4.13
चातुर्वर्ण्यं मया सृष्टं गुणकर्मविभागशः ।
तस्य कर्तारमपि मां विद्ध्यकर्तारमव्ययम् ॥ १३ ॥
cātur-varṇyaṁ mayā sṛṣṭaṁ
guṇa-karma-vibhāgaśaḥ
tasya kartāram api māṁ
viddhy akartāram avyayam
पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ: padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ
разбиение слов, грамматика слов, значение слов
ча̄тух̣-варн̣йам — четыре сословия; (c, 1.1)
майа̄ — Мной; (асмад, 3.1)
ср̣шт̣ам — созданы; (c, 1.1)
гун̣а-карма-вибха̄гаш́ах̣ — качествам и деятельности сообразно; (ав)
тасйа — того; (тад, 6.1)
карта̄рам — отца; (м, 2.1)
апи — хотя; (ав)
ма̄м — Меня; (асмад, 2.1)
виддхи — знай; (лоТ, 2.1)
акарта̄рам — бездействующего; (м, 2.1)
авйайам — неизменного (м, 2.1)
अन्वय: anvayaḥ
गुण-कर्म-विभागशः मया चातुर्-वर्ण्यं सृष्टं । तस्य कर्तारम् अपि अव्ययम् अकर्तारम् मां विद्धि।
guṇa-karma-vibhāgaśaḥ mayā cātur-varṇyaṃ sṛṣṭaṃ | tasya kartāram api avyayam akartāram māṃ viddhi|
Дословный перевод:
В соответствии с гуной и кармой Мной система деления общества на четыре варны создана. Ее создателя Меня неизменного и недействующего знай.
The Subodhinī commentary by Śrīdhara
nanu kecitsakāmatayā pravartante, kecitniṣkāmatayā iti karmavaicitryam | tatkartṛṇā ca brāhmaṇādīnāmuttamamadhyamādivaicitryaṃ kurvatastava kathaṃ vaiṣamyaṃ nāsti ? ityāśaṅkyāha cāturvarṇyamiti | catvāro varṇā eveti cāturvarṇyaṃ svārthe ṣyañpratyayaḥ | ayamarthaḥ sattvapradhānā brāhmaṇāsteṣāṃ śamadamādīni karmāṇi | sattva rajaḥpradhānāḥ kṣatriyāsteṣāṃ śauryayuddhādīni karmāṇi | rajastamaḥpradhānā vaiśyāsteṣāṃ kṛṣivāṇijyādīni karmāṇi | tamaḥpradhānāḥ śūdrāsteṣāṃ traivarṇikaśuśrūṣādīni karmāṇi | ityevaṃ guṇānāṃ karmaṇāṃ ca vibhāgaiścāturvarṇyaṃ mayaiva sṛṣṭamiti satyam, tathāpyevaṃ tasya kartāramapi phalato'kartārameva māṃ viddhi | tatra hetuḥ avyayamāsaktirāhityena śramarahitaṃ nāśādirahitaṃ vā ||13||
Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya
||4.13|| catvāra eva varṇāḥ cāturvarṇyaṃ mayā īśvareṇa sṛṣṭam utpāditam brāhmaṇo'sya mukhamāsīt ityādiśruteḥ| guṇakarmavibhāgaśaḥguṇavibhāgaśaḥ karmavibhāgaśaśca| guṇāḥ sattvarajastamāṃsi| tatra sāttvikasya sattvapradhānasya brāhmaṇasya śamo damastapaḥ ityādīni karmāṇi sattvopasarjanarajaḥpradhānasya kṣatriyasya śauryatejaḥprabhṛtīni karmāṇi tama{}upasarjanarajaḥpradhānasya vaiśyasya kṛṣyādīni karmāṇi raja{}upasarjanatamaḥpradhānasya śūdrasya śuśrūṣaiva karma ityevaṃ guṇakarmavibhāgaśaḥ cāturvarṇyaṃ mayā sṛṣṭam ityarthaḥ| tacca idaṃ cāturvarṇyaṃ na anyeṣu lokeṣu ataḥ mānuṣe loke iti viśeṣaṇam| hanta tarhi cāturvarṇyasya sargādeḥ karmaṇaḥ kartṛtvāt tatphalena yujyase ataḥ na tvaṃ nityamuktaḥ nityeśvaraśca iti ucyate yadyapi māyāsaṃvyavahāreṇa tasya karmaṇaḥ kartāramapi santaṃ māṃ paramārthataḥ viddhi akartāram| ata eva avyayam asaṃsāriṇaṃ ca māṃ viddhi||yeṣāṃ tu karmaṇāṃ kartāraṃ māṃ manyase paramārthataḥ teṣām akartā evāham yataḥ
Перевод
В соответствии с тремя гунами материальной природы и связанной с ними деятельностью, Я разделил человеческое общество на четыре сословия. Но знай, что, хотя Я создатель этой системы, Сам Я, будучи неизменным, непричастен к какой-либо деятельности.
व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика