15.2
अधश्चोर्ध्वं प्रसृतास्तस्य शाखा
गुणप्रवृद्धा विषयप्रवाला: ।
अधश्च मूलान्यनुसन्ततानि
कर्मानुबन्धीनि मनुष्यलोके ॥ २ ॥
adhaś cordhvaṁ prasṛtās tasya śākhā
guṇa-pravṛddhā viṣaya-pravālāḥ
adhaś ca mūlāny anusantatāni
karmānubandhīni manuṣya-loke
पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ: padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ
разбиение слов, грамматика слов, значение слов
адхах̣ ча — и вниз; (ав) (अधस्)
ӯрдхвам — вверх; (ав)
праср̣та̄х̣ — простирающиеся; (ж,1.3)
тасйа — его; (м, 6.1)
ш́а̄кха̄х̣ — ветви; (ж, 1.3)
гун̣а-правр̣ддха̄х̣ — гунами материальной природы питаемые; (ж, 1.3)
вишайа-права̄ла̄х̣ — объекты чувств - побеги; (ж, 1.3)
мӯла̄ни — корни; (с, 1.3)
анусантата̄ни — распространяющиеся; (с, 1.3)
карма-анубандхӣни — с деятельностью связанные; (с, 1.3)
манушйа-локе — в мире людей (м, 7.1)
अन्वय: anvayaḥ
तस्य गुण-प्रवृद्धाः विषय-प्रवालाः शाखाः अधः ऊर्ध्वम् च प्रसृताः। मनुष्य-लोके अनुसन्ततानि कर्म-अनुबन्धीनि मूलानि अधः च (सन्ति)।
tasya guṇa-pravṛddhāḥ viṣaya-pravālāḥ śākhāḥ adhaḥ ūrdhvam ca prasṛtāḥ| manuṣya-loke anusantatāni karma-anubandhīni mūlāni adhaḥ ca (santi)|
The Subodhinī commentary by Śrīdhara
kiṃ ca adhaśceti | hiraṇyagarbhādayaḥ kāryopādhayo jīvāḥ śākhāsthānīyatvenoktāḥ | teṣu ca ye duṣkṛtinaste'dhaḥ paśvādiyoniṣu prasṛtāstasya saṃsāravṛkṣasya śākhāḥ | kiṃ ca, guṇaiḥ sattvādivṛttibhirjalasecanairiva yathāyathaṃ pravṛddhā vṛddhiṃ prāptāḥ | kiṃ ca, viṣayā rūpādayaḥ pravālāḥ pallavasthānīyā yāsāṃ tāḥ | śākhāgrasthānīyābhirindriyavṛttibhiḥ saṃyuktatvāt | kiṃ ca, adhaśca caśabdādūrdhvaṃ ca | mūlānyanusantatāni virūḍhāni | mukhyaṃ mūlamīśvara eva | imāni tvantarālāni mūlāni tattadbhogavāsanālakṣaṇāni | teṣāṃ kāryamāha manuṣyaloke karmānubandhīnīti | karmaivānubandhyuttarakālabhāvi yeṣāṃ tāni | ūrdhvādholokeṣūpabhuktatattadbhogavāsanādibhirhi karmakṣaye manuṣyalokaṃ prāptānāṃ tattadanurūpeṣu karmasu pravṛttirbhavati | tasminneva hi karmādhikāro nānyeṣu lokeṣu | ato manuṣyaloka ityuktam ||2||
Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya
।।15.2।। --,अधः मनुष्यादिभ्यो यावत् स्थावरम् ऊर्ध्वं च यावत् ब्रह्मणः विश्वसृजो धाम इत्येतदन्तं यथाकर्म यथाश्रुतं ज्ञानकर्मफलानि? तस्य वृक्षस्य शाखा इव शाखाः प्रसृताः प्रगताः? गुणप्रवृद्धाः गुणैः सत्त्वरजस्तमोभिः प्रवृद्धाः स्थूलीकृताः उपादानभूतैः? विषयप्रवालाः विषयाः शब्दादयः प्रवालाः इव देहादिकर्मफलेभ्यः शाखाभ्यः अङ्कुरीभवन्तीव? तेन विषयप्रवालाः शाखाः। संसारवृक्षस्य परममूलं उपादानकारणं पूर्वम् उक्तम्। अथ इदानीं कर्मफलजनितरागद्वेषादिवासनाः मूलानीव धर्माधर्मप्रवृत्तिकारणानि अवान्तरभावीनि तानि अधश्च देवाद्यपेक्षया मूलानि अनुसंततानि अनुप्रविष्टानि कर्मानुबन्धीनि कर्म धर्माधर्मलक्षणम् अनुबन्धः पश्चाद्भावि? येषाम् उद्भूतिम् अनु उद्भवति? तानि कर्मानुबन्धीनि मनुष्यलोके विशेषतः। अत्र हि मनुष्याणां कर्माधिकारः प्रसिद्धः।।यस्तु अयं वर्णितः संसारवृक्षः --,
Перевод
Ветви этого дерева растут вверх и вниз, питаемые тремя гунами материальной природы. Его побеги — это объекты чувств. У этого дерева есть также корни, растущие вниз и связанные с кармической деятельностью в мире людей.
व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика