14.12
लोभ: प्रवृत्तिरारम्भ: कर्मणामशम: स्पृहा ।
रजस्येतानि जायन्ते विवृद्धे भरतर्षभ ॥ १२ ॥
lobhaḥ pravṛttir ārambhaḥ
karmaṇām aśamaḥ spṛhā
rajasy etāni jāyante
vivṛddhe bharatarṣabha
पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ: padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ
разбиение слов, грамматика слов, значение слов
lobhaḥ — жадность; (м, 1.1) परद्रव्यप्राप्तीच्छा
pravṛttiḥ — деятельность; (ж, 1.1)
ārambhaḥ — попытка; (м, 1.1)
karmaṇām — деяний; (с, 6.3)
aśamaḥ — неукротимая; (м, 1.1)
spṛhā — желание; (ж, 1.1) अप्राप्ताभिलषा
rajasi — в гуне страсти; (с, 7.1)
etāni — эти; (с, 1.3)
jāyante — развиваются; (лаТ, 1.3) {कर्तरि;लट्;प्र;बहु;आत्मनेपदी;जनीँ;दिवादिः} https://ashtadhyayi.com/dhatu/04.0044?type=ting
vivṛddhe — в возросшей; (с, 7.1)
bharata-ṛṣabha — O Бхарата (м, 8.1)
अन्वय: anvayaḥ
भरतर्षभ ! लोभः, प्रवृत्तिः , कर्मणाम् आरम्भः, अशमः , स्पृहा - एतानि रजसि विवृद्धे जायन्ते ।
bharatarṣabha ! lobhaḥ, pravṛttiḥ , karmaṇām ārambhaḥ, aśamaḥ , spṛhā - etāni rajasi vivṛddhe jāyante ।
or
he bharatarṣabha! lobhaḥ, pravṛttiḥ, karmaṇām ārambhaḥ, aśamaḥ (aśāntiḥ), spṛhā (viṣaya-bhogā-kāṅkṣā), etāni (lakṣaṇāni) rajasi vivṛddhe jāyante.
The Subodhinī commentary by Śrīdhara
kiṃ ca lobha iti | lobho dhanādyāgame jāyamāne'pi punaḥ punarvardhamāno'bhilāṣaḥ | pravṛttirnityaṃ kurvadrūpatā | karmaṇāmārambho mahāgṛhādinirmāṇodyamaḥ | aśama idaṃ kṛtvā idaṃ kariṣyāmi ityādi saṅkalpavikalpānuparamaḥ | spṛhā uccāvaceṣu dṛṣṭamātreṣu vastuṣu itastato jighṛkṣā | rajasi vivṛddhe satyetāni liṅgāni jāyante | etaistamaso vivṛddhirjāānīyādityarthaḥ ||12||
Перевод
Когда возрастает влияние гуны страсти, о предводитель рода Бхараты, человек обнаруживает признаки сильной привязанности и погружается в зарабатывание денег, прилагает чрезмерные усилия для достижения своих целей и проявляет неуемное вожделение и ненасытную жажду наслаждений.
व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика