6.13-14
समं कायशिरोग्रीवं धारयन्नचलं स्थिर: ।
सम्प्रेक्ष्य नासिकाग्रं स्वं दिशश्चानवलोकयन् ॥ १३ ॥
samaṁ kāya-śiro-grīvaṁ
dhārayann acalaṁ sthiraḥ
samprekṣya nāsikāgraṁ svaṁ
diśaś cānavalokayan
पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ: padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ
разбиение слов, грамматика слов, значение слов
самам — прямо; (с, 2.1)
ка̄йа-ш́ирах̣-грӣвам — корпус, голову и шею; (с, 2.1)
дха̄райан — держащий; (м, 1.1)
ачалам — неподвижно; (с, 2.1)
стхирах̣ — устойчивый; (м, 1.1)
сампрекшйа — устремив взгляд; (ав)
на̄сика̄-аграм — носа на кончик; (с, 2.1)
свам — свой; (с, 1.1)
диш́ах̣ — по сторонам; (ж, 2.3)
ча — также; (ав)
анавалокайан — не глядящий; (м, 1.1)
प्रशान्तात्मा विगतभीर्ब्रह्मचारिव्रते स्थित: ।
मन: संयम्य मच्चित्तो युक्त आसीत मत्पर: ॥ १४ ॥
praśāntātmā vigata-bhīr
brahmacāri-vrate sthitaḥ
manaḥ saṁyamya mac-citto
yukta āsīta mat-paraḥ
पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ: padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ
разбиение слов, грамматика слов, значение слов
праш́а̄нта-а̄тма̄ — тот, чей ум спокойный; (м, 1.1)
вигата-бхӣх̣ — лишенный страха; (м, 1.1)
брахмача̄ри-врате — в обете безбрачия; (с, 7.1)
стхитах̣ — пребывающий; (м, 1.1)
манах̣ — ум; (с, 2.1)
сам̇йамйа — обуздав; (ав)
мат-читтах̣ — тот, чей ум (сосредоточен) на Мне (Кришне); (м, 1.1)
йуктах̣ — истинный йог; (м, 1.1)
а̄сӣта — пусть сидит; (видхилиГ, 1.1) आस्{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;एक;आत्मनेपदी;आसँ;अदादिः} https://ashtadhyayi.com/dhatu/02.0011?type=ting
мат-парах̣ — тот, чья высшая цель - Я; (м, 1.1)
अन्वय: anvayaḥ
कायशिरोग्रीवं समं अचलं धारयन् , स्थिरः (भूत्वा) स्वं नासिकाग्रं सम्प्रेक्ष्य, दिशः च अनवलोकयन् , प्रशान्तात्मा विगतभीः ब्रह्मचारिव्रते स्थितः (सन्) , मनः संयम्य मच्चित्तः मत्परः युक्तः आसीत।
kāyaśirogrīvaṃ samaṃ acalaṃ dhārayan , sthiraḥ (bhūtvā) svaṃ nāsikāgraṃ samprekṣya, diśaḥ ca anavalokayan , praśāntātmā vigatabhīḥ brahmacārivrate sthitaḥ (san) , manaḥ saṃyamya macca्ittaḥ matparaḥ yuktaḥ āsīta|
The Subodhinī commentary by Śrīdhara
cittaikāgryāpayoginīṃ dehādhikāriṇāṃ darśayannāha samamiti dvābhyām | kāya iti dehasya madhyabhāgo vivakṣitaḥ | kāyaśca śiraśca grīvā ca kāyaśirogrīvam | mūlādhārādārabhya mūrdhāgraparyantaṃ samamavakram | acalaṃ niścalam | dhārayan | sthiro dṛḍhaprayatno bhūtvetyarthaḥ | svīyaṃ nāsikāgraṃ samprekṣya ityardhanimīlitanetra ityarthaḥ | itastato diśaścānavalokayanāsīta ityuttareṇānvayaḥ ||13||
praśānteti | praśānta ātmā cittaṃ yasya | vigatā bhīrbhayaṃ yasya | brahmacārivrate brahmacarye sthitaḥ san | manaḥ saṃyamya pratyāhṛtya | mayyeva cittaṃ yasya | ahameva paraṃ puruṣārtho yasya sa matparaḥ | evaṃ yukto bhūtvāsīta tiṣṭhet ||14||
Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya
||6.13|| samaṃ kāyaśirogrīvaṃ kāyaśca śiraśca grīvā ca kāyaśirogrīvaṃ tat samaṃ dhārayan acalaṃ ca| samaṃ dhārayataḥ calanaṃ saṃbhavati ataḥ viśinaṣṭi acalamiti| sthiraḥ sthiro bhūtvā ityarthaḥ| svaṃ nāsikāgraṃ saṃprekṣya samyak prekṣaṇaṃ darśanaṃ kṛtveva iti| ivaśabdo lupto draṣṭavyaḥ| na hi svanāsikāgrasaṃprekṣaṇamiha vidhitsitam| kiṃ tarhi cakṣuṣo dṛṣṭisaṃnipātaḥ| sa ca antaḥkaraṇasamādhānāpekṣo vivakṣitaḥ| svanāsikāgrasaṃprekṣaṇameva cet vivakṣitam manaḥ tatraiva samādhīyeta nātmani| ātmani hi manasaḥ samādhānaṃ vakṣyati ātmasaṃsthaṃ manaḥ kṛtvā (gītā 6|25) iti| tasmāt ivaśabdalopena akṣṇoḥ dṛṣṭisaṃnipāta eva saṃprekṣya ityucyate| diśaśca anavalokayan diśāṃ ca avalokanamantarākurvan ityetat||kiñca
||6.14|| praśāntātmā prakarṣeṇa śāntaḥ ātmā antaḥkaraṇaṃ yasya so'yaṃ praśāntātmā vigatabhīḥ vigatabhayaḥ brahmacārivrate sthitaḥ brahmacāriṇo vrataṃ brahmacaryaṃ guruśuśrūṣābhikṣānnabhuktyādi tasmin sthitaḥ tadanuṣṭhātā bhavedityarthaḥ| kiñca manaḥ saṃyamya manasaḥ vṛttīḥ upasaṃhṛtya ityetat maccittaḥ mayi parameśvare cittaṃ yasya so'yaṃ maccittaḥ yuktaḥ samāhitaḥ san āsīta upaviśet| matparaḥ ahaṃ paro yasya so'yaṃ matparo bhavati| kaścit rāgī strīcittaḥ na tu striyameva paratvena gṛhṇāti kiṃ tarhi rājānaṃ mahādevaṃ vā| ayaṃ tu maccitto matparaśca||athedānīṃ yogaphalamucyate
Перевод
Держа корпус, шею и голову на одной линии, йог должен сосредоточить взгляд на кончике носа. Успокоив и обуздав ум, избавившись от страха и полностью отказавшись от половой жизни, он должен устремить мысленный взор на Мой образ в сердце и сделать Меня своей высшей целью.
व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика