2.55
श्रीभगवानुवाच
प्रजहाति यदा कामान्सर्वान्पार्थ मनोगतान् ।
आत्मन्येवात्मना तुष्टः स्थितप्रज्ञस्तदोच्यते ॥ ५५ ॥
śrī-bhagavān uvāca
prajahāti yadā kāmān
sarvān pārtha mano-gatān
ātmany evātmanā tuṣṭaḥ
sthita-prajñas tadocyate
पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ: padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ
разбиение слов, грамматика слов, значение слов
ш́рӣ-бхагава̄н ува̄ча — Верховный Господь сказал; (м.р. 1.1 от śrī-bhagavāt) (liṭ 1.1 от vac)
праджаха̄ти — оставляет; (laṭ 1.1 от hā) https://ashtadhyayi.com/dhatu/03.0009
йада̄ — когда; (ав)
ка̄ма̄н — желания, связанные с чувственными удовольствиями; (м.р. 2.3 от kāma)
сарва̄н — всевозможные; (м.р. 2.3 от sarva)
па̄ртха — о сын Притхи; (м.р. 8.1 от pārtha)
манах̣-гата̄н — пришедшие в ум; (м.р. 2.3 от manaḥ-gata) (manasi praviṣṭān)
а̄тмани — в самом себе; (м.р. 7.1 от ātman)
эва — безусловно; (ав)
а̄тмана̄ — очищенным умом; (м.р. 3.1 от ātman)
тушт̣ах̣ — удовлетворенный; (м.р. 1.1 от tuṣṭa)
стхита-праджн̃ах̣ — находящийся на духовном уровне; (one, who has stabilized wisdom) (м.р. 1.1 от sthita-prajña)
тада̄ — тогда; (ав)
учйате — говорится (laṭ karmaNi 1.1 от vac) https://ashtadhyayi.com/dhatu/02.0058
आकाङ्क्षा ākāṅkṣā
prajahāti
kān prajahāti? - kāmān prajahāti
kati (сколько) kāmān prajahāti?
sarvān kāmān kīdṛśān (какие) prajahāti?
sarvān kāmān mano-gatān kīdṛśaḥ (какой) prajahāti?
sarvān kāmān mano-gatān tuṣṭaḥ kena (чем) prajahāti?
sarvān kāmān mano-gatān tuṣṭaḥ ātmanā kutra (где) prajahāti?
yadā sarvān kāmān mano-gatān tuṣṭaḥ ātmanā ātmani prajahāti, tadā kīdṛśaḥ ucyate?
yadā sarvān kāmān mano-gatān tuṣṭaḥ ātmanā ātmani prajahāti, tadā sthita-prajñaḥ ucyate
śloke sambodhanapadam kim?
अन्वय: anvayaḥ
पार्थ! यदा सर्वान् कामान् मनोगतान् प्रजहाति, आत्मना एव आत्मनि तुष्टः , तदा स्थित-प्रज्ञः उच्यते।
pārtha! yadā sarvān kāmān mano-gatān prajahāti, ātmanā eva ātmani tuṣṭaḥ, tadā sthita-prajñaḥ ucyate
Дословный перевод:
О Партха, когда (человек) все желания, пришедшие из ума, оставляет, и с помощью ума в душе удовлетворенный, тогда он «стхита-прагья» называется.
The Subodhinī commentary by Śrīdhara
atra ca yāni sādhakasya jñānasādhanāni tānyeva svābhāvikāni siddhasya lakṣaṇāni | ataḥ siddhasya lakṣaṇāni kathayannevāntaraṅgāni jñānasādhanānyāha yāvadadhyāyasamāpti | tatra prathamapraśnasyottaramāha prajahātīti dvābhyām | manasi sthitān kāmān yadā prakarṣeṇa jahāti | tyāge hetumāha ātmanīti | ātmanyeva svasminneva paramānandarūpe ātmanā svayameva tuṣṭa ityātmārāmaḥ san yadā kṣudraviṣayābhilāṣāṃstyajati tadā tena lakṣaṇena muniḥ sthitaprajña ucyate ||55||
Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya
||2.55|| prajahāti prakarṣeṇa jahāti parityajati yadā yasminkāle sarvān samastān kāmān icchābhedān he pārtha manogatān manasi praviṣṭān hṛdi praviṣṭān| sarvakāmaparityāge tuṣṭikāraṇābhāvāt śarīradhāraṇanimittaśeṣe ca sati unmattapramattasyeva pravṛttiḥ prāptā ityata ucyate ātmanyeva pratyagātmasvarūpe eva ātmanā svenaiva bāhyalābhanirapekṣaḥ tuṣṭaḥ paramārthadarśanāmṛtarasalābhena anyasmādalaṃpratyayavān sthitaprajñaḥ sthitā pratiṣṭhitā ātmānātmavivekajā prajñā yasya saḥ sthitaprajñaḥ vidvān tadā ucyate| tyaktaputravittalokaiṣaṇaḥ saṃnyāsī ātmārāma ātmakrīḍaḥ sthitaprajña ityarthaḥ||
kiñca
Prabhupada
Верховный Господь сказал: О Партха, о человеке, который очистил свой ум от всех желаний, берущих начало в чувствах, и черпает удовлетворение только в своем истинном «я», говорят, что он обладает чистым, божественным сознанием.
व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика