2.62-63
ध्यायतो विषयान्पुंसः सङ्गस्तेषूपजायते ।
सङ्गात्सञ्जायते कामः कामात्क्रोधोऽभिजायते ॥ ६२ ॥
क्रोधाद्भवति सम्मोहः सम्मोहात्स्मृतिविभ्रमः ।
स्मृतिभ्रंशाद्बुद्धिनाशो बुद्धिनाशात्प्रणश्यति ॥ ६३ ॥
dhyāyato viṣayān puṁsaḥ saṅgas teṣūpajāyate
saṅgāt sañjāyate kāmaḥ kāmāt krodho ’bhijāyate
krodhād bhavati sammohaḥ sammohāt smṛti-vibhramaḥ
smṛti-bhraṁśād buddhi-nāśo buddhi-nāśāt praṇaśyati
पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ: padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ
разбиение слов, грамматика слов, значение слов
дхйа̄йатах̣ — созерцающего; (м.р. 6.1 от dhyāyat)
вишайа̄н — объекты чувств; (м.р. 2.3 от viṣaya)
пум̇сах̣ — человека; (м.р. 6.1 от puṁs)
сан̇гах̣ — привязанность; (м.р. 1.1 от saṅga)
тешу — в них (в объектах чувственного наслаждения); (м.р. 7.3 от tad)
упаджа̄йате — возникает; (laṭ 1.1 от jan) https://ashtadhyayi.com/dhatu/04.0044
сан̇га̄т — из привязанности; (м.р. 5.1 от saṅga)
сан̃джа̄йате — развивается; (laṭ 1.1 от jan)
ка̄мах̣ — желание; (м.р. 1.1 от kāma)
ка̄ма̄т — из желания; (м.р. 5.1 от kāma)
кродхах̣ — гнев; (м.р. 1.1 от krodha)
абхиджа̄йате — появляется (laṭ 1.1 от jan)
кродха̄т — из гнева; (м.р. 5.1 от krodha)
бхавати — возникает; (laṭ 1.1 от bhu)
саммохах̣ — полная иллюзия; (м.р. 1.1 от sammoha)
саммоха̄т — из иллюзии; (м.р. 5.1 от sammoha)
смр̣ти-вибхрамах̣ — памяти расстройство; (м.р. 1.1 от smṛti-vibhrama)
смр̣ти-бхрам̇ш́а̄т — из расстройства памяти; (м.р. 5.1 от smṛti-bhraṁśā)
буддхи-на̄ш́ах̣ — из-за потери разума; (м.р. 1.1 от buddhi-nāśa)
буддхи-на̄ш́а̄т — вследствие потери разума; (м.р. 5.1 от buddhi-nāśa)
пран̣аш́йати — (личность) разрушается (laṭ 1.1 от ṇaś) https://ashtadhyayi.com/dhatu/04.0091
अन्वय: anvayaḥ
विषयान् ध्यायतः पुंसः तेषु सङ्गः उपजायते। सङ्गात् कामः सञ्जायते। कामात् क्रोधः अभिजायते। क्रोधात् सम्मोहः भवति। सम्मोहात् स्मृतिविभ्रमः। स्मृतिभ्रंशात् बुद्धिनाशः। बुद्धिनाशात् प्रणश्यति।
viṣayān dhyāyataḥ puṃsaḥ teṣu saṅgaḥ upajāyate| saṅgāt kāmaḥ sañjāyate| kāmāt krodhaḥ abhijāyate| krodhāt sammohaḥ bhavati| sammohāt smṛtivibhramaḥ| smṛtibhraṃśāt buddhināśaḥ| buddhināśāt praṇaśyati|
The Subodhinī commentary by Śrīdhara
bāhyendriyasaṃyamābhāve doṣamuktvā manaḥsaṃyamābhāve doṣamāha dhyāyata iti dvābhyām | guṇabuddhyā viṣayān dhyāyataḥ puṃsaḥ teṣu saṅga āsaktirbhavati | āsaktyā ca teṣu adhikaḥ kāmo bhavati | kāmācca kenacitpratihatātkrodho bhavati | kiṃ ca, krodhāditi | krodhātsaṃmohaḥ kāryākāryavivekābhāvaḥ | tataḥ śāstrācāryopadiṣṭasmṛtervibhramo vicalanaṃ bhraṃśaḥ | tato buddheścetanāyā nāśaḥ | vṛkṣādiṣvivābhibhavaḥ | tataḥ praṇaśyati mṛtatulyo bhavati ||62-63||
Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya
||2.62|| dhyāyataḥ cintayataḥ viṣayān śabdādīn viṣayaviśeṣān ālocayataḥ puṃsaḥ puruṣasya saṅgaḥ āsaktiḥ prītiḥ teṣu viṣayeṣu upajāyate utpadyate| saṅgāt prīteḥ saṃjāyate samutpadyate kāmaḥ tṛṣṇā| kāmāt kutaścit pratihatāt krodhaḥ abhijāyate||
||2.63|| krodhāt bhavati saṃmohaḥ avivekaḥ kāryākāryaviṣayaḥ| kruddho hi saṃmūḍhaḥ san gurumapyākrośati| saṃmohāt smṛtivibhramaḥ śāstrācāryopadeśāhitasaṃskārajanitāyāḥ smṛteḥ syāt vibhramo bhraṃśaḥ smṛtyutpattinimittaprāptau anutpattiḥ| tataḥ smṛtibhraṃśāt buddhināśaḥ buddhernāśaḥ| kāryākāryaviṣayavivekāyogyatā antaḥkaraṇasya buddhernāśa ucyate| buddhināśāt praṇaśyati| tāvadeva hi puruṣaḥ yāvadantaḥkaraṇaṃ tadīyaṃ kāryākāryaviṣayavivekayogyam| tadayogyatve naṣṭa eva puruṣo bhavati| ataḥ tasyāntaḥkaraṇasya buddhernāśāt praṇaśyati puruṣārthāyogyo bhavatītyarthaḥ||
sarvānarthasya mūlamuktaṃ viṣayābhidhyānam| atha idānīṃ mokṣakāraṇamidamucyate
Prabhupada
Созерцая объекты, приносящие наслаждение чувствам, человек развивает привязанность к ним, из привязанности рождается вожделение, а из вожделения — гнев. Гнев порождает полное заблуждение, а заблуждение затмевает память. Вслед за памятью пропадает разум, и тогда, лишившись разума, человек снова погружается в пучину материальной жизни.
व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика