Tattva Jignasu - БГ 2.14

भक्त्य‍ा मामभिजानाति यावान्यश्चास्मि तत्त्वत: । ततो मां तत्त्वतो ज्ञात्वा विशते तदनन्तरम् ॥18.55॥ Постичь Меня в Таттве можно только с помощью Бхакти

YouTube

Tattva Jignasu

Глава 2

2.13

2.15

2.14

मात्रास्पर्शास्तु कौन्तेय शीतोष्णसुखदुःखदाः ।

आगमापायिनोऽनित्यास्तांस्तितिक्षस्व भारत ॥ १४ ॥

mātrā-sparśās tu kaunteya

śītoṣṇa-sukha-duḥkha-dāḥ

āgamāpāyino ’nityās

tāṁs titikṣasva bhārata

पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ: padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ

разбиение слов, грамматика слов, значение слов

ма̄тра̄-спарш́а̄х̣ — соприкосновение органов с объектами; (м, 1.3)

ту — же; (ав)

каунтейа — о сын Кунти; (м, 8.1)

ш́ӣта-ушн̣а-сукха-дух̣кха-да̄х̣ — холод, жара, счастье и страдание дающие; (м, 1.3)

а̄гама-апа̄йинах̣ — появляющиеся-исчезающие; (м, 1.3)

анитйа̄х̣ — преходящие; (м, 1.3)

та̄н — их; (тад, сарв, 2.3)

титикшасва — терпеливо переноси; (лоТ, 2.1) https://ashtadhyayi.com/dhatu/01.1126

бха̄рата — о потомок Бхараты (м, 8.1)

आकाङ्क्षा ākāṅkṣā

titikṣasva (терпи)

kān titikṣasva? (что терпи?) - tān titikṣasva (тех терпи)

te ke? (кого тех?) - te mātrā-sparśāḥ (те соприкосновения чувств с объектами)

mātrā-sparśāḥ tu kīdṛśāḥ? (соприкосновения чувств с объектами какие?)

mātrā-sparśāḥ tu śītoṣṇa-sukha-duḥkha-dāḥ punaś ca kīdṛśāḥ? (соприкосновения чувств с объектами дающие холод и жару, счастье и горе, а еще какие?)

mātrā-sparśāḥ tu śītoṣṇa-sukha-duḥkha-dāḥ āgamа-аpāyinaḥ punaś ca kīdṛśāḥ? (соприкосновения чувств с объектами дающие холод и жару, счастье и горе, приходящие и уходящие, а еще какие?)

asmin śloke sambodhanapade ke? (в этом стихе два слова-обращения какие?)

अन्वय: anvayaḥ

हे कौन्तेय ! मात्रा-स्पर्शाः तु शीत-उष्ण-सुख-दुःख-दाः । आगम-अपायिनः अनित्याः। हे भारत ! तान् तितिक्षस्व।

he kaunteya ! mātrā-sparśāḥ tu śīta-uṣṇa-sukha-duḥkha-dāḥ | āgama-apāyinaḥ anityāḥ| he bhārata ! tān titikṣasva|

Дословный перевод:

О Каунтея, соприкосновения с объектами чувств холод, жару, счастье и горе дающие, приходящие и уходящие, невечные. О Бхарата, их терпи!

The Subodhinī commentary by Śrīdhara

nanu tānahaṃ na śocāmi, kintu tadviyogādiduḥkhabhājaṃ māmeveti cettatrāha mātrāsparśā iti | mīyante jāyante viṣayā ābhiriti mātrā indriyavṛttayaḥ, tāsāṃ sparśā viṣayeṣu sambaddhāḥ, te śītoṣṇādipradā bhavanti | te tu āgamāpāyitvādanityā asthirāḥ | atastān titikṣasva sahasva | yathā jalātapādisaṃsargāstattatkālakṛtāḥ svabhāvataḥ śītoṣṇādi prayacchanti evamiṣṭasaṃyogaviyogā api sukhaduḥkhāni prayacchanti, teṣāṃ cāsthiratvātsahanaṃ tava dhīrasyocitaṃ na tu tannimittaharṣaviṣādapāravaśyamityarthaḥ ||14||

Prabhupada

О сын Кунти, счастье и горе приходят и уходят, сменяя друг друга, как зима и лето. Они возникают от соприкосновения чувств с объектами восприятия, о потомок Бхараты, поэтому нужно научиться терпеливо переносить их, оставаясь невозмутимым.

व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика

सन्धिः

मात्रास्पर्शास्तु - मात्रास्पर्शाः + तु - विसर्गसन्धिः (सकारः)

आगमापायिनोऽनित्याः - आगमापायिनः + अनित्याः - विसर्गसन्धिः (उकारः, गुणः, पूर्वरूपं च)

अनित्यास्तान् - अनित्याः + तान् - विसर्गसन्धिः (सकारः)

तांस्तितिक्षस्व - तान् + तितिक्षस्व - रुत्वम्, अनुस्वारागमः, विसर्गः, सत्वम्

समासः

मात्रास्पर्शाः - मात्राणां स्पर्शाः - षष्ठीतत्पुरुषः

*Note here:

मात्रास्पर्शाः - मात्राणां स्पर्शाः - षष्ठीतत्पुरुषः if it means sparshaH (samyoga - contact) of mAtrAH (sense-organs)

मात्रास्पर्शाः - मात्राः च स्पर्शाः च, मात्रास्पर्शाः - द्वन्द्वः if it means mAtrAH (organs) and sparshAH (sense objects, such as shabda etc)

शीतोष्णसुखदुःखदाः -

१) शीतं च उष्णं च सुखं च दुःखं च, शीतोष्णसुखदुःखानि - द्वन्द्वः

२) शीतोष्णसुखदुःखानि ददति इति शीतोष्णसुखदुःखदाः - कर्तरि कः उपपदसमासश्च उपपदसमासश्च

अनित्याः - न नित्याः - नञ् तत्पुरुषः

आगमापायिनः - आगमाः च अपायिनः च - द्वन्द्वः

कृदन्तः

स्पर्शाः - स्पृश् + घञ् (भावे)

सन्नन्तः

तितिक्षस्व - तिज् + सन् (स्वार्थे) + लोट्.मपु.एक.

०१.११२६ (कौमुदीधातुः- ९७१) तिजँ निशाने क्षमायाम् च (भ्वादिः आत्मनेपदी सकर्मकः सेट् )

कर्तरि लट्लकारः (आत्मनेपदम्)

तितिक्षते तितिक्षेते तितिक्षन्ते

तितिक्षसे तितिक्षेथे तितिक्षध्वे

तितिक्षे तितिक्षावहे तितिक्षामहे

कर्तरि लोट्लकारः (आत्मनेपदम्)

तितिक्षताम् तितिक्षेताम् तितिक्षन्ताम्

तितिक्षस्व तितिक्षेथाम् तितिक्षध्वम्

तितिक्षै तितिक्षावहै तितिक्षामहै

sandhiḥ

mātrāsparśāstu - mātrāsparśāḥ + tu - visargasandhiḥ (sakāraḥ)

āgamāpāyino'nityāḥ - āgamāpāyinaḥ + anityāḥ - visargasandhiḥ (ukāraḥ, guṇaḥ, pūrvarūpaṃ ca)

anityāstān - anityāḥ + tān - visargasandhiḥ (sakāraḥ)

tāṃstitikṣasva - tān + titikṣasva - rutvam, anusvārāgamaḥ, visargaḥ, satvam

samāsaḥ

mātrāsparśāḥ - mātrāṇāṃ sparśāḥ - ṣaṣṭhītatpuruṣaḥ

*Note here:

śītoṣṇasukhaduḥkhadāḥ -

1) śītaṃ ca uṣṇaṃ ca sukhaṃ ca duḥkhaṃ ca, śītoṣṇasukhaduḥkhāni - dvandvaḥ

2) śītoṣṇasukhaduḥkhāni dadati iti śītoṣṇasukhaduḥkhadāḥ - kartari kaḥ upapadasamāsaśca

anityāḥ - na nityāḥ - nañ tatpuruṣaḥ

āgamāpāyinaḥ - āgamāḥ ca apāyinaḥ ca - dvandvaḥ

kṛdantaḥ

sparśāḥ - spṛś + ghañ (bhāve)

sannantaḥ

titikṣasva - tij + san (svārthe) + loṭ.mapu.eka.

01.1126 (kaumudīdhātuḥ- 971) tijaँ niśāne kṣamāyām ca (bhvādiḥ ātmanepadī sakarmakaḥ seṭ )

kartari laṭlakāraḥ (ātmanepadam)

titikṣate titikṣete titikṣante

titikṣase titikṣethe titikṣadhve

titikṣe titikṣāvahe titikṣāmahe

kartari loṭlakāraḥ (ātmanepadam)

titikṣatām titikṣetām titikṣantām

titikṣasva titikṣethām titikṣadhvam

titikṣai titikṣāvahai titikṣāmahai

Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya

English Translation Of Sri Shankaracharya's Sanskrit Commentary By Swami Gambirananda

(anvaya, grammar part and notes are done by us during study)

||2.14||

मात्राः आभिः मीयन्ते शब्दादय इति श्रोत्रादीनि इन्द्रियाणि ।
मात्राणां स्पर्शाः शब्दादिभिः संयोगाः । ते शीतोष्णसुखदुःखदाः शीतम् उष्णं सुखं दुःखं च प्रयच्छन्तीति ।

ābhiḥ[tābhiḥ mātrābhiḥ - strī, 3.3] mīyante śabda-ādayaḥ iti mātrāḥ = śrotra-ādīni indriyāṇi |

mātrāṇāṃ sparśāḥ - śabda-ādibhiḥ saṃyogāḥ | te śīta-uṣṇa-sukha-duḥkha-dāḥ śītam uṣṇaṃ sukhaṃ duḥkhaṃ ca prayacchanti iti |

Matrah means those by which are marked off (measured up) sounds etc., i.e. the organs of hearing etc. The sparsah, contacts, of the organs with sound etc. are matra-sparsah. Matra-sparsah, the contacts of the organs with objects; are sita-usna-sukha-duhkha-dah, producers of cold, heat, happiness and sorrow.

शब्द-आदयः - शब्दः आदिः येषां [विशयानां] ते - बहुव्रीहिः

श्रोत्र-आदीनि - श्रोत्रम् आदि येषां [इन्द्रियाणि] तानि - बहुव्रीहिः

अथवा स्पृश्यन्त इति स्पर्शाः विषयाः शब्दादयः । मात्राश्च स्पर्शाश्च शीतोष्णसुखदुःखदाः ।

athavā spṛśyantaḥ iti sparśāḥ - śabda-ādayaḥ viṣayāḥ | mātrāḥ ca sparśāḥ ca śīta-uṣṇa-sukha-duḥkha-dāḥ |

Or, sparsah means those which are contacted, i.e. objects, viz sound etc. Matra-sparsah, the organs and objects, are the producers of cold, heat, happiness and sorrow.

*Note here:

मात्रास्पर्शाः - मात्राः च स्पर्शाः च, मात्रास्पर्शाः - द्वन्द्वः if it means matrAH (organs) and sparshAH (sense objects, such as shabda etc)

शीतं कदाचित् सुखं कदाचित् दुःखम् । तथा उष्णमपि अनियतस्वरूपम् [अनियतरूपम्]। सुखदुःखे पुनः नियतरूपे यतो न व्यभिचरतः । अतः ताभ्यां पृथक् शीतोष्णयोः ग्रहणम् ।

śītaṃ kadācit sukhaṃ, kadācit duḥkham [bhavati] | tathā api uṣṇam aniyata-svarūpam(unpredictable) | sukha-duḥkhe punaḥ niyata-rūpe(definite natures) yataḥ na vyabhicarataḥ | ataḥ tābhyāṃ śīta-uṣṇayoḥ pṛthak grahaṇam |

Cold sometimes produces pleasure, and sometimes pain. Similarly the nature of heat, too, is unpredictable. On the other hand, happiness and sorrow have definite natures since they do not change.* Hence they are mentioned separately from cold and heat.

(* i.e. pleasure is always favorable and pain is always unfavorable).

अनियत-स्वरूपम् - न-नियतं स्वरूपं यस्य [उष्णस्य/शीतस्य] तत् - बहुव्रीहिः

यस्मात् ते मात्रास्पर्शादयः आगमापायिनः आगमापायशीलाः तस्मात् अनित्याः । अतः तान् शीतोष्णादीन् तितिक्षस्व प्रसहस्व । तेषु हर्षं विषादं वा मा कार्षीः इत्यर्थः ॥ १४ ॥

yasmāt te mātrā-sparśa-ādayaḥ āgama-apāyinaḥ - āgama-apāya-śīlāḥ, tasmāt anityāḥ | ataḥ tān śīta-uṣṇa-ādīn titikṣasva - prasahasva | teṣu harṣaṃ viṣādaṃ vā mā kārṣīḥ ityarthaḥ || 14 ||

Since they, the organs, the contacts, etc., agamapayinah, have a beginning and an end, are by nature subject to origination and destruction; therefore, they are anityah, transient. Hence, titiksasva, bear; tan, them cold, heart, etc., i.e. do not be happy or sorry with regard to them.

मात्रा-स्पर्श-आदयः

१) मात्राणां स्पर्शाः, मात्रा-स्पर्शाः - षष्ठी

२) मात्रा-स्पर्शाः आदयः येषां ते - बहुव्रीहिः

आगम-अपाय-शीलाः

१) आगमः च अपायः च, आगमापायौ - द्वन्द्वः

२) आगमापायौ शीलं येषां ते [मात्रा-स्पर्शादयः contacts] - बहुव्रीहिः

शीत-उष्ण-आदीन् - शितोष्णे आदिनी येषां ते [मात्रा-स्पर्शादयः], तान् - बहुव्रीहिः

मा कार्षीः - https://ashtadhyayi.com/sutraani/3/3/175 माङि लुङ् (+6.4.74)

शीतोष्णादीन् सहतः किं स्यादिति शृणु —

śīta-uṣṇa-ādīn sahataḥ kiṃ syāt iti śṛṇu —

What will happen to one who bears cold and heat? Listen: (Verily, the person৷৷.,'etc.)

2.13

2.15

Page updated

Google Sites

Report abuse