13.27
यावत्सञ्जायते किञ्चित्सत्त्वं स्थावरजङ्गमम् ।
क्षेत्रक्षेत्रज्ञसंयोगात्तद्विद्धि भरतर्षभ ॥ २७ ॥
yāvat sañjāyate kiñcit
sattvaṁ sthāvara-jaṅgamam
kṣetra-kṣetrajña-saṁyogāt
tad viddhi bharatarṣabha
पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ: padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ
разбиение слов, грамматика слов, значение слов
йа̄ват — включая; (ав)
сан̃джа̄йате — возникает; (лаТ, 1.1)
кин̃чит — что бы то ни было; (с, 1.1)
саттвам — существование; (с, 1.1)
стха̄вара-джан̇гамам — неподвижное движущееся; (с, 1.1)
кшетра-кшетра-джн̃а-сам̇йога̄т — те́ла и знающего тело соединение; (м, 5.1)
тат - это; (с, 2.1)
виддхи — знай; (лоТ, 2.1)
бхарата-р̣шабха — о предводитель Бхарат (м, 8.1)
अन्वय: anvayaḥ
भरतर्षभ! यावत् किञ्चित् स्थावर-जङ्गमम् सत्त्वम् सञ्जायते, तत् क्षेत्र-क्षेत्रज्ञ-संयोगात् (सञ्जायते इति त्वं) विद्धि ।
bharatarṣabha! yāvat kiñcit sthāvara-jaṅgamam sattvam sañjāyate, tat kṣetra-kṣetrajña-saṃyogāt (sañjāyate iti tvaṃ) viddhi |
The Subodhinī commentary by Śrīdhara
atha karmayogasya tṛtīyacaturthapañcameṣu prapañcitatvāddhyānayogasya ca ṣaṣṭhāṣṭhamayoḥ prapañcitatvāddhyānādeśca sāṅkhyaviviktātmaviṣayatvātsāṅkhyameva prapañcayannāha yāvadityādi yāvadadhyāyāntam | yāvatkiñcitvastumātraṃ sattvamutpadyate tatsarvaṃ kṣetrakṣetrajñayoryogādavivekakṛtatādātmyādhyāsādbhavatīti jānīhi ||27||
Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya
||13.27|| --,yāvat yat kiñcit saṃjāyate samutpadyate sattvaṃ vastu kim aviśeṣeṇa netyāha -- sthāvarajaṅgamaṃ sthāvaraṃ jaṅgamaṃ ca kṣetrakṣetrajñasaṃyogāt tat jāyate ityevaṃ viddhi jānīhi bharatarṣabha||
kaḥ punaḥ ayaṃ kṣetrakṣetrajñayoḥ saṃyogaḥ abhipretaḥ na tāvat rajjveva ghaṭasya avayavasaṃśleṣadvārakaḥ saṃbandhaviśeṣaḥ saṃyogaḥ kṣetreṇa kṣetrajñasya saṃbhavati? ākāśavat niravayavatvāt| nāpi samavāyalakṣaṇaḥ tantupaṭayoriva kṣetrakṣetrajñayoḥ itaretarakāryakāraṇabhāvānabhyupagamāt iti? ucyate -- kṣetrakṣetrajñayoḥ viṣayaviṣayiṇoḥ bhinnasvabhāvayoḥ itaretarataddharmādhyāsalakṣaṇaḥ saṃyogaḥ kṣetrakṣetrajñasvarūpavivekābhāvanibandhanaḥ? rajjuśuktikādīnāṃ tadvivekajñānābhāvāt adhyāropitasarparajatādisaṃyogavat| saḥ ayaṃ adhyāsasvarūpaḥ kṣetrakṣetrajñasaṃyogaḥ mithyājñānalakṣaṇaḥ| yathāśāstraṃ kṣetrakṣetrajñalakṣaṇabhedaparijñānapūrvakaṃ prāk darśitarūpāt kṣetrāt muñjādiva iṣīkāṃ yathoktalakṣaṇaṃ kṣetrajñaṃ pravibhajya na sattannāsaducyate ityanena nirastasarvopādhiviśeṣaṃ jñeyaṃ brahmasvarūpeṇa yaḥ paśyati? kṣetraṃ ca māyānirmitahastisvapnadṛṣṭavastugandharvanagarādivat asadeva sadiva avabhāsate iti evaṃ niścitavijñānaḥ yaḥ? tasya yathoktasamyagdarśanavirodhāt apagacchati mithyājñānam| tasya janmahetoḥ apagamāt ya evaṃ vetti puruṣaṃ prakṛtiṃ ca guṇaiḥ saha (gītā 13|23) ityanena vidvān bhūyaḥ na abhijāyate iti yat uktam? tat upapannamuktam||na sa bhūyo'bhijāyate iti samyagdarśanaphalam avidyādisaṃsārabījanivṛttidvāreṇa janmābhāvaḥ uktaḥ| janmakāraṇaṃ ca avidyānimittakaḥ kṣetrakṣetrajñasaṃyogaḥ uktaḥ ataḥ tasyāḥ avidyāyāḥ nivartakaṃ samyagdarśanam uktamapi punaḥ śabdāntareṇa ucyate --,
Перевод
О предводитель Бхарат, знай же, что все движущееся и неподвижное в этом мире есть не что иное, как соединение поля деятельности и знающего поле.
व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика