11.41-42
सखेति मत्वा प्रसभं यदुक्तं
हे कृष्ण हे यादव हे सखेति ।
अजानता महिमानं तवेदं
मया प्रमादात्प्रणयेन वापि ॥ ४१ ॥
यच्चावहासार्थमसत्कृतोऽसि
विहारशय्यासनभोजनेषु ।
एकोऽथवाप्यच्युत तत्समक्षं
तत्क्षामये त्वामहमप्रमेयम् ॥ ४२ ॥
sakheti matvā prasabhaṁ yad uktaṁ
he kṛṣṇa he yādava he sakheti
ajānatā mahimānaṁ tavedaṁ
mayā pramādāt praṇayena vāpi
yac cāvahāsārtham asat-kṛto ’si
vihāra-śayyāsana-bhojaneṣu
eko ’tha vāpy acyuta tat-samakṣaṁ
tat kṣāmaye tvām aham aprameyam
पदच्छेद: पदपरिचय: पदार्थ: padacchedaḥ padaparicayaḥ padārthaḥ
разбиение слов, грамматика слов, значение слов
сакха̄ — друг; (-и, м, 1.1) (सखा इति)
ити — так; (ав)
матва̄ — подумав; (ав)
прасабхам — грубо; (с, 2.1) (प्रसभ, बलात्कार, हठ, प्रसह्य - violently, exceedingly - грубо, сверх меры)
https://ashtadhyayi.com/kosha/#word=प्रसभ
йат — что; (с, 1.1)
уктам — сказано; (с,1.1)
хе кр̣шн̣а — о Кришна; (м, 8.1)
хе йа̄дава — о Ядава; (м, 8.1)
хе сакхе — о мой друг; (-и, м, 8.1) https://ashtadhyayi.com/shabda/03.004 ("सख इति" यान्तवान्तसन्धिः भवेत्, अत्र तु सन्धेः प्रयोगः आर्षः)
ити — так; (ав)
аджа̄ната̄ — не знающим; (м, 3.1)
махима̄нам — славу; (-н, м, 2.1)
тава — Твою; (6.1)
идам — эту; (с, 2.1) (इदं विश्वरूपम् इति)
майа̄ — мной; (3.1)
прама̄да̄т — из-за глупости; (с, 5.1)
пран̣айена — любовью; (м, 3.1)
йат — то; (с, 2.1)
ча — также; (ав)
аваха̄са-артхам — шутки ради; (с, 2.1)
асат-кр̣тах̣ — тот, к кому проявили неуважение; (м, 1.1)
аси — являешься; (лаТ, 2.1)
виха̄ра-ш́аййа̄-а̄сана-бходжанешу — во время отдыха, лежа, сидя и во время совместной трапезы; (с, 7.1)
эках̣ — один; (м, 1.1)
апи — также; (ав)
ачйута — о непогрешимый; (м, 8.1)
тат-самакшам — перед их глазами (друзьями); (ав / c, 2.1) (मित्राणां पुरतः) adv. before his (her, their) eyes, समक्ष mfn. (-क्षः-क्षी-क्षं)
тат — это; (c, 2.1)
кша̄майе — прошу извинения; क्षम्_णिच्{कर्तरि;लट्;उ;एक;आत्मनेपदी;क्षमूँष्_णिच्;भ्वादिः} https://ashtadhyayi.com/dhatu/01.0510?type=ting
тва̄м — Тебя; (2.1)
ахам — я; (1.1)
апрамейам — неизмеримое (м, 2.1)
अन्वय: anvayaḥ
तव महिमानम् इदम् (इदं विश्वरूपम् इति) अजानता मया प्रमादात् प्रणयेन वा अपि , सखा इति मत्वा यत् प्रसभं 'हे कृष्ण हे यादव हे सखे' इति उक्तम् ,
यत् च विहारशय्यासनभोजनेषु अपहासार्थम् एकः अथवा तत्समक्षं वा असत्कृतः असि , अच्युत , तत् अहम् अप्रमेयं त्वां क्षामये।
tava mahimānam idam (idaṃ viśvarūpam iti) ajānatā mayā pramādāt praṇayena vā api , sakhā iti matvā yat prasabhaṃ 'he kṛṣṇa he yādava he sakhe' iti uktam ,
yat ca vihāra-śayyāsana-bhojaneṣu apahāsārtham ekaḥ athavā tatsamakṣaṃ vā asatkṛtaḥ asi , acyuta , tat aham aprameyaṃ tvāṃ kṣāmaye|
or
tava mahimānam (māhātmyam) ajānatā api mayā pramādāt (anavadhāna-vaśāt) praṇayena (snehena) vā sakhā iti matvā he kṛṣṇa! he yādava! he sakhe iti yat idaṁ prasabham (haṭhāt) uktaṁ, he acyuta! vihāra-śayyāsana-bhojaneṣu ekaḥ (ekakaḥ) athavā tat-samakṣaṁ (bandhu-sammukhe) avahāsārthaṁ (upahāsāya) yat asat-kṛtaḥ (tiraskṛtaḥ) asi, aham aprameyam (acintanīya-prabhāvaṁ) tvāṁ tat kṣāmaye (kṣamāṁ kārayāmi prārthayāmīty arthaḥ).
Дословный перевод:
Твою славу (величие) не знающим мною из-за глупости (из-за невнимательности) привязанностью (любовью) или, «друг» — так считая: «О Кришна, о Ядава, о сакха!» — которое это не подумав (неминуемо) сказано, о Непогрешимый! Во время отдыха, лежа, сидя, вкушая один (в одиночестве) или же перед теми (перед лицом друзей или родственников) шутки ради (для смеха) который обесчещенный (оскорбленный) Ты есть, я неизмеримого (Того, чье могущество непостижимо) Тебя то прошу простить (прощение сделай, молю — таково значение).
The Subodhinī commentary by Śrīdhara
idānīṃ bhagavantaṃ kṣamāpayati sakhetīti dvyābhyām | tvaṃ prākṛteḥ sakhetyevaṃ matvā prasabhaṃ haṭhāttiraskāreṇa yaduktaṃ tatkṣāmaye tvāmityuttareṇānvayaḥ | kiṃ tat? he kṛṣṇa he yādava he sakheti ca | sandhirārṣam | prasabhoktau hetuḥ tava mahimānaṃ idaṃ ca viśvarūpamajānatā ca mayā pramādātpraṇayena snehena yaduktamiti ||41||
kiṃ ca yacceti | he acyuta ! yacca parihāsārthaṃ krīḍādiṣu tiraskṛto'si | ekatra ekalaḥ | sakhīn vinā rahasi sthita ityarthaḥ | athavā tatsamakṣaṃ teṣāṃ parihasatāṃ sakhīnāṃ samakṣaṃ purato'pi | tatsarvamaparādhajātaṃ tvāmaprameyamacintyaprabhāvaṃ kṣāmaye kṣamāṃ kārayāmi ||42||
Sanskrit Commentary By Sri Shankaracharya
।।11.41।। --,सखा समानवयाः इति मत्वा ज्ञात्वा विपरीतबुद्ध्या प्रसभम् अभिभूय प्रसह्य यत् उक्तं हे कृष्ण हे यादव हे सखेति च अजानता अज्ञानिना मूढेन किम् अजानता इति आह -- महिमानं माहात्म्यं तव इदम् ईश्वरस्य विश्वरूपम्। तव इदं महिमानम् अजानता इति वैयधिकरण्येन संबन्धः। तवेमम् इति पाठः यदि अस्ति? तदा सामानाधिकरण्यमेव। मया प्रमादात् विक्षिप्तचित्ततया? प्रणयेन वापि? प्रणयो नाम स्नेहनिमित्तः विस्रम्भः? तेनापि कारणेन यत् उक्तवान् अस्मि।।
।।11.42।। --,यच्च अवहासार्थं परिहासप्रयोजनाय असत्कृतः परिभूतः असि भवसि क्व विहारशय्यासनभोजनेषु? विहरणं विहारः पादव्यायामः? शयनं शय्या? आसनम् आस्थायिका? भोजनम् अदनम्? इति एतेषु विहारशय्यासनभोजनेषु? एकः परोक्षः सन् असत्कृतः असि परिभूतः असि अथवापि हे अच्युत? तत् समक्षम्? तच्छब्दः क्रियाविशेषणार्थः? प्रत्यक्षं वा असत्कृतः असि तत् सर्वम् अपराधजातं क्षामये क्षमां कारये त्वाम् अहम् अप्रमेयं प्रमाणातीतम्।।यतः त्वम् --,
Перевод
Считая Тебя своим другом, я небрежно обращался к Тебе: «О Кришна», «О Ядава», «Друг мой», не ведая о Твоем величии. Прости меня, пожалуйста, за все, что я делал в безумии своей любви. Я не раз принижал Тебя своими шутками, когда в час досуга мы делили с Тобою ложе или сидели за трапезой, иногда наедине, а иногда в кругу друзей. О непогрешимый, прошу Тебя, прости мне все эти вольности.
व्याकरणम् vyākaraṇam - грамматика