15.17
उत्तम: पुरुषस्त्वन्य: परमात्मेत्युदाहृत: ।
यो लोकत्रयमाविश्य बिभर्त्यव्यय ईश्वर: ॥ १७ ॥
uttamaḥ puruṣas tv anyaḥ
paramātmety udāhṛtaḥ
yo loka-trayam āviśya
bibharty avyaya īśvaraḥ
पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ: padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ
разбиение слов, грамматика слов, значение слов
уттамах̣ — высшее; (м, 1.1)
пурушах̣ — Сознание; (м, 1.1)
ту — но; (ав)
анйах̣ — другая; (м, 1.1)
парама-а̄тма̄ — высшая душа; (м, 1.1)
ити — так; (ав)
уда̄хр̣тах̣ — сказано; (м, 1.1)
йах̣ — который; (м, 1.1)
лока-трайам — вселенной в три мира;
а̄виш́йа — войдя; (ав)
бибхарти — поддерживает; (лаТ, 1.1) {कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;डुभृञ्;जुहोत्यादिः} https://ashtadhyayi.com/dhatu/03.0006?type=ting
авйайах̣ — неисчерпаемый; (м, 1.1)
ӣш́варах̣ — Господь (м, 1.1)
अन्वय: anvayaḥ
उत्तमः पुरुषः तु अन्यः (अस्ति), (सः) परम्-आत्मा इति उदाहृतः, यः अव्ययः ईश्वरः लोक-त्रयम् आविश्य (तत्) बिभर्ति ।
uttamaḥ puruṣaḥ tu anyaḥ (asti), (saḥ) param-ātmā iti udāhṛtaḥ, yaḥ avyayaḥ īśvaraḥ loka-trayam āviśya (tat) bibharti |
तात्पर्यम् tātparyam
आभ्याम् उभाभ्यामपि भिन्नः अन्यः कश्चित् पुरुषः वर्तते। सः उत्तमः पुरुषः। सः एव परमात्मा यः त्रीन् अपि लोकान् व्याप्य तान् बिभर्ति।
एवं कार्यभूतः पदार्थः महदादिः क्षरः,
कारणीभूता प्रकृतिः अक्षरः।
ताभ्यां व्यतिरिक्तः उत्तमः पदार्थः परमात्मेति भागत्रयम्।
ābhyām ubhābhyāmapi bhinnaḥ anyaḥ kaścit puruṣaḥ vartate| saḥ uttamaḥ puruṣaḥ| saḥ eva paramātmā yaḥ trīn api lokān vyāpya tān bibharti|
evaṃ kāryabhūtaḥ padārthaḥ mahadādiḥ kṣaraḥ,
kāraṇībhūtā prakṛtiḥ akṣaraḥ|
tābhyāṃ vyatiriktaḥ uttamaḥ padārthaḥ paramātmeti bhāgatrayam|
माध्वमतम् mādhvamatam
क्षराक्षराभ्याम् उत्तमः पुरुषः तु भूर्-भुव-स्वरिति लोकत्रयम् आविश्य धत्ते।
kṣarākṣarābhyām uttamaḥ puruṣaḥ tu bhūr-bhuva-svariti lokatrayam āviśya dhatte|
रामानुजीयमतम् rāmānujīyamatam
उत्तमपुरुषः - अन्यः परमात्मा
uttamapuruṣaḥ - anyaḥ paramātmā
The Subodhinī commentary by Śrīdhara
yadarthametau lakṣitau tamāha uttama iti | etābhyāṃ kṣarāksarābhyāmanyo vilakṣaṇastu uttamaḥ puruṣaḥ | vailakṣaṇyamevāha paramaścāsāvātmā cetyudāhṛtaḥ uktaḥ śrutibhiḥ | ātmatvena kṣarādacetanādvilakṣaṇaḥ | paramatvenākṣarāccetanādbhokturvilakṣaṇa ityarthaḥ | paramātmatvaṃ darśayati yo lokatrayamiti | ya īśvara īśanaśīlo'vyayaśca nirvikāra eva san lokatrayaṃ kṛsnamāviśya bibharti pālayati ||17||
Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya
।।15.17।। --,उत्तमः उत्कृष्टतमः पुरुषस्तु अन्यः अत्यन्तविलक्षणः आभ्यां परमात्मा इति परमश्च असौ देहाद्यविद्याकृतात्मभ्यः? आत्मा च सर्वभूतानां प्रत्यक्चेतनः? इत्यतः परमात्मा इति उदाहृतः उक्तः वेदान्तेषु। स एव विशिष्यते यः लोकत्रयं भूर्भुवःस्वराख्यं स्वकीयया चैतन्यबलशक्त्या आविश्य प्रविश्य बिभर्ति स्वरूपसद्भावमात्रेण बिभर्ति धारयति अव्ययः न अस्य व्ययः विद्यते इति अव्ययः। कः ईश्वरः सर्वज्ञः नारायणाख्यः ईशनशीलः।।यथाव्याख्यातस्य ईश्वरस्य पुरुषोत्तमः इत्येतत् नाम प्रसिद्धम्। तस्य नामनिर्वचनप्रसिद्ध्या अर्थवत्त्वं नाम्नो दर्शयन् निरतिशयः अहम् ईश्वरः इति आत्मानं दर्शयति भगवान् --,
English Translation By Swami Gambirananda
15.17 But different is the supreme Person who is spoken of as the transcendental Self, who, permeating the three worlds, upholds (them), and is the imperisahble God.
15.17 Но иной является верховная Личность, о которой говорится как о трансцендентном Я, которое, пронизывая три мира, поддерживает (их) и есть нетленный Бог.
English Translation Of Sri Shankaracharya's Sanskrit Commentary By Swami Gambirananda
15.17 Tu, but; anyah, different, entirely contrary in characteristics from these; is the uttamah, supreme, most excellent; purusah, Person, who is different in characteristics from these-the mutable and the immutable-, untouched by the mutable and the immutable limiting adjuncts, and is by nature eternal, pure, conscious and free; udahrtah, spoken of in the Upanisads; iti, as; the paramatma, supreme Self; He is paramah, supreme, as compared with the selves like body etc. created by ignorance, and is the atma, Self, the inmost Consciousness of all beings. Hence He is the supreme Self. He Himself is being specially described: yah, who, by dint of His own active power inhering in the energy that is Maya; [Caitanya, consciousness, itself is the bala (energy); the sakti (active power) therein is Maya. Through that He upholds.] avisya, permeating; loka-trayam, the three worlds-called Bhuh (Earth), Bhuvah, (Intermediate Space) and Svah (Heaven); bibharti, upholds (them) by merely being present in His own nature. (And He) is the avyayah, imperishable; isvarah, God, the Omniscient One called Narayana, who is the Lord by nature. This name-the supreme Person-of God as described is well known. Showing that the name is apt by virtue of its etymological significance, the Lord reveals Himself saying, 'I am the unsurpassable God':
The Gūḍhārthadīpikā commentary by Madhusūdana
ābhyāṃ kṣarākṣarābhyāṃ vilakṣaṇaḥ kṣarākṣaropādhidvayadoṣeṇāspṛṣṭo nityaśuddhabuddhamuktasvabhāvaḥ uttama iti | uttama utkṛṣṭatamaḥ puruṣastvanyonya evātyantavilakṣaṇa ābhyāṃ kṣarākṣarābhyāṃ jaḍarāśibhyāmubhayabhāsakastṛtīyaścetanarāśirityarthaḥ | paramātmetyudāhṛto'nnamayaprāṇamayamanomayajñānamayānandamayebhyaḥ pañcabhyo'vidyākalpitātmabhyaḥ paramaḥ prakṛṣṭo'kalpito brahma pucchaṃ pratiṣṭhetyukta ātmā ca sarvabhūtānāṃ pratyakcetana ityataḥ paramātmetyuktao vedānteṣu | yaḥ paramātmā lokatrayaṃ bhūrbhuvaḥsvarākhyaṃ sarvaṃ jagaditi yāvat | āviśya svakīyayā māyāśaktyādhiṣṭhāya bibharti sattāsphūrtipradānena dhārayati poṣayati ca | kīdṛśaḥ ? avyayaḥ sarvavikāraśūnya īśvaraḥ sarvasya niyantā nārāyaṇaḥ sa uttamaḥ puruṣaḥ paramātmetyudāhṛta ityanvayaḥ | sa uttamaḥ puruṣa iti śruteḥ ||17||
Перевод
Помимо этих двух, существует также величайшая личность, Высшая Душа, Сам вечный Господь, который вошел во все три мира и поддерживает их.
व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика