησε Β.Α. της Κατερίνης , ενώ το 19^ο παρέμεινε πίσω στη διάθεση του Μεράρχου. Το πυροβολικό πήρε κατάλληλη θέση στα υψώματα στο Κολοκούρι για να υποστηρίζει τις κινήσεις του Πεζικού. Η 7^η Μεραρχία πορεύτηκε χωρίς επεισόδια- αφού ο τουρκικός στρατός και πολλοί από τους Τούρκους της Κατερίνης είχαν εγκαταλείψει τη νύχτα την πόλη.

Στις 7,30 το πρωί της 16^ης Οκτωβρίου 1912, ημέρα Τρίτη, τα ελληνικά στρατεύματα μπαίνουν στην πανηγυρίζουσα Κατερίνη. Οι κάτοικοι από τα μπαλκόνι των σπιτιών και στις άκρες των δρόμων ζητωκραύγαζαν τον στρατό που περνούσε από τις κεντρικές οδούς 7^ης Μεραρχίας και Μ. Αλεξάνδρου. Σύμφωνα με μαρτυρία του Δημ. Κωτίκα ( 1895-1985) ο ελληνικός στρατός πορεύτηκε μέχρι τον Κισλά τουρκικός στρατώνας (πάρκο) όπου τον υποδέχτηκε αντιπροσωπεία κατοίκων της πόλης με επικεφαλής τον Επίσκοπο Παρθένιο Βαρδάκα.. Ξεχύθηκαν δάκρυα χαράς και υποδέχτηκαν τους ελευθερωτές με ελληνικές σημαίες, λέγοντας « Χριστός Ανέστη». Ένας λόχος με τη σημαία και τις σάλπιγγες διέτρεξε την πόλη παιανίζοντας εμβατήρια και προκαλώντας ακράτητο ενθουσιασμό στους κατοίκους. Ταυτόχρονα μπήκε στην πόλη και ένα μικρό τμήμα προσκόπων του Μαζαράκη.

Ο τούρκικος πληθυσμός που παρέμεινε στην πόλη είχε τρομοκρατηθεί, φοβούμενος βιαιοπραγίες εκ μέρους του στρατού, αλλά εξασφαλίστηκε απόλυτα. Λαός και στρατός, ανάμεσά τους και ο Δήμαρχος της Κατερίνης Μουχαρέμ Ρουστέμ, πήγαν στην εκκλησία της Θείας Ανάληψης, όπου τελέστηκε Δοξολογία για την απελευθέρωση της πόλης από τον Επίσκοπο.

Με ανάμεικτα συναισθήματα χαράς και λύπης , κηδεύτηκαν οι ήρωες νεκροί της μάχης της Κατερίνης: Δημήτριος Σβορώνος Αντισυνταγματάρχης πεζικού, Δημήτριος Νίκας Υπολοχαγός πεζικού, Υπασπιστής του 21ου Αρκαδικού Συντάγματος, Λοχίας Βίγκος Θωμάς, Στρατιώτες: ο ανήλικος Κρητικός Κονταξάκης, Βασίλλας Γεώργιος, Σαράντης Αντώνιος, Ανευλαβής Β. και 6 άνδρες( Τρύφων Γιαννουλάκης) και 3 γυναίκες που σκότωσαν φεύγοντας οι Τούρκοι.

Ο στρατός αφού παρέδωσε τη διοίκηση της πόλης στον Λιβαδιώτη Γεώργιο Λαναρίδη συνέχισε την καταδίωξη του εχθρού προς το Κίτρος.

Ο Τούρκος δήμαρχος της Κατερίνης Μουχαρέμ Πασάς, συνέχισε να ασκεί τα καθήκοντά του για ένα χρόνο ακόμη, ως τις 31 Οκτωβρίου 1913, οπότε και παρέδωσε με πρωτόκολλο το Κοινοτικό ταμείο στον δημοτικό υπάλληλο Δημήτριο Κ. Δήμου.

Στο σημείο της μάχης στήθηκε μνημείο πεσόντων, όπου εδώ κοιμούνται τον αιώνιο ύπνο οι γενναίοι, οι ήρωες της Κατερίνης.

Πηγή του κειμένου

Μακεδονία - Στιγμιότυπα

(Οι παρακάτω δραστηριότητες δεν είναι υποχρεωτικές)

Δραστηριότητα 1η

Αφού μελετήσεις το χρονικό για την Απελευθέρωση της Κατερίνης κατέβασε (βελάκι δεξιά του αρχείου), αποθήκευσε και λύσε το σταυρόλεξο που υπάρχει στο τέλος αυτής της σελίδας.

Δρατηριότητα 2η

Η παρακάτω ταινία δείχνει κάποιες σκηνές - δραστηριότητες από τη ζωή κατοίκων της Μακεδονίας στο τέλος του 19ου - αρχές του 20ου αιώνα.

Παρακολούθησε την ταινία και απάντησε παρακάτω σύντομα.
Μόλις τελειώσεις επέλεξε "ΥΠΟΒΟΛΗ".

(Για να γράψεις, επέλεξε την ελληνική γλώσσα και απάντησε σε όλες τις ερωτήσεις)

Η ζωή στη Μακεδονία τα παλιά χρόνια

Φόρμα υπολογιστικού φύλλου Google

Άνοιγμα Φόρμα υπολογιστικού φύλλου Google

Σύντομα θα ενημερωθεί η σελίδα με επιπλέον "υλικό"

Μακεδονομάχοι της Πιερίας

Δημήτριος Μαυρομάτης

[Απόσπασμα από άρθρο της εφημερίδας "Τα δέοντα" του Πολιτιστικού και Μορφωτικού Συλλόγου Κ. Μηλιάς "Οι Λαζαίοι" ]

Η δράση του Δημήτριου Μαυρομάτη στον Μακεδονικό Αγώνα (1904-1908)

Ἰωάννη Β. Βελιτσιάνου

(Διδάκτωρ Θεολογίας Α.Π.Θ. – Επιστημονικός Συνεργάτης Ι.Ε.Θ.Π.)

Σ’ όλες τις κρίσιμες φάσεις της μακραίωνης «ταραγμένης» ελληνικής ιστορίας δεν έλειψαν και εκείνοι που αφιέρωσαν τη ζωή τους, στο να «φυλάνε Θερμοπύλες». Σ’ αυτή την κατηγορία ανήκε και ο μακεδονομάχος Δημήτριος Μαυρομάτης.

Αφ’ ενός το ενδιαφέρον μου για την ιστορία της Μακεδονίας και αφ’ έτερου η ευθύγραμμη εξ αίματος συγγένεια (δισέγγονος) με το μακεδονομάχο Δημήτριο Μαυρομάτη, με ώθησαν στην έρευνα για τη δράση του στην περιοχή Βιλαέτι Θεσσαλονίκης (1904-1908)¹.

Αξίζει να αναφέρω, ότι μετά το θανάσιμο τραυματισμό του Παύλου Μελά στα Στάτιστα² το 1904 και τα τελευταία του λόγια, πριν ξεψυχήσει: «Βούλγαρος να μη μείνει»³, προκάλεσε πανελλήνια συγκίνηση. Οι εθελοντές και τα συνεπακόλουθα τμήματα πολλαπλασιάστηκαν θεαματικά. Ανάμεσα σ’ αυτούς τους εθελοντές ήταν και ο Δημήτριος Μαυρομάτης από τη Μηλιά Πιερίας από τους ελαχίστους, μετά από σχετική έρευνα, της περιοχής Πιερίας. Κατόπιν προφορικής παράδοσης, από τη σύζυγό του Κωνσταντία Μαυρομάτη στη εγγονή της ονόματι Κωνσταντία Μαυρομάτη (μητέρα μου), ο εν λόγω αγωνιστής αποχαιρέτησε τη μητέρα του, τη σύζυγό του και το γιο του Γεώργιο Μαυρομάτη (παππού μου) και εφόσον ίππευσε το άσπρο άλογο κατευθύνθηκε στα βουνά της Πιερίας και εντάχθηκε στο σώμα του Επιλοχία πυροβολικού Βασίλειου Σταυρόπουλου (γνωστός ως Καπετάν Κόρακας).

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Όσο αφορά η ζωή, τόσο του Δημήτριου Μαυρομάτη όσο και των άλλων αγωνιστών, περιγράφεται από την Λ. Φωκίδου σε άρθρο για την καθημερινή ζωή των μακεδονομάχων, η οποία έχει ως εξής: «Ταλαιπωρία, κούραση, πορεία πάντα μέσα στη νύχτα, φαγητό λιτό, σχεδόν τιποτένιο και ύπνος πάνω σε τσαλιά, μέσα σε άδειες στάνες, σε δάση και σπηλιές ήταν οι καθημερινοί σύντροφοι, οι αχώριστοι. Αλλά στις καρδιές μας μέσα, βαθύς ήταν ο πόθος για τη λευτεριά της Μακεδονίας»⁴.

Με τον πιο ανάγλυφο τρόπο σας περιγράφω τις τελευταίες ώρες του μακεδονομάχου Δημήτριου (Μήτρου) Μαυρομάτη μέσα από τα απομνημονεύματα του Βασίλειου Σταυρόπουλου (Καπετάν Κόρακα).⁵

«Αμέσως μετά από το Τσόρνοβο κατηφόρισε ο Σταυρόπουλος (Καπετάν Κόρακας) μαζί με τους άντρες του (ενν. και το Δ. Μαυρομάτη) για τη Νάουσα. Οι Ναουσαίοι τους υποδέχτηκαν με πραγματικό ενθουσιασμό και τους φιλοξένησαν με χίλια καλά.

Αφού ξεκουράστηκαν για λίγο όλοι τους, αμέσως μετά αποφάσισαν να («χτυπήσουν») τους Ρουμανόβλαχους που παραχείμαζαν στις μάντρες τους στον Άγιο Ιωάννη της Καστανιάς, τρεις ώρες έξω από τη Βέροια. Όλα ήταν καλά και μελετημένα, μόνο που πάλι παρουσιαζόταν μπροστά τους το γνωστό εμπόδιο, ο ποταμός Αλιάκμων.

Χωρίς χρονοτριβή ξεκίνησαν (ο Σταυρόπουλος, ο Μαυρομάτης και οι υπόλοιποι άντρες) και κατηφόρισαν προς την Κόκοβα. Είχαν μάθει πως εκεί βρισκόταν κάποιος ονόματι Αναγνώστης ένας φλογερός πατριώτης γεμάτος ενθουσιασμό, ο οποίος τους καλοδέχτηκε και κάνοντας μια βάρκα από ένα μεγάλο σκαφίδι ζυμώματος την έδεσε σ’ ένα σκοινί και τους πέρασε όλους σιγά – σιγά από την Κόκοβα στην Καστανιά. Αμέσως προχώρησαν προς την Καστανιά και κατηφόρισαν προς τον Άγιο Ιωάννη. Η ώρα ήταν τρεισήμισι. Αποφάσισαν (ο Β. Σταυρόπουλος, ο Δ. Μαυρομάτης και οι υπόλοιποι άντρες) να επιτεθούν τα χαράματα.

Ο Β. Σταυρόπουλος (Καπετάν Κόρακας) σκόρπισε ήσυχα τους άντρες του μέσα στους θάμνους και περίμενε. Σαν έπιασε να αχνοφέγγει, μάζεψε τους άντρες του και αφού τους έδωσε τις τελευταίες οδηγίες, χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες και επιτέθηκαν από τρεις διαφορετικές μεριές εντελώς ξαφνικά. Οι Ρουμανόβλαχοι μόλις κατάλαβαν ότι περικυκλώθηκαν από τους Έλληνες αγωνιστές ετοιμάστηκαν να πολεμήσουν όπως – όπως. Τρόπος να ξεφύγουν δεν υπήρχε.

Επακολούθησε μεγάλη συμπλοκή, όπου σκοτώθηκαν δέκα Ρουμανόβλαχοι και σφάχτηκαν τρεις χιλιάδες ζωντανά, αιγοπρόβατα μέσα στις μάντρες. Ενώ πολεμούσαν στήθος με στήθος, απ’ το σώμα Σταυρόπουλου σκοτώθηκε ο Δημήτριος Μαυρομάτης⁶ απ’ το Χάνι της Μηλιάς* (σε ηλικία περίπου 28 ετών), χωρίς κανείς άλλος να πάθει το παραμικρό⁷. Αμέσως μετά ενημερώθηκε ο Β. Σταυρόπουλος ότι ερχόταν ο Τουρκικός στρατός μαζί με χωρικούς από το Χάντοβο να βοηθήσουν τους Ρουμανόβλαχους του Αγ. Ιωάννη.

Ο Τουρκικός στρατός ήταν πολύ περισσότερος απ’ το σώμα του Σταυρόπουλου και εφόσον εκτίμησε την κατάσταση δεν ωφελούσε να επιμένει και διέταξε την οπισθοχώρηση. Άρχιζαν να κατηφορίζουν πάλι προς τον Αλιάκμονα. Οι Τούρκοι όμως και οι Χαντοβίτες («πέσαν το κατόπιν μας»). Έπρεπε οι άντρες του Σταυρόπουλου να οπισθοχωρούν και να πολεμούν συγχρόνως. Κάποια ώρα έφτασαν στο ποτάμι. Η διάβαση καταντούσε προβληματική, διότι το νερό ήταν θολό και ορμητικό. Πρώτα πέρασε ο Σταυρόπουλος (Καπετάν Κόρακας), ο οποίος κόντεψε να πνιγεί από την ορμητικότητα του ποταμού αλλά σώθηκε χάρη στην έγκαιρη επέμβαση του φλογερού πατριώτη Αναγνώστη. Στη συνέχεια πέρασαν και τα υπόλοιπα παλικάρια. Ο εχθρός κυνηγώντάς τους έφθασε ως εκεί, αλλά σταμάτησε δώθε από τον Αλιάκμονα⁸. Το σώμα Κόρακα, λόγω της καταδίωξης από τους Τούρκους, αναγκάσθηκε τον Ιούλιο του 1908 να καταφύγει στον Όλυμπο, όπου το βρήκε το νεοτουρκικό κίνημα».

Όταν κατέφθασε το δυσάρεστο μήνυμα (κατόπιν προφορικής μαρτυρίας) στη σύζυγό του Κωνσταντία Μαυρομάτη αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει και σώθηκε χάρη στην έγκαιρη επέμβαση του σώματος του Βασίλειου Σταυρόπουλου. Ενώ η μητέρα (Ελένη Μαυρομάτη) του πεσόντος (Δημ. Μαυρομάτη) κατέφυγε σ’ ένα ύψωμα για να κλάψει το γιο της. Το τοπωνύμιο «όχτος (= χαμηλό ύψωμα) Μαυρομάτινας» στην περιοχή «Σαϊντάδικα» της Μηλιάς Πιερίας, οφείλεται σ’ αυτό το γεγονός και είναι άρρηκτα δεμένο με την ιστορία του τόπου. Ζωντανό παράδειγμα, αποτελεί και το τραγούδι που γράφτηκε, στην τελευταία αιματηρή συμπλοκή του Δημήτριου (Μήτρου) Μαυρομάτη στον Αγ. Ιωάννη της Καστανιάς:

«Ορέ, ποιος είναι άξιος και γρήγορος, ορέ, ένα άξιο παλικάρι,

να πάει να πει της Μήτραινας (συζύγου του Μαυρομάτη), της μικροπαντρεμένης,

να μην αλλάξει, παιδιά μου, τη Λαμπρή, φλουριά να μη φορέσει,

ορέ, το Μήτρο, παιδιά μου, τον σκοτώσανε».

Αλλά η μανία των εχθρών δεν σταμάτησε εδώ. Αργότερα έκαψαν ολοσχερώς και την οικία του, η οποία ήταν χτισμένη κοντά στο ναό της Αγίας Παρασκευής στην Άνω Μηλιά Πιερίας, μ’ αποτέλεσμα να χαθεί κάθε πολύτιμο στοιχείο (αλληλογραφία, φωτογραφίες κλπ.) που προφανώς θα μπορούσε να μας δώσει περισσότερες πληροφορίες.

Εκτός από τα Απομνημονεύματα του Βασίλειου Σταυρόπουλου, της Πηνελόπης Δέλτα⁹ και το Μακεδονικό Ημερολόγιο 1909, σημαντικές πληροφορίες, για τη δράση του Μαυρομάτη και το θάνατό του στη μάχη που έγινε στον Αγ. Ιωάννη Καστανιάς, μας δίνει και ο επίσκοπος Γερμανός Καραβαγγέλης, Μητροπολίτης Καστοριάς, ο οποίος διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα. Έτσι με τη γενναιότητα που επέδειξαν τα Ελληνικά Σώματα, όπως μας διηγείται ο επίσκοπος Γερμανός Καραβαγγέλης, περιόρισαν τη δράση των Βουλγάρων επιτυγχάνοντας την ένωση Δυτικής και Κεντρικής Μακεδονίας με την Ελλάδα¹⁰.

Τέλος, ο Δημήτριος Μαυρομάτης του Ταξιάρχη αναγνωρίστηκε επίσημα ως μακεδονομάχος το έτος 1962.

* Σημείωση επιμελητή έκδοσης:

Για όσους, τυχόν δε γνωρίζουν, σημειώνουμε ότι, στο κάτω μέρος της Κάτω Μηλιάς, της οποίας η αρχική ονομασία ήταν «Τάχνιστα» (Τα αχνιστά δηλαδή μέρη, εξαιτίας της συχνής ομίχλης μεταξύ των δύο ποταμών Γκορτσόλακα και Μαυρονερίου), στη διασταύρωση με τον επαρχιακό δρόμο Κατερίνης –Ελασσόνας, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το σπίτι του Παύλου Σαμαρά, υπήρχε πράγματι, μέχρι τις αρχές του 1960, μεγάλο Χάνι, πιθανότατα του Τσιαρδή το Χάνι, κατάλληλο να φιλοξενεί ικανό αριθμό διαβατών και ζώων, παρέχοντας στέγη και τροφή.

Το γεγονός αυτό συχνά γίνονταν αφορμή να ονομάζονται τα Τάχνιστα και Χάνι ή Χάνια, πολύ πιθανόν από την ύπαρξη και δεύτερου, του Τσιάμ’η το Χάνι, μετά τη γέφυρα του Μορά, στην αρχή της ευθείας προς τη διασταύρωση του 13^ου χλμ., στο χωράφι του Ν. Πιπίλη, στο επάνω μέρος του οποίου μπορεί ακόμα και σήμερα κανείς να διακρίνει εμφανή ερείπια κτισμάτων.

1 Το Βιλαέτι Θεσσαλονίκης περιελάμβανε την Κεντρική και Ανατολική Ελληνική Μακεδονία, την «βουλγάρικη Μακεδονία», δηλαδή ένα μικρό τμήμα της σημερινής Βουλγαρίας στο τριεθνές Ελλάδας - ΠΓΔΜ - Βουλγαρίας, και το νοτιανατολικό τμήμα της ΠΓΔΜ ακριβώς δυτικά της «βουλγαρικής Μακεδονίας». Βλ. σχετικό λήμμα, ΠΑΠΥΡΟΣ LAROUSSEBRITTANICA, Αθήνα 2006.

2 Σήμερα η ονομασία Στάτιστα μετατράπηκε σε Μελάς, καθώς σ’ αυτό το χωριό άφησε την τελευταία πνοή του ο Παύλος Μελάς. Βλ. Πανδέκτης-Μετονομασίες οικισμών της Ελλάδος.

3 Ε Ιστορικά: Μακεδονικό, η περιπέτεια ενός ονόματος από το 1850 έως σήμερα, Έκδοση της Ελευθεροτυπίας, σ. 40.

4 Λ. Φωκίδου, ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΖΩΗ, τ. 95, Απρίλιος 1974, σ. 18.

5 Π. Τσάμη, Μακεδονικός Αγών, Θεσσαλονίκη 1975, σ. 428.

6 Ακόμη βλ. Μακεδονικόν Ημερολόγιο, 1909, σ. 311.

7 Επετηρίς, Παλαιών Αγωνιστών, α.α. 1485.

8 Β. Σταυρόπουλου, Ο Μακεδονικός Αγώνας- Απομνημονεύματα, Θεσσαλονίκη 1984, σσ. 434-435.

9 Π. Δέλτα, Απομνημονεύματα, ΙΜΧΑ, Θεσσαλονίκη 1984, σσ. 56-57.

10Ο Επίσκοπος Γερμανός Καραβαγγέλης ήταν Μητροπολίτης Καστοριάς και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, καθώς και του Ποντιακού Ελληνισμού, αργότερα, οργανώνοντας αντιαντάρτικα σώματα με ντόπιους οπλαρχηγούς με συνέπεια να αναδειχθεί μία από τις σημαντικότερες μορφές των Αγώνων εκείνων. Οι υπηρεσίες του, τόσο προς το Έθνος όσο και προς την Ελλαδική Ορθόδοξη Εκκλησία, υπήρξαν ανεκτίμητες. Βλ. Αρχείο Μακεδονικού Αγώνα, Πηνελόπης Δέλτα, Απομνημονεύματα Γερμανού Καραβαγγέλη, Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου, Θεσσαλονίκη 1984, σσ. 56-57.