3.8.4 दिवादिः - दिव् धातु:

3.8.4 दिवादिः - दिव् धातु: дивАдиХ – див дхАтуХ

विकरण प्रत्ययः श्यन् викараНа-пратйайХ «шйан» - суффикс замены. В нем 4 буквы श्यन्=श्+य+न्

Оригинальный суффикс видоизменяется, и остается только «йа» → य. Добавляем суффикс, указывающий лакару и получаем :

दिव् + श्यन्-प्रत्यय: + तिङ्‌-प्रत्ययः div + śyan-pratyayaḥ + tiṅ-pratyayaḥ

श्यन्=श्+य+न् => य śyan=ś+ya+n => ya

दिव्+य+ति = दीव्यति div+ya+ti = dīvyati – играет

Дополнительные правила -

• Корни на अम्  удлиняют अ

भ्रम् + य + ति = भ्राम्यति bhram + ya + ti = bhrāmyati

श्रम् + य + ति = श्राम्यति śram + ya + ti = śrāmyati

• Корни на इव् удлиняют इ -

दिवुँ (लौकिकधातुः - दिव्) => दीव्यति (दिवादिः) divuँ (laukikadhātuḥ - div) => dīvyati (divādiḥ)

षिवुँ (लौकिकधातुः - सिव्) => स्रीव्यति (दिवादिः) ṣivuँ (laukikadhātuḥ - siv) => srīvyati (divādiḥ)

स्रिवुँ (लौकिकधातुः - स्रिव्) => स्रीव्यति (दिवादिः) srivuँ (laukikadhātuḥ - sriv) => srīvyati (divādiḥ)

ष्ठिवुँ (लौकिकधातुः - ष्ठिव्) => ष्ठीव्यति (दिवादिः) ṣṭhivuँ (laukikadhātuḥ - ṣṭhiv) => ṣṭhīvyati (divādiḥ)

По данному типу будут склоняться глаголы - नश्‌ (नश्यति нашйати), नृत्‌ (नृत्यति нРтйати), कुप्‌ (कुप्यति купйати), क्रुध्‌ (क्रुध्यति крудхйати), तुष्‌ (तुष्यति туШйати); मन्‌ (मन्यते манйате), विद्‌ (विद्यते видйате)

नश्यति нашйати – теряет(ся), исчезает                                                                                                    

नृत्यति нРтйати – танцует                                                                                                                           

कुप्यति купйати – злится                                                                                                                            

क्रुध्यति крудхйати – злится                                                                                                                        

तुष्यति туШйати – становится удовлетворенным                                                                                   

सीव्यति сИвйати – шьет, прядет                                                                                                                

त्रस्यति трасйати – бояться, содрогаться                                                                                                   

पुष्प्यति пушпйати – цвести                                                                                                                        

विद्यते видйате – существует                                                                                                                   

प्रीयते прИйате – любит, удовлетворяет                                                                                                  

मन्यते манйате – думает                                                                                                                           

 1.  योगी आत्मनि yogī ātmani । त्वं विकर्मणि न tvaṃ vikarmaṇi na । अहं संस्कृताभ्यासे ahaṃ saṃskṛtābhyāse

योगी आत्मनि तुष्यति yogī ātmani tuṣyati

______________________________________

______________________________________

______________________________________

______________________________________

यूयं विकर्मसु न तुष्यथ yūyaṃ vikarmasu na tuṣyatha

अहं संस्कृताभ्यासेन तुष्यामि

______________________________________

______________________________________

2. जीवः 'कर्ता अहम्' इति jīvaḥ 'kartā aham' iti | त्वं 'अहं न क्रुध्येयम्' इति tvaṃ 'ahaṃ na krudhyeyam' iti | 

अहम् अहङ्कारेण विमूढः 'अहं उत्तमभक्तः' इति aham ahaṅkāreṇa vimūḍhaḥ 'ahaṃ uttamabhaktaḥ' iti

जीवः 'कर्ता अहम्' इति अमन्यत jīvaḥ 'kartā aham' iti amanyata

______________________________________

______________________________________

त्वं 'अहं न क्रुध्येयम्' इति अमन्यथाः tvaṃ 'ahaṃ na krudhyeyam' iti amanyathāḥ

______________________________________

______________________________________

अहम् अहङ्कारेण विमूढः 'अहं उत्तमभक्तः' इति अमन्ये aham ahaṅkāreṇa vimūḍhaḥ 'ahaṃ uttamabhaktaḥ' iti amanye 

______________________________________

______________________________________

3. गोपालः गोपिभिः चोदितः gopālaḥ gopibhiḥ coditaḥ | त्वं मन्दिरम् आगत्य tvaṃ mandiram āgatya |

अहं कृष्णार्थं आनन्देन ahaṃ kṛṣṇārthaṃ ānandena

गोपालः गोपिभिः चोदितः नर्तिष्यति gopālaḥ gopibhiḥ coditaḥ nartiṣyati 

______________________________________

______________________________________

______________________________________

युवां मन्दिरे आगत्य नर्तिष्यथः yuvāṃ mandire āgatya nartiṣyathaḥ

______________________________________

______________________________________

आवां कृष्णार्थम् आनन्देन  नर्तिष्यावः āvāṃ kṛṣṇārtham ānandena nartiṣyāvaḥ

______________________________________

 4. जनस्य लोभः न janasya lobhaḥ na | त्वं पुनः अत्र न tvaṃ punaḥ atra na |

अहं वृन्दावने एव ahaṃ vṛndāvane eva

 जनस्य लोभः न जायताम् janasya lobhaḥ na jāyatām

______________________________________

______________________________________

______________________________________

______________________________________

यूयं पुनः अत्र न जायध्वम् yūyaṃ punaḥ atra na jāyadhvam

______________________________________

______________________________________

वयं  वृन्दावने एव जायामहै vayaṃ  vṛndāvane eva jāyāmahai

5. मात्सर्यं त्वयि मा mātsaryaṃ tvayi mā | त्वम् असत्सङ्गे मा tvam asatsaṅge mā | 

अहम् असमीचीने स्थले मा aham asamīcīne sthale mā

मात्सर्यं त्वयि मा विद्येत mātsaryaṃ tvayi mā vidyeta

______________________________________

______________________________________

______________________________________

युवाम् असत्सङ्गयोः मा विद्येयाथाम् yuvām asatsaṅgayoḥ mā vidyeyāthām

______________________________________

______________________________________

आवाम् असमीचीनयोः स्थलयोः मा विद्येवहि āvām asamīcīnayoḥ sthalayoḥ mā vidyevahi

______________________________________

१) आत्मा कदाचित् न जायते [दिवादिः] न म्रियते [तुदादिः] ātmā kadācit na jāyate [divādiḥ] na mriyate [tudādiḥ] (Bg. 2.20)  (लट्, 1.1) 

२) भरतर्षभ ! लोभः, प्रवृत्तिः , कर्मणाम् आरम्भः, अशमः , स्पृहा - एतानि रजसि विवृद्धे जायन्ते 

bharatarṣabha ! lobhaḥ, pravṛttiḥ , karmaṇām ārambhaḥ, aśamaḥ , spṛhā - etāni rajasi vivṛddhe jāyante (Bg. 14.12)  (लट्, 1.3)

३) कुरु-नन्दन ! अप्रकाशः अप्रवृत्तिः च प्रमादः मोहः एव च । एतानि तमसि विवृद्धे  जायन्ते। 

kuru-nandana ! aprakāśaḥ apravṛttiḥ ca pramādaḥ mohaḥ eva ca | etāni tamasi vivṛddhe  jāyante| (Bg. 14.13)  (लट्, 1.3)

४) अज्ञः च अश्रद्दधानः च संशयात्मा विनश्यति ajñaḥ ca aśraddadhānaḥ ca saṃśayātmā vinaśyati (Bg. 4.40) (लट्, 1.1)

५) प्रीताः अप्सरसः अनृत्यन् prītāḥ apsarasaḥ anṛtyan (ŚB 8.18.8) (लङ्, 1.3) 

६) क्‍वचित् भगवान् बालवत् गोपीभिः स्तोभितः अनृत्यत् । क्‍वचित्  तद्वशः दारुयन्त्रवत् मुग्धः उद्गायति [भ्वादिः] kvacit bhagavān bālavat gopībhiḥ stobhitaḥ anṛtyat | kvacit  tadvaśaḥ dāruyantravat mugdhaḥ udgāyati [bhvādiḥ] (ŚB 10.11.7) (अनृत्यत् - लङ्, 1.1, उद्गायति - लट्, 1.1) 

७) अहङ्कारविमूढात्मा कर्ताहमिति मन्यते ahaṅkāravimūḍhātmā kartāhamiti manyate (Bg. 3.27) (लट्, 1.1)

८) अबुद्धयः माम् अव्यक्तं व्यक्तिमापन्नं मन्यन्ते abuddhayaḥ mām avyaktaṃ vyaktimāpannaṃ manyante (Bg. 7.24) (लट्, 1.3)

९) युक्तः तत्त्ववित् 'नैव किञ्चित्करोमीति' मन्येत yuktaḥ tattvavit 'naiva kiñcitkaromīti' manyeta (Bg. 5.8-9) (विधिलिङ्, 1.1) 

अवदत्                                                                                                                                                         

प्रोक्तवान् глагол ब्रवीति или वक्ति  с суффиксом क्तवतु, м.р, ед.ч, 1й падеж, указывает на прош.вр.   

अवोचत् глагол ब्रवीति или वक्ति в लुङ् лакАре                                                                                          

अब्रवीत्                                                                                                                                                        

अभवत्                                                                                                                                                        

वदामि                                                                                                                                                          

पृष्टवान्