5.27-28
स्पर्शान्कृत्वा बहिर्बाह्यांश्चक्षुश्चैवान्तरे भ्रुवो: ।
प्राणापानौ समौ कृत्वा नासाभ्यन्तरचारिणौ ॥ २७ ॥
sparśān kṛtvā bahir bāhyāṁś
cakṣuś caivāntare bhruvoḥ
prāṇāpānau samau kṛtvā
nāsābhyantara-cāriṇau
спарш́а̄н — объекты чувственного восприятия (такие, как звук); (м, 2.3)
кр̣тва̄ — оставив; (ав)
бахих̣ — снаружи; (ав)
ба̄хйа̄н — внешние; (м, 2.3)
чакшух̣ — зрение; (с, 2.1)
ча — также; (ав)
эва — безусловно; (ав)
антаре — между; (с, 7.1)
бхрувох̣ — бровей; (ж, 6.2)
пра̄н̣а-апа̄нау — восходящий и нисходящий потоки воздуха; (м, 2.2)
самау — уравновешенные; (м, 2.2)
кр̣тва̄ — зафиксировав; (ав)
на̄са-абхйантара-ча̄рин̣ау — в ноздрях движущиеся; (м, 2.2)
यतेन्द्रियमनोबुद्धिर्मुनिर्मोक्षपरायण: ।
विगतेच्छाभयक्रोधो य: सदा मुक्त एव स: ॥ २८ ॥
yatendriya-mano-buddhir
munir mokṣa-parāyaṇaḥ
vigatecchā-bhaya-krodho
yaḥ sadā mukta eva saḥ
पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ: padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ
разбиение слов, грамматика слов, значение слов
йата-индрийа-манах̣-буддхих̣ — тот, чьи обузданы чувства, ум и разум; (м, 1.1)
муних̣ — йог; (м, 1.1)
мокша-пара̄йан̣ах̣ — тот, чья цель освобождение;
вигата-иччха̄-бхайа-кродхах̣ — тот, чьи устранены желания, страх и гнев;
йах̣ — который; (йад, м, 1.1)
сада̄ — постоянно; (ав)
муктах̣ — освобожденный; (м, 1.1)
эва — безусловно; (ав)
сах̣ — тот (тад, м, 1.1)
अन्वय: anvayaḥ
यः बाह्यान् स्पर्शान् बहिः, चक्षुः च एव भ्रुवोः अन्तरे कृत्वा, नासाभ्यन्तरचारिणौ प्राणापानौ समौ कृत्वा, यतेन्द्रियमनोबुद्धिः मोक्षपरायणः विगतेच्छाभयक्रोधः मुनिः [वर्तते], सः सदा मुक्तः एव।
yaḥ bāhyān sparśān bahiḥ, cakṣuḥ ca eva bhruvoḥ antare kṛtvā, nāsābhyantaracāriṇau prāṇāpānau samau kṛtvā, yatendriyamanobuddhiḥ mokṣaparāyaṇaḥ vigatecchābhayakrodhaḥ muniḥ [vartate], saḥ sadā muktaḥ eva|
The Subodhinī commentary by Śrīdhara
sa yogī brahmanirvāṇamityādiṣu yogī mokṣamavāpnotītyuktam | tameva yogaṃ saṅkṣepeṇāha sparśāniti dvābhyām | bāhyā eva sparśā rūparasādayo viṣayāścintitāḥ santo'ntaḥ praviśanti | tāṃstaccintātyāgena bahireva kṛtvā | cakṣurbhruvorantare bhrūmadhya eva kṛtvātyantaṃ netrayornimīlane hi nidrayā mano līyate | unmīlane ca bahiḥ prasarati | tadubhayadoṣaparihārārthamardhanimīlanena bhrūmadhye dṛṣṭiṃ nidhāyetyarthaḥ | ucchvāsaniḥśvāsarūpeṇa nāsikayorabhyantare carantau prāṇāpānāvūrdhvādhogatirodhena samau kṛtvā, kumbhakaṃ kṛtvetyarthaḥ | yadvā prāṇo'yaṃ yathā na bhairniryāti yathā cāpāno'ntarna praviśati, kintu nāsāmadhya eva dvāvapi yathā caratastathā mandābhyāmucchvāsaniḥśvāsābhyāṃ samau kṛtveti ||27||
yateti | anenopāyena yatāḥ saṃyatā indriyamanobuddhayo yasya | mokṣa eva paramayanaṃ prāpyaṃ yasya | ataeva vigatā icchābhayakrodhā yasya | evaṃbhūto yo muniḥ sa sadā jīvannapi mukta evetyarthaḥ ||27-28||
Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya
||5.27 5.28|| sparśān śabdādīn kṛtvā bahiḥ bāhyān śrotrādidvāreṇa antaḥ buddhau praveśitāḥ śabdādayaḥ viṣayāḥ tān acintayataḥ śabdādayo bāhyā bahireva kṛtāḥ bhavanti tān evaṃ bahiḥ kṛtvā cakṣuścaiva antare bhruvoḥ kṛtvā iti anuṣajyate| tathā prāṇāpānau nāsābhyantaracāriṇau samau kṛtvā yatendriyamanobuddhiḥ yatāni saṃyatāni indriyāṇi manaḥ buddhiśca yasya saḥ yatendriyamanobuddhiḥ mananāt muniḥ saṃnyāsī mokṣaparāyaṇaḥ evaṃ dehasaṃsthānāt mokṣaparāyaṇaḥ mokṣa eva param ayanaṃ parā gatiḥ yasya saḥ ayaṃ mokṣaparāyaṇo muniḥ bhavet| vigatecchābhayakrodhaḥ icchā ca bhayaṃ ca krodhaśca icchābhayakrodhāḥ te vigatāḥ yasmāt saḥ vigatecchābhayakrodhaḥ yaḥ evaṃ vartate sadā saṃnyāsī mukta eva saḥ na tasya mokṣāyānyaḥ kartavyo'sti||evaṃ samāhitacittena kiṃ vijñeyam iti ucyate bhoktāraṃ yajñatapasāṃ yajñānāṃ tapasāṃ ca kartṛrūpeṇa devatārūpeṇa ca sarvalokamaheśvaraṃ sarveṣāṃ lokānāṃ mahāntam īśvaraṃ suhṛdaṃ sarvabhūtānāṃ sarvaprāṇināṃ pratyupakāranirapekṣatayā upakāriṇaṃ sarvabhūtānāṃ hṛdayeśayaṃ sarvakarmaphalādhyakṣaṃ sarvapratyayasākṣiṇaṃ māṃ nārāyaṇaṃ jñātvā śāntiṃ sarvasaṃsāroparatim ṛcchati prāpnoti||
Перевод
Полностью отрешившись от объектов чувственного восприятия, сосредоточив взор на межбровье, уравновесив в ноздрях вдох и выдох и остановив дыхание, йог, стремящийся к освобождению, укрощает таким образом свой ум, чувства и разум и избавляется от желаний, страха и гнева. Тот, кто всегда пребывает в таком состоянии, безусловно, освобожденная душа.
व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика