14.3
मम योनिर्महद्ब्रह्म तस्मिन्गर्भं दधाम्यहम् ।
सम्भव: सर्वभूतानां ततो भवति भारत ॥ ३ ॥
mama yonir mahad brahma
tasmin garbhaṁ dadhāmy aham
sambhavaḥ sarva-bhūtānāṁ
tato bhavati bhārata
पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ: padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ
разбиение слов, грамматика слов, значение слов
мама — Мой; (6.1)
йоних̣ — источник возникновения; (м/ж, 1.1)
махат — весь материальный космос; (с, 1.1)
брахма — высший; (с, 1.1)
тасмин — в том; (с, 7.1)
гарбхам — оплодотворение; (м, 2.1)
дадха̄ми — даю; (лаТ, 3.1) धा{कर्तरि;लट्;उ;एक;परस्मैपदी;डुधाञ्;जुहोत्यादिः} https://ashtadhyayi.com/dhatu/03.0011?type=ting
ахам — Я; (1.1)
самбхавах̣ — возможность; (м, 1.1)
сарва-бхӯта̄на̄м — всех живых существ; (м, 6.3)
татах̣ — затем; (ав)
бхавати — становится; (лаТ, 1.1)
бха̄рата — о потомок Бхараты (м, 8.1)
अन्वय: anvayaḥ
भारत! महत् ब्रह्म मम योनिः (अस्ति); तस्मिन् अहम् गर्भम् दधामि; ततः सर्व-भूतानाम् सम्भवः भवति ।
bhārata! mahat brahma mama yoniḥ (asti); tasmin aham garbham dadhāmi; tataḥ sarva-bhūtānām sambhavaḥ bhavati |
or
he bhārata! mahat brahma [prakṛtiḥ] mama yoniḥ (bījādhāna-sthānam), tasmin (mahati brahmaṇi) ahaṁ garbhaṁ dadhāmi, tataḥ sarva-bhūtānāṁ sambhavaḥ bhavati.
The Subodhinī commentary by Śrīdhara
tadevaṃ praśaṃsayā śrotāramabhimukhīkṛtyedaṃ parameśvarādhīnayoḥ prakṛtipuruṣayoḥ sarvabhūtotpattiṃ prati hetutvaṃ na tu svatantrayoritīmaṃ vivakṣitamarthaṃ kathayati mameti | deśataḥ kālataścāparicchinnatvānmahat | bṛṃhitatvātsvakāryāṇāṃ vṛddhihetutvādvā brahma | prakṛtirityarthaḥ | tanmahadbrahma mama parameśvarasya yonirgarbhādhānasthānam | tasminnahaṃ garbhaṃ jagadvistārahetuṃ cidābhāsaṃ dadhāmi nikṣipāmi | pralaye mayi līnaṃ santamavidyākāmakarmānuśayavantaṃ kṣetrajñaṃ sṛṣṭisamaye bhogayogyena kṣetreṇa saṃyojayāmītyarthaḥ | tato garbhādhānātsarvabhūtānāṃ brahmādīnāṃ sambhava utpattirbhavati ||3||
Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya
।।14.3।। --,मम स्वभूता मदीया माया त्रिगुणात्मिका प्रकृतिः योनिः सर्वभूतानां कारणम्। सर्वकार्येभ्यो महत्त्वात् भरणाच्च स्वविकाराणां महत् ब्रह्म इति योनिरेव विशिष्यते। तस्मिन् महति ब्रह्मणि योनौ गर्भं हिरण्यगर्भस्य जन्मनः बीजं सर्वभूतजन्मकारणं बीजं दधामि निक्षिपामि क्षेत्रक्षेत्रज्ञप्रकृतिद्वयशक्तिमान् ईश्वरः अहम्? अविद्याकामकर्मोपाधिस्वरूपानुविधायिनं क्षेत्रज्ञं क्षेत्रेण संयोजयामि इत्यर्थः। संभवः उत्पत्तिः सर्वभूतानां हिरण्यगर्भोत्पत्तिद्वारेण ततः तस्मात् गर्भाधानात् भवति हे भारत।।
The Gūḍhārthadīpikā commentary by Madhusūdana
tadevaṃ praśaṃśayā śrotāramabhimukhīkṛtya parameśvarādhīnayoḥ prakṛtipuruṣayoḥ sarvabhūtotpattiṃ prati hetutvaṃ na tu sāṅkhyasiddhāntavatsvatantrayoritīmaṃ vivakṣitamarthamāha mama yoniriti dvābhyām |
sarvakāryāpekṣayādhikatvātkāraṇaṃ mahat | sarvakāryāṇāṃ vṛddhihetutvarūpādbṛṃhaṇatvādbrahma | avyākṛtaṃ prakṛtistriguṇātmkikā māyā mahadbrahma | tacca mameśvarasya yonirgarbhādhānasthānaṃ tasminmahati brahmaṇi yonau garbhaṃ sarvabhūtajanmakāraṇamahaṃ bahu syāṃ prajāyeya itīkṣaṇarūpaṃ saṃkalpaṃ dadhāmi dhārayāmi tatsaṅkalpaviṣayīkaromītyarthaḥ | yathā hi | kaścitpitā putramanuśayinaṃ vrīhyādyāhārarūpeṇa svasmin līnaṃ śarīreṇa yojayituṃ yonau retaḥsekapūrvakaṃ garbhamādhatte | tasmācca garbhādhānātsa putraḥ śarīreṇa yujyate | tadarthaṃ
ca madhye kalalādyavasthā bhavanti | tathā pralaye mayi līnamavidiyākāmakarmānuśayavantaṃ kṣetrajñaṃ sṛṣṭisamaye bhogyena kṣetreṇa kāryakāra¸easaṃghātena yojayituṃ cidābhāsaākhyaretaḥsekapūrvakaṃ māyāvṛttirūpaṃ garbhamahamādadhāmi | tadarthaṃ hiraṇyagarbhādīnāṃ bhavati he bhārata na tvīśvarakṛtagarbhādhānaṃ vinetyarthaḥ ||14.3||
Перевод
Совокупная материальная субстанция, которую называют Брахманом, является лоном, из которого рождаются все живые существа. И Я оплодотворяю этот Брахман, о потомок Бхараты, позволяя им появиться на свет.
व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика