15.18
यस्मात्क्षरमतीतोऽहमक्षरादपि चोत्तम: ।
अतोऽस्मि लोके वेदे च प्रथित: पुरुषोत्तम: ॥ १८ ॥
yasmāt kṣaram atīto ’ham
akṣarād api cottamaḥ
ato ’smi loke vede ca
prathitaḥ puruṣottamaḥ
पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ: padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ
разбиение слов, грамматика слов, значение слов
йасма̄т — поскольку; (с, 5.1 / av)
кшарам — подверженное изменениям; (м, 2.1)
атӣтах̣ — превосходящий; (м, 1.1)
ахам — Я; (1.1)
акшара̄т — неизменное; (м, 5.1)
уттамах̣ — лучший; (м, 1.1)
атах̣ — поэтому; (ав)
асми — являюсь; (лаТ, 3.1)
локе — в мире; (м, 7.1)
веде — в Ведах; (м, 7.1)
ча — и; (ав)
пратхитах̣ — известный; (м, 1.1)
пуруша-уттамах̣ — Верховное Сознание (м, 1.1)
अन्वय: anvayaḥ
यस्मात् अहम् क्षरम् अतीतः, अक्षरात् अपि च उत्तमः (अस्मि), अतः (अहं) लोके वेदे च पुरुषोत्तमः इति प्रथितः अस्मि ।
yasmāt aham kṣaram atītaḥ, akṣarāt api ca uttamaḥ (asmi), ataḥ (ahaṃ) loke vede ca puruṣottamaḥ iti prathitaḥ asmi |
तात्पर्यम् tātparyam
अहं नित्य-मुक्तत्वात् क्षरं पुरुषम् अतिक्रान्तः इति पुरुषः अस्मि।
नियामकत्वात् अक्षरपुरुषात् उत्तमः इति उत्तमः अस्मि ।
तदेव पुरुषः च उत्तमः च इति हेतोः अहं लोके वेदे च पुरुषोत्तमः इति प्रसिद्धं गतः अस्मि।
ahaṃ nitya-muktatvāt kṣaraṃ puruṣam atikrāntaḥ iti puruṣaḥ asmi|
niyāmakatvāt akṣarapuruṣāt uttamaḥ iti uttamaḥ asmi |
tadeva puruṣaḥ ca uttamaḥ ca iti hetoḥ ahaṃ loke vede ca puruṣottamaḥ iti prasiddhaṃ gataḥ asmi|
The Subodhinī commentary by Śrīdhara
evamuktaṃ puruṣottamatvamātmano nāmanirvacanena darśayati yasmādi it |
yasmātkṣaraṃ jaḍavargamatikrānto'haṃ nityamuktatvāt |
akṣarāccetanavargādapyuttamaśca niyantṛtvāt |
ato loke vede ca puruṣottama iti prathitaḥ prakhyāto'smi | tathā ca śrutiḥ sa eva sarvasyeśānaḥ sarvasyādhipatiḥ sarvamidaṃ praśāstītyādi ||18||
Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya
।।15.18।। --,यस्मात् क्षरम् अतीतः अहं संसारमायावृक्षम् अश्वत्थाख्यम् अतिक्रान्तः अहम् अक्षरादपि संसारमायारूपवृक्षबीजभूतादपि च उत्तमः उत्कृष्टतमः ऊर्ध्वतमो वा? अतः ताभ्यां क्षराक्षराभ्याम् उत्तमत्वात् अस्मि लोके वेदे च प्रथितः प्रख्यातः। पुरुषोत्तमः इत्येवं मां भक्तजनाः विदुः। कवयः काव्यादिषु च इदं नाम निबध्नन्ति। पुरुषोत्तम इत्यनेनाभिधानेनाभिगृणन्ति।।अथ इदानीं यथानिरुक्तम् आत्मानं यो वेद? तस्य इदं फलम् उच्यते --,
English Translation By Swami Gambirananda
15.18 Since I am transcendental to the mutable and above even the immutable, hence I am well known in the world and in the Vedas as the supreme Person.
15.18 Поскольку Я трансцендентен изменчивому и даже выше неизменного, поэтому я известен в мире и в Ведах как высшая Личность.
English Translation Of Sri Shankaracharya's Sanskrit Commentary By Swami Gambirananda
15.18 Yasmat, since; aham, I; am atitah, transcendental; ksaram, to the mutable-I am beyond the Tree of Maya, called the Peepul Tree, which this worldly existence is;
and uttamah, above, most excellent or the highest; as compared with api, even; the akasarat, immutable, which is the seed of the Tree of worldly existence;
atah, hence, by virtue of being the most excellent as compared with the mutable and the immutable; aham, I; am prathitah, well known; loke, in the world; and vede, in the Vedas; as purusottamah, the supreme Person. Devoted persons know Me thus, and poets also use this name 'Purusottama' in their poetry etc.; they extol Me with this name. Thereafter, now is stated this result attained by one who knows the Self as described:
The Gūḍhārthadīpikā commentary by Madhusūdana
idānīṃ yathāvyākhyāteśvarasya kṣarākṣaravilakṣaṇasya puruṣottama ityetatprasiddhanāmanirvacanenedṛśaḥ parameśvaro'hamevetyātmānaṃ darśayati bhagavān brahmaṇo hi pratiṣṭhāhaṃ [Gītā 14.27] taddhāma paramaṃ mama [Gītā 15.6] ityādi prāguktanijamahimanirdhāraṇāya yasmāditi | yasmātkṣaraṃ kāryatvena vināśinaṃ māyāmayaṃ saṃsāravṛklṣamaśvatthākhyamatīto'tikrānto'haṃ parameśvaro'kṣarādapi māyākhyādavyākṛtādakṣarātparataḥ para iti pañcamyantākṣarapadena pratipāditātsaṃsāravṛkṣabījabhūtātsarvakāraṇād
api cottama utkṛṣṭatamaḥ | ataḥ kṣarākṣarābhyāṃ puruṣotpādhibhyāmadhyāsena puruṣapadavyapadśyābhyāmuttamatvādasmi bhavāmi loke vede ca prathitaḥ prakhyātaḥ puruṣottama iti sa uttamaḥ puruṣa iti veda udāhṛta eva loke ca kavikāvyādau hariryathaikaḥ puruṣottamaḥ smṛtaḥ ityādi prasiddham |
kāruṇyato naravadācarataḥ parārthān
pārthāya bodhitavato nijamīśvaratvam |
saccitukhaikavapuṣaḥ puruṣottamasya
nārāyaṇasya mahimā na hi mānameti ||
kecinnigṛhya karaṇāni visṛjya bhogam
āsthāya yogamamalātmadhiyo yatante |
nārāyaṇasya mahimānamanantapāram
āsvādayannamṛtasāramahaṃ tu muktaḥ ||18||
Перевод
Будучи трансцендентным и величайшим, Я выше и тех, кто подвержен изменениям, и неизменных. Поэтому и в мире, и в Ведах Меня славят как Верховную Личность.
व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика