Bùi Quang Chiêu

BÙI QUANG CHIÊU – Chính khách, Nhà báo, Kỹ sư canh nông đầu tiên của Nam Kỳ

------------

Nội tổ của Bùi Quang Chiêu là ông Bùi Quang Nghị đậu cử nhân nhưng không ra làm quan mà ở nhà lo phụng dưỡng mẹ và nối chí cha chăm việc nông trang, khai phá đất đai làm ruộng, về sau trở nên giàu có. Bùi Quang Chiêu là con thứ dòng chính thất của ông Bùi Quang Đại và bà Phan Thị Chẩn….

Thuở nhỏ, Bùi Quang Chiêu (1872-1945) học trường làng ở Mỏ Cày, rồi lên Sài Gòn học tại trường Chaseloup-Laubat. Sau đó, ông được cấp học bổng để du học bên Algérie. Sau khi tốt nghiệp Tú tài toàn phần. Chiêu xin học trường Thuộc địa tại Paris trong hai năm 1894-1895, rồi vào học viện Nông Nghiệp. Năm 1897, Bùi Quang Chiêu đậu bằng kỹ sư Canh nông là kỹ sư nông nghiệp đầu tiên của Nam Kỳ.

Bùi Quang Chiêu trở về nước và được bổ làm công chức trong Phủ Toàn quyền tại Hà Nội.

Tại Hà Nội, tháng 8-1906, ông được giữ cương vị Chủ tịch đầu tiên của Hội Tương trợ (Sociéte de Secours Mutuel) được thành lập tại miền Bắc. Sau khi trở lại Sài Gòn, ông vận động lập một hội các cựu học sinh Collège Chasseloup-Laubat và mở rộng Hội Giáo dục tương trợ (Sociéte d’Enseignement Mutuel). Vào năm 1918, ông là Chủ tịch của cả hai hội này, tạo điều kiện tiến tới thành lập Đảng Lập Hiến.

Năm 1919, đảng Lập hiến ra đời với cơ quan ngôn luân là tờ Diễn đàn Bản xứ (La Tribune Indigène) với mục tiêu là đấu tranh cho sự cải cách, canh tân hóa đất nước, lập hiến pháp, mở rộng quyền tự do cho dân bản xứ.

Ngày 28-8-1919, tờ La Tribune Indigène loan báo rằng sẽ có một sự tẩy chay và cạnh tranh thương mại với người Trung Quốc. Hai ngày sau đó, Hội Thương mại An Nam (Société Commerciale Annamite) được thành lập, và đã tổ chức phiên họp đầu tiên tại trụ sở của Hội Giáo dục Tương trợ (Société d’Enseignement Annamite, và tổ chức Hội nghị Kinh tế Nam Kỳ (Congrès Économique de la Cochinchine) quy tụ đại diện của 16 tỉnh ở miền Nam.

Cuối tháng 11-1919, phe Lập Hiến mở chiến dịch ủng hộ một trong các ứng cử viên trong cuộc bầu cử chức dân biểu Nam Kỳ (depute la Cochinchine). Với chủ trương tranh đấu ôn hòa, đòi cho nước Việt Nam có một bản hiến pháp… Năm 1921 ông Bùi Quang Chiêu đắc cử Hội đồng Quản hạt Nam Kỳ.

Năm 1924, ông đã đứng ra lãnh đạo thành công một cuộc tranh đấu chống lại âm mưu của thống đốc Nam Kỳ Maurice Cognacq trao việc độc quyền phát triển những cơ sở mới tại cảng Sài Gòn cho một nhóm tư bản người Pháp.

Tháng 8-1926, đảng Lập Hiến cho ra đời tờ báo La Tribune Indochinoise (Diễn Đàn Đông Dương), Bùi Quang Chiêu làm chủ nhiệm sáng lập tờ báo…

Năm 1932, Bùi Quang Chiêu đắc cử Nghị viện Nam kỳ tại Thượng Hội đồng Quốc gia thuộc địa ở Paris. Trong thời gian từ năm 1932 tới 1941, ông Chiêu hoạt động ở Pháp với tư cách Nghị sĩ Đông Dương trong Thượng Hội đồng Quốc gia Pháp.

Ngoài nghề làm báo, ông Chiêu còn là một chánh khách giao thiệp rộng. Ông luôn đấu tranh đòi cho Việt Nam có một bản hiến pháp (cho nên đảng của ông lấy tên là Đảng Lập Hiến) vì lẽ “từ trước tới nay, chính sách cai trị thuộc địa của Pháp không dựa vào một khuôn khổ nhất định nào”… Nhiều người nhận định, dù thân Pháp, được người Pháp đào tạo nhưng Bùi Quang Chiêu cũng bị những giới thực dân Pháp tại Đông Dương coi như là một “cái gai bên cạnh sườn”.

Trên lĩnh vực báo chí, ông biết lợi dụng phương tiện và sức mạnh của cơ quan ngôn luận để làm áp lực với chính quyền Pháp và các nhóm kinh tài khác, để giành phần ưu đãi trong lĩnh vực thương mại, kinh doanh. Bên cạnh đó, chí hướng của Bùi Quang Chiêu là muốn mở mang kinh tế nước nhà.

Năm 1918, Bùi Quang Chiêu đã dấn thân vào công việc kinh doanh, thương mại. Ông là người có đầu óc thực tế. Sau khi có các bài báo kêu gọi tranh thương với Hoa kiều, Bùi Quang Chiêu cũng đã vào cuộc bằng việc mở xưởng làm nón ở Sài Gòn, lập nhà máy xay lúa ở Chợ Lớn, mở hiệu buôn Nam Đồng Lợi… Nhờ biết tổ chức và khả năng giao thiệp rộng, nên các cơ sở kinh tế, thương mại của Bùi Quang Chiêu mỗi ngày một phát triển mạnh.

Năm sau, ông cùng Nguyễn Phú Khai, lập ra “Hiệp hội Thương mại của người An Nam” được nhiều người Việt hưởng ứng, nhảy ra tranh thương bằng cách mở những nhà máy …

Ở lĩnh vực văn hóa giáo dục, năm 1923, ông đứng ra vận động thành lập An Nam học đường tại Phú Nhuận, Gia Định. Tuy gặp nhiều khó khăn do chính sách hạn chế giáo dục của người Pháp, nhưng An Nam học đường cũng tồn tại đến năm 1928. Trường này góp phần đào tạo một thế hệ thanh niên mới, hiếu học. Hà Huy Tập từ Bắc vào cũng từng dạy tại trường này.

Năm 1945, Bùi Quang Chiêu qua đời, thọ 73 tuổi.

---

Ảnh: ông Bùi Quang Chiêu cùng gia đình

Tác giả bài viết: Nguyễn Ngọc Phan – Trương Ngọc Tường, Nguồn:Xưa và Nay (số 460) #Địa_chí_Bến_Tre trích lược.

#Bùi_Quang_Chiêu