18.38


विषयेन्द्रियसंयोगाद्यत्तदग्रेऽमृतोपमम् ।

परिणामे विषमिव तत्सुखं राजसं स्मृतम् ॥ ३८ ॥


viṣayendriya-saṁyogād

yat tad agre ’mṛtopamam

pariṇāme viṣam iva

tat sukhaṁ rājasaṁ smṛtam


पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ:  padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ

разбиение слов, грамматика слов, значение слов


вишайа-индрийа-сам̇йога̄т — с объектами чувств от соприкосновения; (м, 5.1)

йат — которое; (c, 1.1)

тат — то; (с,1.1)

агре — в начале; (с, 7.1)

амр̣та-упамам — подобно нектару; (c, 1.1)

парин̣а̄ме — в конце; (м, 7.1)

вишам — яд; (c, 1.1)

ива — как;

тат — то; (c, 1.1)

сукхам — счастье; (c, 1.1) 

ра̄джасам — относящееся к гуне страсти; (c, 1.1)

смр̣там — понимаемое (c, 1.1)


अन्वय:  anvayaḥ


यत् विषयेन्द्रियसंयोगात् तत् अग्रे अमृतोपमं परिणामे विषमिव तत् सुखं राजसं स्मृतम्। 

yat viṣayendriyasaṃyogāt tat agre amṛtopamaṃ pariṇāme viṣamiva tat sukhaṃ rājasaṃ smṛtam| 

or

viṣayendriya-saṁyogāt (rūpādi-viṣayāṇāṁ cakṣur-ādīndriyāṇāṁ ca saṁyogāt) yat [sukhaṁ], tat agre (prathamaṁ) amṛtopamaṁ, pariṇāme viṣam iva, tat sukhaṁ rājasaṁ smṛtam.


The Subodhinī commentary by Śrīdhara


rājasaṃ sukhamāha viṣayeti viṣayāṇāmindriyāṇāṃ ca saṃyogādyattatprasiddhaṃ strīsaṃsargādisukhamamṛtamupamā yasya tādṛśaṃ bhavatyagre prathamam | pariṇāme tu viṣatulyamihāmutra ca duḥkhahetutvāt | tatsukhaṃ rājasaṃ smṛtam ||38|| 


Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya


||18.38|| --,viṣayendriyasaṃyogāt jāyate yat sukham tat sukham agre prathamakṣaṇe amṛtopamam amṛtasamam? pariṇāme viṣamiva? balavīryarūpaprajñāmedhādhanotsāhahānihetutvāt adharmatajjanitanarakādihetutvācca pariṇāme tadupabhogapariṇāmānte viṣamiva? tat sukhaṃ rājasaṃ smṛtam||


Перевод


Счастье, которое человек испытывает от соприкосновения чувств с их объектами, которое в начале кажется нектаром, а в конце становится подобным яду, именуют счастьем в гуне страсти.


व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика