Tattva Jignasu - БГ 2.15

भक्त्य‍ा मामभिजानाति यावान्यश्चास्मि तत्त्वत: । ततो मां तत्त्वतो ज्ञात्वा विशते तदनन्तरम् ॥18.55॥ Постичь Меня в Таттве можно только с помощью Бхакти

YouTube

Tattva Jignasu

Глава 2

2.14

2.16

2.15

यं हि न व्यथयन्त्येते पुरुषं पुरुषर्षभ ।

समदुःखसुखं धीरं सोऽमृतत्वाय कल्पते ॥ १५ ॥

yaṁ hi na vyathayanty ete

puruṣaṁ puruṣarṣabha

sama-duḥkha-sukhaṁ dhīraṁ

so ’mṛtatvāya kalpate

पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ: padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ

разбиение слов, грамматика слов, значение слов

йам — которого; (сарв, м, 2.1)

хи — безусловно; (ав)

на — не; (ав)

вйатхайанти — беспокоят; (лаТ, 1.3) व्यथ्_णिच्{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;व्यथँ_णिच्;भ्वादिः} https://ashtadhyayi.com/dhatu/01.0868?type=ting

эте — эти; (сарв, м, 1.3)

пурушам — человека; (м, 2.1)

пуруша-р̣шабха — о лучший из людей; (м, 8.1)

сама-дух̣кха-сукхам — одинакового в горе и радости; (м, 2.1)

дхӣрам — терпеливого; (м, 2.1)

сах̣ — он; (тад, сарв, м, 1.1)

амр̣татва̄йа — освобождения; (с, 4.1)

калпате — достоин (лаТ, атм, 1.1) कृप्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;कृपूँ;भ्वादिः}

आकाङ्क्षा ākāṅkṣā

kalpate (удостаивается)

kaḥ kalpate? (кто удостаивается?) - saḥ kalpate (он удостаивается)

na vyathayanti -

kam na vyathayanti - yaṁ na vyathayanti

yaṁ na vyathayanti saḥ kasmai kalpate? (которого не выводят из равновесия, тот чего удостаивается?)

ke yaṁ na vyathayanti saḥ amṛtatvāya kalpate? (которого что не выводят из равновесия, тот бессмертия удостаивается?)

ete taṁ kaṁ na vyathayanti yaḥ amṛtatvāya kalpate?

ete taṁ kīdṛśaṁ puruṣaṁ na vyathayanti yaḥ amṛtatvāya kalpate?

ete taṁ sama-duḥkha-sukhaṁ punaś ca kīdṛśaṁ puruṣaṁ na vyathayanti yaḥ amṛtatvāya kalpate?

अन्वय: anvayaḥ

पुरुषर्षभ! एते यं सम-दुःख-सुखं धीरं पुरुषं न व्यथयन्ति । सः अमृतत्वाय कल्पते।

puruṣarṣabha! ete yaṃ sama-duḥkha-sukhaṃ dhīraṃ puruṣaṃ na vyathayanti | saḥ amṛtatvāya kalpate|

Дословный перевод:

О лучший из людей! Эти которого, равного в счастье и горе терпеливого человека, не выводят из равновесия. Он бессмертия удостаивается.

The Subodhinī commentary by Śrīdhara

tatpratikāraprayatnādapi tatsahanamevocitaṃ mahāphalatvādityāha yaṃ hīti | ete mātrāsparśā yaṃ puruṣaṃ na vyathayanti nābhibhavanti | same duḥkhasukhe sa tam | sa tairavikṣipyamāṇo dharmajñānadvārā amṛtatvāya mokṣāya kalpate yogyo bhavati ||15||

Prabhupada

О лучший из людей, тот, кого не выводят из равновесия радости и невзгоды, кто всегда остается спокойным и невозмутимым, воистину достоин освобождения.

व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика

सन्धिः

व्यथयन्त्येते - व्यथयन्ति + एते - यण् सन्धिः

सोऽमृतत्वाय - सः + अमृतत्वाय - विसर्गसन्धिः (उकारः, गुणः, पूर्वरूपं च)

समासः

पुरुषर्षभः - पुरुषः ऋषभः इव - कर्मधारयः

समदुःखसुखम् - सुखं च दुःखं च सुखदुःखे - द्वन्द्वः

समे सुखदुःखे यस्य सः, तम् [पुरुषम्] - बहुव्रीहिः

अमृतत्वाय - न मृतत्वम्, अमृतत्वम्, तस्मै - नञ् तत्पुरुषः

तद्धितान्तः

अमृतत्वाय - न-मृत + त्व (भावे), तस्मै। मोक्षाय इत्यर्थः

०१.०८६८ (कौमुदीधातुः-७६४) व्यथँ भयसञ्चलनयोः (भ्वादिः आत्मनेपदी अकर्मकः सेट् घटादिः)

कर्तरि लट्लकारः (आत्मनेपदम्)

व्यथते व्यथेते व्यथन्ते

व्यथसे व्यथेथे व्यथध्वे

व्यथे व्यथावहे व्यथामहे

णिजन्ते लट्लकारः (परस्मैपदम्)

व्यथयति व्यथयतः व्यथयन्ति

व्यथयसि व्यथयथः व्यथयथ

व्यथयामि व्यथयावः व्यथयामः

णिजन्ते लट्लकारः (आत्मनेपदम्)

व्यथयते व्यथयेते व्यथयन्ते

व्यथयसे व्यथयेथे व्यथयध्वे

व्यथये व्यथयावहे व्यथयामहे

sandhiḥ

vyathayantyete - vyathayanti + ete - yaṇ sandhiḥ

so'mṛtatvāya - saḥ + amṛtatvāya - visargasandhiḥ (ukāraḥ, guṇaḥ, pūrvarūpaṃ ca)

samāsaḥ

puruṣarṣabhaḥ - puruṣaḥ ṛṣabhaḥ iva - karmadhārayaḥ

samaduḥkhasukham - sukhaṃ ca duḥkhaṃ ca sukhaduḥkhe - dvandvaḥ

same sukhaduḥkhe yasya saḥ, tam [puruṣaṃ] - bahuvrīhiḥ

amṛtatvāya - na mṛtatvam, amṛtatvam, tasmai - nañ tatpuruṣaḥ

taddhitāntaḥ

amṛtatvāya - na-mṛta + tva (bhāve), tasmai| mokṣāya ityarthaḥ

01.0868 (kaumudīdhātuḥ-764) vyathaँ bhayasañcalanayoḥ (bhvādiḥ ātmanepadī akarmakaḥ seṭ ghaṭādiḥ)

kartari laṭlakāraḥ (ātmanepadam)

vyathate vyathete vyathante

vyathase vyathethe vyathadhve

vyathe vyathāvahe vyathāmahe

ṇijante laṭlakāraḥ (parasmaipadam)

vyathayati vyathayataḥ vyathayanti

vyathayasi vyathayathaḥ vyathayatha

vyathayāmi vyathayāvaḥ vyathayāmaḥ

ṇijante laṭlakāraḥ (ātmanepadam)

vyathayate vyathayete vyathayante

vyathayase vyathayethe vyathayadhve

vyathaye vyathayāvahe vyathayāmahe

Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya

English Translation Of Sri Shankaracharya's Sanskrit Commentary By Swami Gambirananda

(anvaya, grammar part and notes are done by us during study)

||2.15||

[यं हीति।] यं हि पुरुषं समे दुःखसुखे यस्य तं समदुःखसुखं सुखदुःखप्राप्तौ हर्षविषादरहितं धीरं धीमन्तं न व्यथयन्ति न चालयन्ति नित्यात्मदर्शनात् एते यथोक्ताः शीतोष्णादयः,

ete yathā uktāḥ śīta-uṣṇa-ādayaḥ, yaṃ hi same duḥkha-sukhe yasya taṃ sama-duḥkha-sukhaṃ sukha-duḥkha-prāptau harṣa-viṣāda-rahitaṃ dhīraṃ dhīmantaṃ puruṣaṃ nitya-ātma-darśanāt na vyathayanti na cālayanti,

(O Arjuna) hi, verily; yam purusam, the person whom; ete, these, cold and heat mentioned above; na, do not; vyathayanti, torment, do not perturb; dhiram, the wise man; sama-duhkha-sukham, to whom sorrow and happiness are the same, who is free from happiness and sorrow when subjected to pleasure and pain, because of his realization of the enternal Self;

शीत-उष्ण-आदीन् - शितोष्णे आदिनी येषां ते [मात्रा-स्पर्शादयः], तान् - बहुव्रीहिः

समदुःखसुखम्

१) सुखं च दुःखं च सुखदुःखे - द्वन्द्वः

२) समे सुखदुःखे यस्य सः, तम् [पुरुषम्] - बहुव्रीहिः

सुख-दुःख-प्राप्तौ

१) सुखं च दुःखं च सुखदुःखे - द्वन्द्वः

२) सुखदुःखयोः प्राप्तिः, तस्याम् - षष्ठी

हर्ष-विषाद-रहितम्

१) हर्षः च विषादः च हर्ष-विषादौ - द्वन्द्वः

२) हर्ष-विषादाभ्यां रहितः, तम् – तृतीया

नित्य-आत्म-दर्शनात्

१) नित्यः आत्मा, नित्यात्मा - कर्मधारयः

२) नित्यात्मनः दर्शनम्, तस्मात् - षष्ठी

सः नित्यात्मस्वरूपदर्शननिष्ठो द्वन्द्वसहिष्णुः अमृतत्वाय अमृतभावाय मोक्षायेत्यर्थः, कल्पते समर्थो भवति ॥ १५ ॥

saḥ nitya-ātma-svarūpa-darśana-niṣṭhaḥ dvandva-sahiṣṇuḥ amṛtatvāya amṛta-bhāvāya mokṣāya iti arthaḥ, kalpate samarthaḥ bhavati || 15 ||

sah, he, who is established in the realization of the enternal Self, who forbears the opposites; kalpate, becomes fit; amrtattvaya, for Immortality, for the state of Immortality, i.e. for Liberation.

नित्य-आत्म-स्वरूप-दर्शन-निष्ठः

१) नित्यः आत्मा, नित्यात्मा - कर्मधारयः

२) नित्यात्मनः स्वरूपम् , नित्य-आत्म-स्वरूपम् - षष्ठी

३) नित्य-आत्म-स्वरूपस्य दर्शनम् , नित्य-आत्म-स्वरूप-दर्शनम् - षष्ठी

४) नित्य-आत्म-स्वरूप-दर्शने निष्ठा यस्य [पुरुषस्य] सः - बहुव्रीहिः

द्वन्द्व-सहिष्णुः - द्वन्द्वस्य सहिष्णुः - षष्ठीतत्पुरुषः

सहिष्णुः – सह् (षहँ मर्षणे) + इष्णुच् (कृदन्तः, 3.2.136)

अमृत-भावाय - अमृतस्य भावः, तस्मै - षष्ठी

इतश्च शोकमोहौ अकृत्वा शीतोष्णादिसहनं युक्तम् , यस्मात् —

itaḥ ca śoka-mohau akṛtvā śīta-uṣṇa-ādi-sahanaṃ yuktam , yasmāt —

Since 'the unreal has no being,' etc., for this reason also it is proper to bear cold, heat, etc. without becoming sorrowful or deluded.

शीत-उष्ण-आदि-सहनं

१) शीतं च उष्णं च, शीत-उष्णे - द्वन्द्वः

२) शितोष्णे आदिनी येषां ते [मात्रा-स्पर्शादयः], शीत-उष्ण-आदयः - बहुव्रीहिः

३) शीत-उष्ण-आदीनां सहनम् - षष्ठी

Изучаемое правило сандхи 6.2 विसर्गसन्धि: visargasandhiḥ

Висарга ḥ после краткой «а» и перед краткой «а» превращается в «о» вместе с предшествующей ей «а», а следующая за ней «а» удаляется.

Начальная «а» слова всегда удаляется, если предыдущее слово оканчивается на «о» или «е».

Примеры:

āgamāpāyinаḥ + аnityāḥ → āgamāpāyino ’nityāḥ

dehinaḥ + asmin → dehino ‘smin

te + aham → te ‘ham

adharmaḥ + abhibhavati → adharmo ‘bhibhavati

Словообразование с суффиксом – tva в значении «состояние бытия» 5.3.3 भावार्थीयाः bhāvārthīyāḥ - त्व तल् ष्यञ् - tva tal ṣyañ

sadhu (святой) + tva → sadhutva (святость)

Подобным же образом формируются слова: tattva, gurutva, amṛtatva

2.14

2.16

Page updated

Google Sites

Report abuse