14.12


लोभ: प्रवृत्तिरारम्भ: कर्मणामशम: स्पृहा ।

रजस्येतानि जायन्ते विवृद्धे भरतर्षभ ॥ १२ ॥


lobhaḥ pravṛttir ārambhaḥ

karmaṇām aśamaḥ spṛhā

rajasy etāni jāyante

vivṛddhe bharatarṣabha


पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ:  padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ

разбиение слов, грамматика слов, значение слов


lobhaḥжадность; (м, 1.1) परद्रव्यप्राप्तीच्छा 

pravṛttiḥдеятельность; (ж, 1.1)

ārambhaḥпопытка; (м, 1.1)

karmaṇāmдеяний; (с, 6.3)

aśamaḥнеукротимая; (м, 1.1)

spṛhāжелание; (ж, 1.1) अप्राप्ताभिलषा 

rajasiв гуне страсти; (с, 7.1)

etāniэти; (с, 1.3)

jāyanteразвиваются; (лаТ, 1.3) {कर्तरि;लट्;प्र;बहु;आत्मनेपदी;जनीँ;दिवादिः} https://ashtadhyayi.com/dhatu/04.0044?type=ting 

vivṛddheв возросшей; (с, 7.1)

bharata-ṛṣabha — O Бхарата (м, 8.1)


अन्वय:  anvayaḥ


भरतर्षभ ! लोभः, प्रवृत्तिः , कर्मणाम् आरम्भः, अशमः , स्पृहा - एतानि रजसि विवृद्धे जायन्ते ।

bharatarṣabha ! lobhaḥ, pravṛttiḥ , karmaṇām ārambhaḥ, aśamaḥ , spṛhā - etāni rajasi vivṛddhe jāyante ।

or

he bharatarṣabha! lobhaḥ, pravṛttiḥ, karmaṇām ārambhaḥ, aśamaḥ (aśāntiḥ), spṛhā (viṣaya-bhogā-kāṅkṣā), etāni (lakṣaṇāni) rajasi vivṛddhe jāyante.


The Subodhinī commentary by Śrīdhara


 kiṃ ca lobha iti | lobho dhanādyāgame jāyamāne'pi punaḥ punarvardhamāno'bhilāṣaḥ | pravṛttirnityaṃ kurvadrūpatā | karmaṇāmārambho mahāgṛhādinirmāṇodyamaḥ | aśama idaṃ kṛtvā idaṃ kariṣyāmi ityādi saṅkalpavikalpānuparamaḥ | spṛhā uccāvaceṣu dṛṣṭamātreṣu vastuṣu itastato jighṛkṣā | rajasi vivṛddhe satyetāni liṅgāni jāyante | etaistamaso vivṛddhirjāānīyādityarthaḥ ||12|| 


Перевод


Когда возрастает влияние гуны страсти, о предводитель рода Бхараты, человек обнаруживает признаки сильной привязанности и погружается в зарабатывание денег, прилагает чрезмерные усилия для достижения своих целей и проявляет неуемное вожделение и ненасытную жажду наслаждений.


व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика