18.14
अधिष्ठानं तथा कर्ता करणं च पृथग्विधम् ।
विविधाश्च पृथक्चेष्टा दैवं चैवात्र पञ्चमम् ॥ १४ ॥
adhiṣṭhānaṁ tathā kartā
karaṇaṁ ca pṛthag-vidham
vividhāś ca pṛthak-ceṣṭā
daivaṁ caivātra pañcamam
पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ: padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ
разбиение слов, грамматика слов, значение слов
адхишт̣ха̄нам — место; (с, 1.1)
татха̄ — также; (ав)
карта̄ — исполнитель действия; (м, 1.1)
каран̣ам — орудие; (с, 1.1) [indriyam]
ча — и;
пр̣тхак-видхам — бывающее различных видов; (с, 1.1)
вивидха̄х̣ — разнообразные; (ж, 1.3)
ча — и;
пр̣тхак-чешт̣а̄х̣ — разные усилия; (ж, 1.3) (vyāpārāḥ - непосредственно активность)
даивам — Всевышний; (с, 1.1)
ча — также;
эва — безусловно;
атра — здесь; (ав)
пан̃чамам — пятый (с, 1.1)
अन्वय: anvayaḥ
अधिष्ठानं, तथा कर्ता, पृथग्विधं करणं च, विविधाः च पृथक्-चेष्टाः, अत्र च एव पञ्चमं दैवम्।
(1) adhiṣṭhānaṃ, (2) tathā kartā, pṛthagvidhaṃ (3) karaṇaṃ ca, vividhāḥ ca (4) pṛthak-ceṣṭāḥ, atra ca eva pañcamaṃ (5) daivam|
तात्पर्यम्
(१) शरीरम् , (२) अहङ्कारः , (३) नेत्रश्रोत्रादीनि ज्ञानसम्बन्धीनि , वाक्पादादीनि कर्मसम्बन्धीनि , मनश्च इति एकादश इन्द्रियाणि , (४) कार्यतः सवरूपतश्च भिन्नरूपाः प्राणापानादीनां व्यापाराः तथा (५) एतेषां प्रेरकं दैवम् इति एतानि पञ्च सर्वेषां कर्मणां सिद्धौ कारणानि ।
(1) śarīram , (2) ahaṅkāraḥ , (3) netraśrotrādīni jñānasambandhīni , vākpādādīni karmasambandhīni , manaśca iti ekādaśa indriyāṇi [всего 11] , (4) kāryataḥ savarūpataśca bhinnarūpāḥ prāṇāpānādīnāṃ vyāpārāḥ tathā (5) eteṣāṃ prerakaṃ daivam - iti etāni pañca sarveṣāṃ karmaṇāṃ siddhau kāraṇāni |
The Subodhinī commentary by Śrīdhara
vividhāḥ kāryataḥ svarūpataśca pṛthagbhūtaceṣṭā prāṇāpānādīnāṃ vyāpārāḥ |
atraitadeva pañcamaṃ kāraṇaṃ daivam | cakṣurādyanugrāhakamādityādisarvaprerako'ntaryāmī vā ||14||
Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya
||18.14|| --,
adhiṣṭhānam icchādveṣasukhaduḥkhajñānādīnām abhivyakterāśrayaḥ adhiṣṭhānaṃ śarīram.
tathā kartā upādhi-lakṣaṇaḥ bhoktā.
karaṇaṃ ca śrotrādiśabdādyupalabdhaye pṛthagvidhaṃ nānāprakāraṃ tat dvādaśasaṃkhyaṃ
vividhāśca pṛthakceṣṭāḥ vāyavīyāḥ prāṇāpānādyāḥ
daivaṃ caiva daivameva ca atra eteṣu caturṣu pañcamaṃ pañcānāṃ pūraṇam ādityādi cakṣurādyanugrāhakam||
Перевод
Место действия [тело], исполнитель, органы чувств, разнообразные усилия и, наконец, Сверхдуша — все это пять составляющих любого поступка.
व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика