15.9


श्रोत्रं चक्षु: स्पर्शनं च रसनं घ्राणमेव च ।

अधिष्ठाय मनश्चायं विषयानुपसेवते ॥ ९ ॥


śrotraṁ cakṣuḥ sparśanaṁ ca

rasanaṁ ghrāṇam eva ca

adhiṣṭhāya manaś cāyaṁ

viṣayān upasevate


पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ:  padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ

разбиение слов, грамматика слов, значение слов


ш́ротрам — в уши; (с, 2.1)

чакшух̣ — в глаза; (с, 2.1)

спарш́анам — в орган осязания; (с, 2.1)

ча — также; (ав)

расанам — в язык; (с, 2.1)

гхра̄н̣ам — в орган обоняния; (с, 2.1)

эва — также; (ав)

ча — и; (ав)

адхишт̣ха̄йа — войдя; (ав)

манах̣ — в ум; (с, 2.1)

ча — также; (ав)

айам — он; (м, 1.1)

вишайа̄н — объекты чувств; (м, 2.3)

упасевате — использует для наслаждения (лаТ, 1.1) उप_सेव्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;उप_षेवृँ;भ्वादिः}


अन्वय:  anvayaḥ


श्रोत्रं चक्षुः स्पर्शनं च रसनं घ्राणं च मनः च अधिष्ठाय अयम् एव विषयान् उपसेवते। 

śrotraṃ cakṣuḥ sparśanaṃ ca rasanaṃ ghrāṇaṃ ca manaḥ ca adhiṣṭhāya ayam eva viṣayān upasevate| 

or

ayaṁ (jīvaḥ) śrotraṁ, cakṣuḥ, sparśanaṁ ca rasanaṁ, ghrāṇam eva ca (iti pañca bāhyendriyāṇi) manaḥ ca adhiṣṭhāya (āśritya) viṣayān upasevate (upabhuṅkte).


The Subodhinī commentary by Śrīdhara


tānyevendriyāṇi darśayan yadarthaṃ gṛhītvā gacchati tadāha śrotramiti | śrotrādīni bāhyendriyāṇi manaścāntaḥkaraṇaṃ, tānyadhiṣṭāyāśritya śabdādīn viṣayānayaṃ jīva upabhuṅkte ||9|| 


Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya


।।15.9।। --,श्रोत्रं चक्षुः स्पर्शनं च त्वगिन्द्रियं रसनं घ्राणमेव च मनश्च षष्ठं प्रत्येकम् इन्द्रियेण सह? अधिष्ठाय देहस्थः विषयान् शब्दादीन् उपसेवते।।एवं देहगतं देहात् --, 

Перевод


Войдя в новое грубое тело, живое существо получает новые уши, глаза, язык, нос и кожу (орган осязания). Все эти органы чувств расположены вокруг ума, и с их помощью живое существо наслаждается доступными им объектами чувств.


व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика