8.19
भूतग्राम: स एवायं भूत्वा भूत्वा प्रलीयते ।
रात्र्यागमेऽवश: पार्थ प्रभवत्यहरागमे ॥ १९ ॥
bhūta-grāmaḥ sa evāyaṁ
bhūtvā bhūtvā pralīyate
rātry-āgame ’vaśaḥ pārtha
prabhavaty ahar-āgame
पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ: padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ
разбиение слов, грамматика слов, значение слов
бхӯта-гра̄мах̣ — совокупность всех живых существ; (м, 1.1)
сах̣ — эта; (тад, м, 1.1)
эва — безусловно; (ав)
айам — эта; (идам, м, 1.1)
бхӯтва̄ бхӯтва̄ — снова и снова появляясь на свет; (ав)
пралӣйате — уничтожается; (лаТ, 1.1) प्र_ली{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;प्र_लीङ्;दिवादिः}
ра̄три-а̄гаме — ночи с приходом; (м, 7.1)
аваш́ах̣ — непроизвольно; (м, 1.1)
па̄ртха — о сын Притхи; (м, 8.1)
прабхавати — появляется; (лаТ, 1.1)
ахах̣-а̄гаме — дня с наступлением (м, 7.1)
अन्वय: anvayaḥ
पार्थ! सः एव अयं भूतग्रामः अवशः भूत्वा भूत्वा रात्र्यागमे प्रलीयते। अहरागमे प्रभवति।
pārtha! saḥ eva ayaṃ bhūtagrāmaḥ avaśaḥ bhūtvā bhūtvā, rātryāgame pralīyate| aharāgame prabhavati|
Дословный перевод:
О сын Притхи! Та, эта совокупность живых существ непроизвольно возникая и возникая, с приходом ночи исчезает, с приходом дня появляется.
The Subodhinī commentary by Śrīdhara
atra ca kṛtanāśākṛtābhyāgamaśaṅkāṃ vārayan vairāgyārthaṃ sṛṣṭipraylayapravāhasyāvicchedaṃ darśayati bhūtagrāma iti | bhūtānāṃ carācaraprāṇinām | grāmaḥ samūhaḥ | yaḥ prāgāsītsa evāyamaharāgame bhūtvā bhūtvā rātrerāgame pralīyante pralīya pralīya punarapyaharāgame'vaśaḥ karmādiparatantraḥ san prabhavati nānya ityarthaḥ ||19||
Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya
||8.19|| --,bhūtagrāmaḥ bhūtasamudāyaḥ sthāvarajaṅgamalakṣaṇaḥ yaḥ pūrvasmin kalpe āsīt sa eva ayaṃ nānyaḥ| bhūtvā bhūtvā aharāgame pralīyate punaḥ punaḥ rātryāgame ahnaḥ kṣaye avaśaḥ asvatantra eva he pārtha prabhavati jāyate avaśa eva aharāgame||
yat upanyastam akṣaram tasya prāptyupāyo nirdiṣṭaḥ omityekākṣaraṃ brahma (gītā 8|13) ityādinā| atha idānīm akṣarasyaiva svarūpanirdidikṣayā idam ucyate anena yogamārgeṇa idaṃ gantavyamiti --,
Перевод
Каждый раз с наступлением дня Брахмы все существа появляются на свет, а с приходом ночи помимо своей воли уходят в небытие.
व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика