12.18-19

सम: शत्रौ च मित्रे च तथा मानापमानयो: ।

शीतोष्णसुखदु:खेषु सम: सङ्गविवर्जित: ॥ १८ ॥

तुल्यनिन्दास्तुतिर्मौनी सन्तुष्टो येन केनचित् ।

अनिकेत: स्थिरमतिर्भक्तिमान्मे प्रियो नर: ॥ १९ ॥

samaḥ śatrau ca mitre ca

tathā mānāpamānayoḥ

śītoṣṇa-sukha-duḥkheṣu

samaḥ saṅga-vivarjitaḥ

tulya-nindā-stutir maunī

santuṣṭo yena kenacit

aniketaḥ sthira-matir

bhaktimān me priyo naraḥ

पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ:  padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ

разбиение слов, грамматика слов, значение слов

самах̣ — одинаковый; (м, 1.1)

ш́атрау — во враге; (м, 7.1)

ча — также; (ав)

митре — в друге; (с, 7.1)

ча — и; (ав)

татха̄ — таким образом; (ав)

ма̄на-апама̄найох̣ — в почете и в бесчестье; (м, 7.2)

ш́ӣта-ушн̣а-сукха-дух̣кхешу — в холоде, жаре, в счастье и в страдании; (с, 7.3)

самах̣ — уравновешенный; (м, 1.1)

сан̇га-виварджитах̣ — отказавшийся от всякого общения; (м, 1.1)

тулйа-нинда̄-стутих̣ — одинаковый в бесславии, в славе; (м, 1.1) 

маунӣ - молчаливый; (м, 1.1)

сантушт̣ах̣ — удовлетворенный; (м, 1.1)

йена - которым; (с, 3.1) кеначит — чем бы то ни было; (с, 3.1) (или если येन केनचित् लाभेन - м, 3.1)

аникетах̣ — бесприютный; (м, 1.1)

стхира-матих̣ — тверда, тот, чья решимость; (м, 1.1)

бхакти-ма̄н — обладающий бхакти; (м, 1.1)

ме — Мой; (6.1)

прийах̣ — дорогой; (м, 1.1)

нарах̣ — человек (м, 1.1)

अन्वय:  anvayaḥ

(यः) शत्रौ मित्रे च तथा मान-अपमानयोः समः, शीत-उष्ण-सुख-दुःखेषु समः, सङ्ग-विवर्जितः च (अस्ति)

तुल्य-निन्दा-स्तुतिः, मौनी, (यः) येन केनचित् सन्तुष्टः (भवति), अनिकेतः, स्थिर-मतिः, भक्तिमान् (सः) नरः मे प्रियः ।

(yaḥ) śatrau mitre ca tathā māna-apamānayoḥ samaḥ, śīta-uṣṇa-sukha-duḥkheṣu samaḥ, saṅga-vivarjitaḥ ca (asti)

tulya-nindā-stutiḥ, maunī, (yaḥ) yena kenacit santuṣṭaḥ (bhavati), aniketaḥ, sthira-matiḥ, bhaktimān (saḥ) naraḥ me priyaḥ |

The Subodhinī commentary by Śrīdhara

kiṃ ca sama iti | śatrau ca mitre ca sama ekarūpaḥ | mānāpamānayorapi tathā sama eva | harṣaviṣādaśūnya ityarthaḥ | śītoṣṇayoḥ sukhaduḥkhayośca samaḥ | saṅgavivarjitaḥ kvacidapyanāsaktaḥ ||18||

kiṃ ca tulyanindāstutiriti | tulyā nindāstutiśca yasya saḥ | maunī saṃyatavāk | yena kenacityathālabdhena saṃtuṣṭaḥ | aniketo niyatāvāsaśūnyaḥ | sthiramatirvyavasthitacittaḥ | evaṃbhūto bhaktimān yaḥ sa naro mama priyaḥ ||19||

Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya

।।12.18।। --,समः शत्रौ च मित्रे च? तथा मानापमानयोः पूजापरिभवयोः? शीतोष्णसुखदुःखेषु समः? सर्वत्र च सङ्गविवर्जितः।।किञ्च --, 

।।12.19।। -- तुल्यनिन्दास्तुतिः निन्दा च स्तुतिश्च निन्दास्तुती ते तुल्ये यस्य सः तुल्यनिन्दास्तुतिः। मौनी मौनवान् संयतवाक्। संतुष्टः येन केनचित् शरीरस्थितिहेतुमात्रेण तथा च उक्तम् -- येन केनचिदाच्छन्नो येन केनचिदाशितः। यत्र क्वचनशायी स्यात्तं देवा ब्राह्मणं विदुः (महा0 शान्ति0 245।12) इति। किञ्च? अनिकेतः निकेतः आश्रयः निवासः नियतः न विद्यते यस्य सः अनिकेतः? अनागारे इत्यादिस्मृत्यन्तरात्। स्थिरमतिः स्थिरा परमार्थविषया यस्य मतिः सः स्थिरमतिः। भक्ितमान् मे प्रियः नरः।।

अद्वेष्टा सर्वभूतानाम् (गीता 12।13) इत्यादिना अक्षरोपासकानां निवृत्तसर्वैषणानां संन्यासिनां परमार्थज्ञाननिष्ठानां धर्मजातं प्रक्रान्तम् उपसंह्रियते --, 

Перевод

Тот, кто одинаково взирает на друзей и врагов, кто одинаково встречает почет и бесчестье, холод и жару, счастье и страдания, славу и позор, кто никогда не соприкасается с тем, что оскверняет, всегда хранит молчание и всем доволен, кто не беспокоится о пристанище, кто непоколебимо утвердился в знании и преданно служит Мне, — тот очень дорог Мне.

व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика