7.4


भूमिरापोऽनलो वायु: खं मनो बुद्धिरेव च ।

अहङ्कार इतीयं मे भिन्ना प्रकृतिरष्टधा ॥ ४ ॥


bhūmir āpo ’nalo vāyuḥ

khaṁ mano buddhir eva ca

ahaṅkāra itīyaṁ me

bhinnā prakṛtir aṣṭadhā


पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ:  padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ

разбиение слов, грамматика слов, значение слов


бхӯмих̣ — земля; (ж, 1.1)

а̄пах̣ — вода; (ж, 1.3)

аналах̣ — огонь; (м, 1.1)

ва̄йух̣ — воздух; (м, 1.1)

кхам — эфир; (с, 1.1)

манах̣ — ум; (с, 1.1)

буддхих̣ — разум; (ж, 1.1)

эва чабезусловно и; (ав)

ахан̇ка̄рах̣ — ложное эго; (м, 1.1)

ити — таким образом; (ав)

ийам — эта; (ж, 1.1)

ме — Моя; (мама, 6.1)

бхинна̄ — отделенная; (ж, 1.1)

пракр̣тих̣ — энергия; (ж, 1.1)

ашт̣адха̄ — состоящая из восьми видов (ав)


अन्वय:  anvayaḥ


भूमिः, आपः, अनलः, वायुः, खम्, मनः, बुद्धिः एव च, अहंकारः इति अष्टधा भिन्ना मे इयम् प्रकृतिः ।

bhūmiḥ, āpaḥ, analaḥ, vāyuḥ, kham, manaḥ, buddhiḥ eva ca, ahaṃkāraḥ iti aṣṭadhā bhinnā me iyam prakṛtiḥ |

Дословный перевод:

Земля, вода, огонь, воздух, эфир, ум, разум безусловно и эго – такова состоящая из восьми видом отделенная моя эта энергия.


The Subodhinī commentary by Śrīdhara


evaṃ śrotāramabhimukhīkṛtyedānīṃ prakṛtidvārā sṛṣṭyādikartṛtveneśvaratattvaṃ pratijñātaṃ nirūpayiṣyan parāparabhedena prakṛtidvayamāha bhūmiriti dvyābhyām | bhūmyādiśabdaiḥ pañcagandhāditanmātrāṇyucyante | manaḥśabdena tatkāraṇabhūto'haṅkāraḥ | buddhiśabdena tatkāraṇaṃ mahattattvamahaṅkāraśabdena tatkāraṇamavidyā | ityevamaṣṭadhā bhinnā | yadvā bhūmyādiśabdaiḥ pañcamahābhūtāni sūkṣmaiḥ sahikīkṛtya gṛhyante | ahaṅkāraśabdenaivāhaṅkārastenaiva tatkāryāṇīndriyāṇyapi gṛhyante | buddhiriti mahattattvam | manaḥśabdena tu manasaivonneyamavyaktarūpaṃ pradhānamiti | anena prakāreṇa me  pakṛtirmāyākhyā śaktiraṣṭadhā bhinnā vibhāgaṃ prāptā | caturviṃśatibhedabhinnāpyaṣṭasvaivāntarbhāvavivakṣayāṣṭadhā bhinnetyuktam | tathā ca kṣetrādhyāya imāmeva prakṛtiṃ caturviṃśatitattvātmanā prapañcayiṣyati 

mahābhūtānyahaṅkāro buddhiravyaktameva ca |
indriyāṇi daśaikaṃ ca pañca cendriyagocarāḥ || [Gītā 13.5] iti ||4||


Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya


||7.4|| bhūmiḥ iti pṛthivītanmātramucyate na sthūlā bhinnā prakṛtiraṣṭadhā iti vacanāt| tathā abādayo'pi tanmātrāṇyeva ucyante āpaḥ analaḥ vāyuḥ kham| manaḥ iti manasaḥ kāraṇamahaṃkāro gṛhyate| buddhiḥ iti ahaṃkārakāraṇaṃ mahattattvam| ahaṃkāraḥ iti avidyāsaṃyuktamavyaktam| yathā viṣasaṃyuktamannaṃ viṣamityucyate evamahaṃkāravāsanāvat avyaktaṃ mūlakāraṇamahaṃkāra ityucyate pravartakatvāt ahaṃkārasya| ahaṃkāra eva hi sarvasya pravṛttibījaṃ dṛṣṭaṃ loke| itīyaṃ yathoktā prakṛtiḥ me mama aiśvarī māyāśaktiḥ aṣṭadhā bhinnā bhedamāgatā||


Перевод


Земля, вода, огонь, воздух, эфир, ум, разум и ложное эго — эти восемь элементов составляют Мою отделенную материальную энергию.


व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика