13.23

उपद्रष्टानुमन्ता च भर्ता भोक्ता महेश्वर: ।

परमात्मेति चाप्युक्तो देहेऽस्मिन्पुरुष: पर: ॥ २३ ॥

upadraṣṭānumantā ca

bhartā bhoktā maheśvaraḥ

paramātmeti cāpy ukto

dehe ’smin puruṣaḥ paraḥ

पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ:  padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ

разбиение слов, грамматика слов, значение слов

упадрашт̣а̄ — наблюдатель; (м, 1.1)

ануманта̄ — санкционирующий; (м, 1.1)

ча — также; (ав)

бхарта̄ — поддерживающий; (м, 1.1)

бхокта̄ — испытывающий опыт; (м, 1.1)

маха̄-ӣш́варах̣ — Верховный Господь; (м, 1.1)

парама-а̄тма̄ — Сверхдуша; (м, 1.1)

ити — также; (ав)

ча — и; (ав)

апи — воистину; (ав)

уктах̣ — сказано; (м, 1.1)

дехе — в теле; (м, 7.1)

асмин — этом; (м, 7.1)

пурушах̣ — Сознание; (м, 1.1)

парах̣ — трансцендентное (м, 1.1)

अन्वय:  anvayaḥ

उपद्रष्टा, अनुमन्ता, भर्ता, च भोक्ता, महेश्वरः, अपि च परमात्मा इति उक्तः परः पुरुषः अस्मिन् देहे (अस्ति) ।

upadraṣṭā, anumantā, bhartā, ca bhoktā, maheśvaraḥ, api ca paramātmā iti uktaḥ paraḥ puruṣaḥ asmin dehe (asti) |

or

asmin dehe puruṣaḥ paraḥ upadraṣṭā (sākṣī), anumantā (anugrāhakaḥ), bhartā (vidhānakartā), bhoktā (pālakaḥ), maheśvaraḥ paramātmā ca iti (evaṁ) uktāḥ.

Дословный перевод:

Наблюдатель, Позволяющий, Поддерживающий, Испытывающий опыт и Параматма - так именуемое Трансцендентное Сознание в этом теле (пребывает). 

The Subodhinī commentary by Śrīdhara

tadanena prakāreṇa prakṛtyavivekādeva puruṣasya saṃsāraḥ | na tu svarūpataḥ | ityāśayena tasya svarūpamāha upadraṣṭeti | asmin prakṛtikārye dehe vartamāno'pi puruṣaḥ paro bhinna eva | na tadguṇairyujyata ityarthaḥ | tatra hetavaḥ yasmādupadraṣṭā pṛthagbhūta eva samīpe sthitvā draṣṭā sākṣītyarthaḥ | tathā anumantā anumoditaiva sannidhimātreṇānugrāhakaḥ | sākṣī cetāḥ kevalo nirguṇaśca [GTU 2.96, Puruṣa-bodhinī] ityādi śruteḥ | tathā aiśvaryeṇa rūpeṇa bhartā vidhāyaka iti coktaḥ | bhoktā pālaka iti ca | mahāṃścāsau īśvaraśca sa brahmādīnāmapi patiriti ca paramātmā vāntaryāmīti coktaḥ śrutyā | tathā ca śrutiḥ eṣa sarveśvara evsa bhūtādhipatirlokapālaḥ ityādi ||23|| 

Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya

||13.23|| --,upadraṣṭā samīpasthaḥ san draṣṭā svayam avyāpṛtaḥ| yathā ṛtvigyajamāneṣu yajñakarmavyāpṛteṣu taṭasthaḥ anyaḥ avyāpṛtaḥ yajñavidyākuśalaḥ ṛtvigyajamānavyāpāraguṇadoṣāṇām īkṣitā? tadvacca kāryakaraṇavyāpāreṣu avyāpṛtaḥ anyaḥ tadvilakṣaṇaḥ teṣāṃ kāryakaraṇānāṃ sarvavyāpārāṇāṃ sāmīpyena draṣṭā upadraṣṭā| athavā? dehacakṣurmanobuddhyātmānaḥ draṣṭāraḥ? teṣāṃ bāhyaḥ draṣṭā dehaḥ? tataḥ ārabhya antaratamaśca pratyak samīpe ātmā draṣṭā? yataḥ paraḥ antaratamaḥ nāsti draṣṭā saḥ atiśayasāmīpyena draṣṭṭatvāt upadraṣṭā syāt| yajñopadraṣṭṭavadvā sarvaviṣayīkaraṇāt upadraṣṭā| anumantā ca? anumodanam anumananaṃ kurvatsu tatkriyāsu paritoṣaḥ? tatkartā anumantā ca| athavā? anumantā? kāryakaraṇapravṛttiṣu svayam apravṛtto'pi pravṛtta iva tadanukūlaḥ vibhāvyate? tena anumantā| athavā? pravṛttān svavyāpāreṣu tatsākṣibhūtaḥ kadācidapi na nivārayati iti anumantā| bhartā? bharaṇaṃ nāma dehendriyamanobuddhīnāṃ saṃhatānāṃ caitanyātmapārārthyena nimittabhūtena caitanyābhāsānāṃ yat svarūpadhāraṇam? tat caitanyātmakṛtameva iti bhartā ātmā iti ucyate| bhoktā? agnyuṣṇavat? nityacaitanyasvarūpeṇa buddheḥ sukhaduḥkhamohātmakāḥ pratyayāḥ sarvaviṣayaviṣayāḥ caitanyātmagrastā iva jāyamānāḥ vibhaktāḥ vibhāvyante iti bhoktā ātmā ucyate| maheśvaraḥ? sarvātmatvāt svatantratvācca mahān īśvaraśca iti maheśvaraḥ| paramātmā? dehādīnāṃ buddhyantānāṃ pratyagātmatvena kalpitānām avidyayā paramaḥ upadraṣṭṛtvādilakṣaṇaḥ ātmā iti paramātmā| so'ntaḥ paramātmā ityanena śabdena ca api uktaḥ kathitaḥ śrutau| kva asau asmin dehe puruṣaḥ paraḥ avyaktāt? uttamaḥ puruṣastvanyaḥ paramātmetyudāhṛtaḥ (gītā 15|17) iti yaḥ vakṣyamāṇaḥ||

kṣetrajñaṃ cāpi māṃ viddhi (gītā 13|2) iti upanyastaḥ vyākhyāya upasaṃhṛtaśca? tametaṃ yathoktalakṣaṇam ātmānam --,

Перевод

Есть в этом теле и другой, трансцендентный, наслаждающийся. Это Господь, верховный владыка, который наблюдает за живым существом и санкционирует все его действия и которого называют Сверхдушой.

व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика