2.1


सञ्जय उवाच

तं तथा कृपयाविष्टमश्रुपूर्णाकुलेक्षणम् ।

विषीदन्तमिदं वाक्यमुवाच मधुसूदनः ॥ १ ॥ 


sañjaya uvāca

taṁ tathā kṛpayāviṣṭam  

aśru-pūrṇākulekṣaṇam

viṣīdantam idaṁ vākyam   

uvāca madhusūdanaḥ 


पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ:  padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ

разбиение слов, грамматика слов, значение слов


сан̃джайах̣ ува̄ча — Санджая сказал; (м, 1.1) (лиТ, 1.1)

там — на Арджуну; (м, 2.1)

татха̄ — так; (ав)

кр̣пайа̄ — состраданием; (ж, 3.1)

а̄вишт̣ам — охваченного; (м, 2.1)

аш́ру-пӯрн̣а-а̄кула-ӣкшан̣ам — у которого глаза полны слез; (м, 2.1)

вишӣдантам — сокрушающегося; (м, 2.1)

идам — эти; (с, 2.1)

ва̄кйам — слова; (с, 2.1)

ува̄ча — произнес; (лиТ, 1.1) 

мадху-сӯданах̣ — убивший демона Мадху (м, 1.1)


आकाङ्क्षा ākāṅkṣā


uvāca (сказал)

kaḥ uvāca? (кто сказал?) - madhusūdanaḥ uvāca (Мадхусудана сказал)


madhusūdanaḥ kam uvāca? (Мадхусудана кому сказал?)  -  madhusūdanaḥ tam uvāca (Мадхусудана ему сказал)


madhusūdanaḥ kathaṁ bhūtaṁ tam uvāca? (Мадхусудана какому ему сказал?)  -  madhusūdanaḥ āviṣṭaṁ tam uvāca (Мадхусудана ему, охваченному сказал)


madhusūdanaḥ kayā āviṣṭaṁ tam uvāca? (Мадхусудана чем охваченному ему сказал?) - madhusūdanaḥ kṛpayā āviṣṭaṁ tam uvāca

(Мадхусудана ему, охваченному состраданием сказал)


madhusūdanaḥ kṛpayā katham āviṣṭaṁ tam uvāca (Мадхусудана состраданием как охваченному ему сказал?) - madhusūdanaḥ kṛpayā tathā āviṣṭaṁ tam uvāca (Мадхусудана состраданием так охваченному ему сказал)


madhusūdanaḥ kṛpayā tathā āviṣṭaṁ punaś ca kidṛśaṁ tam uvāca (Мадхусудана состраданием так охваченному и еще какому ему сказал?) -

madhusūdanaḥ kṛpayā tathā āviṣṭaṁ aśru-pūrṇākulekṣaṇaṁ tam uvāca (Мадхусудана состраданием так охваченному, тому, чьи глаза полны слез, ему сказал)


madhusūdanaḥ kṛpayā tathā āviṣṭam aśru-pūrṇākulekṣaṇam kiṁ kurvantaṁ tam uvāca? (Мадхусудана состраданием так охваченному, тому, чьи глаза полны слез, что делающему ему сказал?) - madhusūdanaḥ kṛpayā tathā āviṣṭam aśru-pūrṇākulekṣaṇaṁ viṣīdantaṁ tam uvāca

(Мадхусудана состраданием так охваченному, тому, чьи глаза полны слез, сокрушающемуся ему сказал)


madhusūdanaḥ kṛpayā tathā āviṣṭam aśru-pūrṇākulekṣaṇaṁ viṣīdantamtam kim uvāca? (Мадхусудана состраданием так охваченному, тому, чьи глаза полны слез, сокрушающемуся ему что сказал?) - madhusūdanaḥ kṛpayā tathā āviṣṭam aśru-pūrṇākulekṣaṇaṁ viṣīdantam taṁ vākyam uvāca

(Мадхусудана состраданием так охваченному, тому, чьи глаза полны слез, сокрушающемуся ему речь сказал)


madhusūdanaḥ kṛpayā tathā āviṣṭam aśru-pūrṇākulekṣaṇaṁ viṣīdantam taṁ kiṁ vākyam uvāca (Мадхусудана состраданием так охваченному, тому, чьи глаза полны слез, сокрушающемуся ему какую речь сказал?) - madhusūdanaḥ kṛpayā tathā āviṣṭam aśru-pūrṇākulekṣaṇam viṣīdantam tam idaṁ vākyam uvāca (Мадхусудана состраданием так охваченному, тому, чьи глаза полны слез, сокрушающемуся ему эту речь сказал)


अन्वय:  anvayaḥ


मधुसूदनः कृपया तथा आविष्टम् अश्रु-पूर्णाकुलेक्षणं विषीदन्तं तम् इदं वाक्यम् उवाच। 

madhusūdanaḥ kṛpayā tathā āviṣṭam aśru-pūrṇākulekṣaṇaṃ viṣīdantaṃ tam idaṃ vākyam uvāca| 


Дословный перевод:

Мадхусудана состраданием так охваченному, тому, чьи глаза полны слез, сокрушающемуся ему эту речь сказал.


The Subodhinī commentary by Śrīdhara


dvitīye śokasaṃtaptamarjunaṃ brahmavidyayā | pratibodhya hariścakre sthitaprajñasya lakṣaṇam | tataḥ kiṃ vṛttamityapekṣāyāṃ sañjaya uvāca taṃ tathetyādi | aśrubhiḥ pūrṇe ākule īkṣaṇe yasya taṃ tathā, uktaprakāreṇa visamarjunaṃ prati madhusūdana idaṃ vākyamuvāca ||1|| 


Prabhupada


Санджая сказал: Увидев, что Арджуна охвачен состраданием и скорбью, а глаза его полны слез, Мадхусудана, Кришна, произнес такие слова.


व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика

सन्धिः

कृपयाविष्टम् - कृपया + आविष्टम् - सवर्णदीर्घसन्धिः

(Для объяснения висарга-сандхи в этом курсе мы будем пользоваться Бхатта-сутрами - в скобочках дан номер одной из 5ти сутр, для всех других Сандхи - Панини


समासः

अश्रुपूर्णाकुलेक्षणम्   - अश्रुभिः पूर्णे अश्रुपूर्णे - तृतीयातत्पुरुषः

अश्रुपूर्णे च आकुले च - अश्रुपूर्णाकुले - द्वन्द्वः

अश्रुपूर्णाकुले ईक्षणे यस्य सः, तम् - बहुव्रीहिः

मधुसूदनः - मधुं (तन्नामकं) दैत्यं सूदयति इति मधुसूदनः। 

मधु + सूद् + णिच् (स्वार्थे) + ल्युट् (=अन)

सूदनं मधुदैत्यस्य यस्मात् सः - बहुव्रीहिः [ब्रह्मवैवर्तपुराणे - ११०]


कृदन्तः

विषिदन्तम् - वि + सद् + शतृ (कर्तरि) तम्

आविष्टम् - आ + विश् + क्त (कर्तरि) तम् 

sandhiḥ

kṛpayāviṣṭam - kṛpayā + āviṣṭam - savarṇadīrghasandhiḥ

(Для объяснения висарга-сандхи в этом курсе мы будем пользоваться Бхатта-сутрами - в скобочках дан номер одной из 5ти сутр, для всех других Сандхи - Панини


samāsaḥ

aśrupūrṇākulekṣaṇam   - aśrubhiḥ pūrṇe aśrupūrṇe - tṛtīyātatpuruṣaḥ

aśrupūrṇe ca ākule ca - aśrupūrṇākule - dvandvaḥ

aśrupūrṇākule īkṣaṇe yasya saḥ, tam - bahuvrīhiḥ

madhusūdanaḥ - madhuṃ (tannāmakaṃ) daityaṃ sūdayati iti madhusūdanaḥ| madhu + sūd + ṇic (svārthe) + lyuṭ (=ana)

sūdanaṃ madhudaityasya yasmāt saḥ - bahuvrīhiḥ [brahmavaivartapurāṇe - 110]


kṛdantaḥ

viṣidantam   - vi + sad + śatṛ (kartari) tam

āviṣṭam      - ā + viś + kta (kartari) tam