8.19


भूतग्राम: स एवायं भूत्वा भूत्वा प्रलीयते ।

रात्र्यागमेऽवश: पार्थ प्रभवत्यहरागमे ॥ १९ ॥


bhūta-grāmaḥ sa evāyaṁ

bhūtvā bhūtvā pralīyate

rātry-āgame ’vaśaḥ pārtha

prabhavaty ahar-āgame


पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ:  padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ

разбиение слов, грамматика слов, значение слов


бхӯта-гра̄мах̣ — совокупность всех живых существ; (м, 1.1)

сах̣ — эта; (тад, м, 1.1)

эва — безусловно; (ав)

айам — эта; (идам, м, 1.1)

бхӯтва̄ бхӯтва̄ — снова и снова появляясь на свет; (ав)

пралӣйате — уничтожается; (лаТ, 1.1) प्र_ली{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;प्र_लीङ्;दिवादिः} 

ра̄три-а̄гаме  — ночи с приходом; (м, 7.1)

аваш́ах̣ — непроизвольно; (м, 1.1)

па̄ртха — о сын Притхи; (м, 8.1)

прабхавати — появляется; (лаТ, 1.1)

ахах̣-а̄гаме — дня с наступлением (м, 7.1)


अन्वय:  anvayaḥ


पार्थ! सः एव अयं भूतग्रामः अवशः भूत्वा भूत्वा रात्र्यागमे प्रलीयते। अहरागमे प्रभवति। 

pārtha! saḥ eva ayaṃ bhūtagrāmaḥ avaśaḥ bhūtvā bhūtvā, rātryāgame pralīyate| aharāgame prabhavati|

Дословный перевод:

О сын Притхи! Та, эта совокупность живых существ непроизвольно возникая и возникая, с приходом ночи исчезает, с приходом дня появляется. 


The Subodhinī commentary by Śrīdhara


atra ca kṛtanāśākṛtābhyāgamaśaṅkāṃ vārayan vairāgyārthaṃ sṛṣṭipraylayapravāhasyāvicchedaṃ darśayati bhūtagrāma iti | bhūtānāṃ carācaraprāṇinām | grāmaḥ samūhaḥ | yaḥ prāgāsītsa evāyamaharāgame bhūtvā bhūtvā rātrerāgame pralīyante pralīya pralīya punarapyaharāgame'vaśaḥ karmādiparatantraḥ san prabhavati nānya ityarthaḥ ||19|| 


Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya


||8.19|| --,bhūtagrāmaḥ bhūtasamudāyaḥ sthāvarajaṅgamalakṣaṇaḥ yaḥ pūrvasmin kalpe āsīt sa eva ayaṃ nānyaḥ| bhūtvā bhūtvā aharāgame pralīyate punaḥ punaḥ rātryāgame ahnaḥ kṣaye avaśaḥ asvatantra eva he pārtha prabhavati jāyate avaśa eva aharāgame||

yat upanyastam akṣaram tasya prāptyupāyo nirdiṣṭaḥ omityekākṣaraṃ brahma (gītā 8|13) ityādinā| atha idānīm akṣarasyaiva svarūpanirdidikṣayā idam ucyate anena yogamārgeṇa idaṃ gantavyamiti --,


Перевод


Каждый раз с наступлением дня Брахмы все существа появляются на свет, а с приходом ночи помимо своей воли уходят в небытие.


व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика